سیر نزولی مبادلات و بر هم خوردن تراز تجاری کشور در شرایطی موجب تشدید فشار بر صادرکنندگان، واردکنندگان و تولید‌کنندگان کالا و خدمات شده بود لذا مسئولان تجارت خارجی کشور نیز برای غلبه بر تنگناهای تأمین و تخصیص ارز ناچار به اتخاذ سیاست‌هایی شده بودند که خود مشکلات مضاعفی را برای فعالان این عرصه به‌دنبال داشت و در واقع مبادلات تجاری کشور را با تحریمی دوسویه در داخل و خارج کشور روبه‌رو کرده بود. اولویت‌بندی کالاهای وارداتی برای نحوه تأمین و تخصیص ارز، پیمان‌سپاری ارزی، اعمال سپرده 130درصدی برای ثبت سفارش واردات کالاها، حذف معافیت‌های مالیاتی صادرات، تنگناهای حمل‌ونقل و بیمه کالاهای صادراتی و وارداتی‌و... چالش‌هایی را پیش روی فعالان تجارت خارجی کشور قرار داده که پیامد آن سیر نزولی واردات و صادرات کالا، کاهش حجم مبادلات تجاری و در نهایت نوسان قیمت و عرضه کالا در بازار مصرف و فشار بیشتر بر مصرف‌کنندگان بوده است. با وجود این پس از امضای موافقت‌نامه بزرگ هسته‌ای، رفع ممنوعیت صادرات برخی کالاها و آزادسازی بخشی از درآمدهای بلوکه شده ایران در کشورهای غربی، چشم‌انداز مثبتی پیش روی تجارت خارجی کشور قرار گرفته و انتظارات برای رونق دوباره مبادلات تجاری را پررنگ‌تر کرده است. حمید صافدل که در اوج تحریم‌های اقتصادی کشورهای غربی سکان هدایت تجارت خارجی کشور را در دست داشته از جمله مدیرانی است که در سال‌های گذشته در جریان فرازونشیب صادرات و واردات کالا و مشکلات و تنگناهای ناشی از این تحریم‌ها بر تجارت خارجی کشور بوده است. دیدگاه‌های رئیس‌کل سابق سازمان توسعه تجارت ایران را می‌خوانید.
- چشم‌انداز مبادلات تجاری کشورمان پس از توافق بزرگ سیاسی اخیر چگونه است؟
در حوزه تجارت خارجی توسعه و ارتقای سطح روابط بین‌المللی یکی از الزامات جدی برای گسترش تجارت خارجی هر کشور محسوب می‌شود. قاعدتا توسعه و بهبود روابط سیاسی می‌تواند بستر توسعه تجارت خارجی کشور را فراهم سازد. از آنجا که ما طی سال‌های متمادی در حوزه اروپا سهم تجاری خوبی را در زمینه‌های مختلف داشته‌ایم، به‌نظر می‌رسد با توافق‌های اخیر سیاسی فرصت خوبی فراهم شده تا اروپا بتواند از طریق بازار ایران دسترسی مطمئن و مطلوبی را به بازارهای پیرامونی کشورمان داشته باشد و سطح روابط تجاری که ایران با بازارهای پیرامونی مانند کشورهای آسیای میانه و عراق، افغانستان و... دارد گسترش یابد. توسعه روابط تجاری کشورهای اروپایی با ایران می‌تواند علاوه بر بازار کشورمان، سهم تجارت خوبی را برای هر دو طرف در این بازارها فراهم کرده و به توسعه حضور مشترک ایران و اروپا در بازارهای مذکور با رعایت منافع طرفین منجر شود. با این شرایط درصورت رفع تدریجی سایر محدودیت‌های تجاری ایران و کشورهای غربی بنابر توافق‌های سیاسی، فرصتی برای رونق مبادلات تجاری کشورمان با اروپا و آمریکا فراهم خواهد شد.
- باید چه اقداماتی برای توسعه مبادلات تجاری متناسب با توافق‌های سیاسی صورت گیرد؟
به‌نظر می‌رسد چنانچه توافق‌های اخیر سیاسی به ثبات لازم رسیده و در یک دوره زمانی مشخص همانطور که وزیر امور خارجه کشورمان نیز به این موضوع اشاره کردند پیشرفت‌های مناسبی را داشته باشد، باید مذاکرات سیاسی در بخش‌های اقتصادی نیز صورت گیرد. از سوی دیگر ضروری است تا بسترهای لازم از طریق بهبود فضای کسب و کار و رقابتی کردن تولید و تجارت فراهم شده و متناسب با فضای جدید ایجاد شده در بخش سیاسی، در زمینه اقتصادی نیز بتوانیم در جهت تحقق یک حماسه از فضای جدید بهره لازم را ببریم.
