حالا یک قطره از همین خون رازگشای این معمای قدیمی است: کدامیک از این استخوان های یک شکل متعلق به عزیز من است؟
به همت پژوهشگران ایرانی، حالا خانواده های مفقودین می توانند با مراجعه به ستاد ایثارگران سپاه پاسداران و انجام هماهنگی های لازم نمونه ای از خون خود را در اختیار محققان ایرانی قرار دهند تا با انجام آزمایش های مربوطه و مقایسه خصوصیات
ژنی شان با خصوصیات ژنی بقایای شهدای گمنام، نسبت به شناسایی عزیزانشان اقدامات لازم انجام گیرد.
پژوهشگران کشورمان همگام با برخی از پیشرفته ترین کشورهای جهان به فناوری موسوم به «تعیین هویت مولکولی» دست یافته اند.
دکتر محمود تولایی رئیس پژوهشکده فناوریهای نوین زیستی و عضو هیات علمی دانشگاه بقیه‌الله در گفتگو با همشهری می گوید: تشخیص هویت ژنتیکی به‌خصوص از نیمه دوم دهه 1990 در کشورهای پیشرفته مورد توجه قرار گرفته و از سال 2000 ارتش آمریکا و معدودی از ارتش‌های کشورهای پیشرفته برای کمک به تشخیص هویت نیروهایشان در مواقع اضطراری به تهیه بانک اطلاعات ژنتیکی نیروهای «های‌ریسک» خود اقدام کرده‌اند.
وی در ادامه می افزاید: تحقیقات در این حوزه در دانشگاه امام حسین و پژوهشکده فناوریهای نوین زیستی دانشگاه بقیه‌الله نیز از سال 81 آغاز شده که به موازات فعالیت‌هایی که برای ایجاد بانک اطلاعات ژنتیکی پرسنل «های‌ریسک» سپاه شده با توجه به اهمیت شناسایی شهدای گمنام با استفاده از استخوان‌ها و بقایای پیکرهای مطهر به دست آمده توسط گروه‌های تفحص نسبت به ثبت اطلاعات ژنتیکی آنها نیز اقدام شده است.
از طرف دیگر بانک اطلاعات گسترده‌ای از مشخصات ژنتیکی خانواده‌های شهدای مفقودالاثر در حال تهیه است که امیدواریم بتوانیم با بررسی و تطبیق اطلاعات این بانک با مشخصات ژنتیکی در حال جمع‌آوری از شهدای گمنام کمک موثری به شناسایی هویت آنها و پایان انتظار خانواده‌های معظم این شهدا بکنیم.
به گفته دکتر تولایی تاکنون بیش از 460 نمونه از بقایای استخوان‌های این شهدا مورد مطالعه قرار گرفته و اطلاعات ژنتیک مربوطه استخراج و ثبت شده‌اند. این استخوان‌ها پس از کدگذاری به خاک سپرده می‌شوند و همزمان با پیشرفت این پروژه و غنی شدن بانک اطلاعاتی مفقودین و خانواده‌ها در یکی دو سال آینده امکان شناسایی مفقودین فراهم می‌آید و خانواده‌ها از نشان مزار عزیزانشان آگاه می‌شوند.
انگشت‌نگاری DNA
علامت‌گذاری و خالکوبی مجرمان به منظور شناسایی ایشان را شاید بتوان یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های تعیین هویت به شمار آورد. اما همزمان با پیشرفت علم از روش‌هایی چون عکاسی، چهره‌نگاری، انگشت‌نگاری، تعیین گروه خون و Rh و ... به این منظور استفاده شد. اما استفاده از شیوه مولکولی برای تعیین هویت جدیدترین و کم‌اشتباه‌ترین شیوه‌ای است که از سال 1985 موردتوجه قرار گرفته است.
دکتر تولایی در مورد اساس این شیوه اینچنین توضیح می‌دهد: بدن انسان از میلیون‌ها سلول تشکیل شده است. همه این سلول‌ها جز گلبول‌های قرمز دارای هسته هستند که کل اطلاعات ژنتیکی فرد درون این هسته محفوظ است.
در واقع تمامی اطلاعات ژنتیکی ما بر روی کروموزوم‌ها هستند که این کروموزوم ها از 4 نوع باز آلی تشکیل شده‌اند. توالی و ترادف بازهای آلی قسمت های کوتاه ژنی تکرار شونده ای را روی ژنوم انسانی پدید می آورند که به آنها ماهواره های کوچک می گویند.
این متخصص بیو‌تکنولوژی ادامه می‌دهد: حدود 650 هزار ماهواره کوچک روی ژنوم انسانی قابل شناسایی است اما تحقیقات بین‌المللی مشخص ساخته که حدود 20 تا 30 نقطه در شناسایی افراد دارای اهمیت است و هنگامی که ما در مطالعاتمان ژن‌ها را از هسته سلول جدا می کنیم، جزئیات حدود 10 نقطه را مورد مطالعه قرار می‌دهیم که در این صورت احتمال خطا در این روش که به انگشت‌نگاری DNA موسوم است، به کمتر از یک در 500 میلیون ( چیزی در حد صفر ) می‌رسد.
از آنجاکه خصوصیات ژنتیکی فرد در تک تک سلول هایش وجود دارد، استفاده از این شیوه به پژوهشگران این امکان را می دهد که با در اختیار داشتن یک قطعه مو، یک قطره خون، یک قطعه استخوان و یا حتی آثار بزاق دهان یک فرد نسبت به شناسایی او اقدام کنند.
این مسئله اهمیت بسزایی در شناسایی مجرمین، شناسایی اجساد غیرقابل شناسایی بر اثر حوادثی که منجر به سوختگی و از بین رفتن خصوصیات ظاهری می‌شوند و همچنین اثبات ابویت دارد.
دکتر تولایی در مورد اخیر می‌گوید: اطلاعات ژنتیکی یک فرد در عین آنکه یک تصویر منحصر بفرد است 50 درصد با خصوصیات ژنی پدر و 50 درصد با خصوصیات ژنی مادرش شباهت دارد و مطالعات مولکولی این امکان را فراهم می‌سازد که با در دست داشتن خصوصیات ژنی یک فرد پدر یا مادرش را از مجموعه ای از افراد در دست مطالعه مشخص کنیم.
افراد "های‌ریسک" به صف
تا کنون گروهی از افرادی که در مشاغل پرخطر نظامی مشغول کارند کارت هویت ژنتیک دریافت کرده اند.
دکتر تولایی با بیان این مطلب می‌گوید: ما این آمادگی را داریم که برای افراد درخواست کننده ظرف مدت یک هفته با در دست داشتن نمونه خون کارت ژنتیک صادر کنیم تا در مواقع لزوم مورد استفاده قرار گیرد.
وی ادامه می‌دهد: افرادی چون خلبانان، نیروهای مسلح، ملوانان و افراد دیگری که در مشاغل پرخطر شاغل هستند جزء گروه‌های هدف به شمار می‌روند و با اجرای کامل این طرح و ایجاد بانک اطلاعات ژنتیکی، امکان تشخیص هویت افرادی که در معرض سوانح و خطراتی چون سقوط هواپیما، آتش‌سوزی، انفجار، زلزله، سیل و ... قرار دارند به سهولت فراهم می‌شود؛ چرا که با داشتن بارکد ژنتیکی افراد در بانک می‌توان تا سال‌ها بعد با استفاده از یک تار مو، یک قطره خون یا چند میلی‌متر مربع از بافت بدن فرد که پس از حوادث ناگوار در محل باقی می‌ماند اطلاعات ژنتیکی وی را استخراج و هویت وی را شناسایی کرد.