- با توجه به سابقه فعالیت شما در حوزه تجارت خارجی، باید چه اقداماتی برای تسهیل و روان‌سازی مبادلات جاری و پرکردن خلأ کنونی در کشورمان انجام شود؟
بخشی از این روان‌سازی‌‌های تجاری متاثر از شرایط جدید ناشی از توافق‌های مثبت سیاسی مانند تسهیل در حمل‌ونقل کالا و نقل و انتقال و مبادلات پولی و بانکی و استفاده از مشارکت‌ها و منابع بانکی خارجی است که می‌تواند بر توسعه تولید داخل و تجارت اثر مطلوبی داشته باشد اما بخشی دیگر از این تغییرات باید در حوزه داخلی اتفاق بیفتد. برخی از کارها پیش از این با فضای جدید و براساس برنامه 100روزه دولت با اقداماتی مانند آسان‌سازی مقررات و قوانین تجاری و تلاش برای بهبود فضای کسب و کار آغاز شده است اما درصورتی که شرایط سیاسی کنونی‌ای که در آن قرار‌گرفته‌ایم با ثبات باشد می‌توانیم تغییرات دیگری را در حوزه بهبود فضای کسب و کار مانند تغییر اولویت‌بندی کالاها و محدودیت‌های تجاری شاهد باشیم.
- با توجه به ثبات نسبی نرخ ارز و آرامش ناشی از مذاکرات سیاسی به‌نظر شما آیا هنوز هم ضرورتی برای اولویت‌بندی کالاهای وارداتی وجود دارد؟
برخی تصمیمات تجاری مانند اولویت‌بندی کالاها با نگاه حمایت از تولید داخل اتخاذ شده و طبیعتا اگر در یک فضای باثبات‌تر در روابط بین‌الملل و توسعه ارتباطات اقتصادی قرار گیریم -که اتفاقات ماه‌های اخیر این نوید را می‌دهد- می‌توانیم به سمت شکل‌گیری فضای رقابتی در تولید و تجارت حرکت کنیم و در این فضای رقابتی معنای رقابت حذف برخی محدودیت‌های کنونی است.
- در بعد داخلی باید چه اقداماتی برای شکل‌گیری ثبات مبادلات تجاری صورت گیرد؟
طی ماه‌های گذشته اثر روانی ناشی از ثبات مذاکرات سیاسی در مبادلات تجاری را شاهد بوده‌ایم به‌نحوی که این آثار روانی موجب شده تا بازار داخلی کالاها با ثبات بیشتری همراه باشد و امیدواریم که این آثار روانی تبدیل به اثرات واقعی اقتصادی نیز بشود و در یک فضای اقتصادی با ثبات شاهد بهبود فضای کسب و کار باشیم.
- به اعتقاد برخی فعالان اقتصادی باید نگاهی واقع بینانه به‌دستاوردهای توافق اخیر هسته‌ای داشته باشیم. با توجه به این توافق‌ها آیا می‌توانیم در کوتاه‌مدت آثار مثبتی را در تجارت خارجی کشور شاهد باشیم؟
هرگونه قضاوت در زمینه آثار مثبت تجاری این توافق‌ها در کوتاه‌مدت شتابزده است. با در نظر گرفتن جدول زمان‌بندی مدنظر وزیر امور خارجه در مذاکرات و اینکه باید هرگونه تغییر در قوانین و شرایط را اعلام کنیم، ثبات سیاسی و اقتصادی می‌تواند شرایط جدیدی را در فضای کسب و کار ایجاد کند که براساس این شرایط می‌توانیم شاهد رونق و بهبود بیشتری در مبادلات تجاری باشیم.
- مشکلات گشایش اعتبار و نقل و انتقال ارز ازجمله موانع تجارت خارجی کشور است. در شرایط کنونی باید چه رویکردی برای رفع این موانع اتخاذ شود؟
خوشبختانه با شکل‌گیری کمیته ضد‌تحریم در بخش خصوصی با محوریت اتاق‌های بازرگانی زمینه حرکت جدیدی برای رفع محدودیت‌های حمل‌ونقل و نقل‌و انتقال پول آغاز شده است و مستند به این توافق‌ها می‌توان امیدوار بود که در این بخش نیز شاهد اتفاقات خوبی باشیم. وزیر امور خارجه کشورمان نیز به صراحت از گشایش در مشکلات نقل و انتقالات پولی و بانکی خبر داده‌اند، بنابراین کاهش تحریم‌ها در حوزه نقل و انتقالات پولی و بانکی می‌تواند زمینه بهبود و رونق تجارت خارجی کشورمان را فراهم سازد.
- علاوه بر این چه موانع دیگری در داخل کشور وجود دارد که باید برای رونق مبادلات تجاری مرتفع شود؟
نحوه تخصیص و پرداخت و نرخ تسهیلات بانکی و ضمانت نامه‌های صادراتی به‌ویژه در حوزه صدور خدمات فنی و مهندسی که طی 2سال اخیر محدودیت‌هایی را برای دریافت پروژه‌های جدید در این حوزه داشته‌ایم. تغییرات جدید می‌تواند محدودیت‌های کنونی در صدور ضمانت نامه بانکی در بخش خدمات فنی مهندسی را کاهش دهد تا شاهد رونق صادرات در این بخش باشیم.
- با شرایط کنونی آیا ضرورتی برای گشایش ال‌سی با سپرده‌گذاری 130درصدی وجود دارد؟
این موضوع ازجمله موانع داخلی تجارت داخلی است که نیازمند توجه بیشتر نظام بانکی است و امیدواریم بانک‌های داخلی نیز با توجه به شرایط جدید نگاه خود به تجارت خارجی را اصلاح کرده و زمینه فعالیت آسان‌تر فعالان عرصه تجارت خارجی را فراهم سازند. در این راستا دولت اقدامات لازم را انجام داده و فضای جدید می‌تواند باعث جذب نقدینگی جدید از محل سرمایه‌گذاری خارجی شود و بانک‌های خارجی نیز باید با تصحیح نگرش خود با حوزه تجارت خارجی مهربان‌تر برخورد کنند.
- با این شرایط تا چه زمانی می‌توانیم آثار مثبت موافقت‌های سیاسی اخیر در بهبود مبادلات تجاری را شاهد باشیم؟
به‌نظر می‌رسد آثار و نتایج مثبت توافق‌های سیاسی اخیر در حوزه تجارت خارجی کشور را طی دوره یکساله شاهد باشیم گرچه این موضوع بستگی به میزان گشایشی دارد که در حوزه رفع محدودیت‌های تجاری بانکی و حمل‌ونقل ایجاد شده و زمینه‌های جدیدی را فراهم خواهد ساخت.
تشکیل شرکت‌های مشترک مدیریت صادرات
توسعه بازارهای جدید مطابق با روابط بین‌الملل در کشورهای اروپایی که از قبل بازارهای هدفی را در این کشورها داشته‌ایم و استفاده از فضای ارتباطی ایران با کشورهای آسیای میانه می‌تواند منافع توأم ایران و اروپا برای شکل‌گیری بازارهای جدید وایجاد شرکت‌های مشترک مدیریت صادرات را فراهم سازد. باید توجه کرد که کشورهای اروپایی نیز در رکود اقتصادی به سرمی‌برند. دستیابی به این بازارهای پیرامونی ایران برای کشورهای غربی از اهمیت زیادی برخوردار است. با توجه به اینکه اغلب کشورهای پیرامونی ایران سیستم بانکی روز آمدی نداشته و با وجود این ایران موفق بوده تا با ابزارهای سنتی با این کشورها تجارت کند، این بازارها و امکان دسترسی ناشی از آن موضوع تجارتی است که می‌تواند بین ایران و کشورهای اروپایی مدنظر قرار گیرد. در بعد داخلی نیز ایجاد فضای رقابتی در تولید و تجارت، بستر‌سازی لازم برای بهبود فضای کسب و کار (شامل کاهش مجوزها، تسهیل فرایند انجام امور تجاری، کاهش اسناد مورد مبادله در تجارت، افزایش سرعت در انجام عملیات و کاهش هزینه‌های تجاری) از مهم‌ترین اقداماتی است که باید در چارچوب کلی با تعامل دولت و بخش خصوصی در سرلوحه کارها قرار گیرد تا رونق صادرات و واردات را شاهد باشیم.
