در این میان، برخی از تحلیلگران هم به ارتباط این دو دورمذاکره با هم و تأثیراتی که توافق هسته‌ای ایران بر صلح در سوریه بر جای خواهد گذاشت، سخن می‌گویند. با این حال مذاکرات ژنو2 برای حل بحران سوریه از حیث انتظارات و اهدافی که مشارکت‌کنندگان در این اجلاس دنبال می‌کنند در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. حضور ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پشتیبانان دولت قانونی سوریه در اجلاس ژنو2 موضوعی است که هنوز دولت‌های غربی به تصمیم قاطع درباره آن دست نیافته‌اند و دوراهی انتخاب یک راه‌حل میانه با مشارکت ایران یا ادامه کشتارها و خونریزی در سوریه معمایی است که همچنان برای مخالفان دولت سوریه لاینحل باقی مانده است. این درحالی است که پذیرش طرح خلع سلاح شیمیایی از سوی دولت سوریه، موضع این دولت را در آستانه مذاکرات به‌شدت تقویت کرده است. در این میان اگر هم سخنی از حضور ایران در ژنو2 به میان می‌آید با این پیش‌شرط از طرف غربی‌ها روبه‌رو است که نماینده یا نمایندگان کشورمان تنها به‌عنوان عضو ناظر می‌توانند در این اجلاس حضور یابند و این در عمل به‌معنای بستن دست و پای ایران در ارائه یک راه‌حل در بحران سوریه است. با حسین شیخ‌الاسلام، سفیر پیشین ایران در سوریه و مشاور امور بین‌الملل رئیس مجلس درخصوص حضور ایران در اجلاس ژنو2 و اهدافی که در دور جدید حل تنش‌ها در سوریه پس از فروکش کردن آهنگ جنگ در این کشور دنبال می‌شود گفت‌وگو کردیم.
- پس از یک دوره که 3کشور غربی عزم جنگ برای سرنگونی حکومت سوریه کردند، درحال حاضر به‌نظر می‌رسد شرایط نسبت به گذشته تغییر کرده و طرف غربی هم سیاست‌های قبلی خود را دنبال نمی‌کند؛ آیا در سیاست خارجی ایران هم در مقایسه با 2سال گذشته تغییری در رویکردها برای حل بحران سوریه ایجاد شده است؟
ممکن است به همان نسبت که غربی‌ها از نواختن کوس جنگ در سوریه کاسته‌اند ایران هم روش‌های جدیدی را برای پایان بحران و کشتار در این کشور در پیش گرفته باشد، چرا که با گذشت زمان شرایط تغییر می‌کند و سیاست‌ها نیز به‌روز می‌شوند. اما ایران همچنان روی اصول خود در سوریه ایستادگی دارد. ایران بازیگر مؤثر در تحولات سوریه به شمار می‌رود و هم‌پیمانی میان 2کشور هم تاکنون باعث شده که سوریه از بحران نجات‌یافته باشد. براین اساس هرگونه راه‌حل پایان بحران در سوریه به نقش‌آفرینی ایران نیاز دارد. در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد هم مقامات آمریکایی و انگلیسی بر این نکته تأکید داشتند که ایران می‌تواند در نشست ژنو2 حضور تأثیرگذاری داشته باشد ولی این را موکول به این امرکردند که ایران باید در مسیر مورد نظر غربی‌ها حرکت و موجبات برکناری بشار اسد را فراهم کند.
- اخضر ابراهیمی، نماینده سازمان ملل و اتحادیه عرب در امور سوریه، گفته بود فهرست مدعوین به مذاکرات ژنو هنوز نهایی نشده است اما ایران و عربستان از مدعوین احتمالی خواهند بود. احتمال این حضور چقدر می‌رود؟
ایران حاضر است بدون پیش شرط در مذاکرات ژنو ۲ برای حل بحران سوریه شرکت کند. شرکت در این اجلاس جز با هدف برقراری آتش‌بس در سوریه برای ایران اهمیت ندارد. در بیانیه مشترکی هم که وزرای خارجه ایران و ترکیه اخیرا ارائه دادند، طرف‌های درگیر در جنگ سوریه خواستار آتش‌بس قبل از کنفرانس صلح ژنو در تاریخ 22ژانویه(2بهمن) شدند. در حال حاضر با دخالت کشورهای غربی وحشیانه‌ترین کشتارهای مردمی به انحای مختلف در سوریه اتفاق می‌افتد و هدف اجلاس چیزی جز پایان این وضعیت نباید باشد. بر همین اساس معتقدم حضور ایران در اجلاس ژنو ۲ حضوری مهم برای حل مسائل سوریه است و ایران بدون پیش‌شرط می‌تواند در این مذاکرات شرکت کند. درصورتی که این اتفاق رخ دهد، مشارکت ایران در مذاکرات صلح سبب تقویت هرگونه توافقی خواهد شد که در این مذاکرات حاصل می‌شود.
- چقدر امیدوار هستید شرایط تغییر کرده باشد و طرف غربی به ایفای نقش ایران در بحران سوریه تن دردهد؟
غرب همانند موضوع هسته‌ای ایران به‌تدریج از مواضع خود در قبال سوریه عقب‌نشینی می‌کند. آنها ابتدا نقشی برای ایران در حل بحران سوریه قائل نبودند و نسخه براندازی خودشان را برای حکومت سوریه پیچیده بودند. اکنون با گذشت بیش از 2سال از بحران سوریه، غرب به این نتیجه رسیده است که دولت بشار اسد با سیاست‌های قبلی سقوط نمی‌کند. آنها همچنین به این نتیجه می‌رسند که باید مشارکت فعال ایران برای شکل‌گیری گفت‌وگوهای ملی در سوریه را بپذیرند. با این حال در ژنو2 عده‌ای می‌خواهند همان چیزی را در مذاکرات به‌دست بیاورند که در جنگ علیه سوریه قادر به انجامش نبودند. ساقط‌کردن حکومت سوریه همچنان تنها هدفی است که غربی‌ها در مذاکرات دنبال می‌کنند ولی ایران می‌خواهد پیش از هر چیز کشتارها در سوریه متوقف شود. نفس برگزاری مذاکرات ژنو2 به این معناست که آنها به شکست خوردن راه‌حل نظامی در سوریه اعتراف کرده‌اند و هدف سقوط حاکمیت محقق نشده است. برخی از کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که در ژنو 2 باید دولت سوریه حضور داشته باشد؛ این به‌معنای پذیرش دولت سوریه است. این در حالی است که جبهه مخالفان در سوریه نیز رو به ضعف گذاشته و تحولات را به نفع سوریه رقم زده است.
- به ظاهر مخالفت‌های فرامنطقه‌ای تنها مسئله‌ای نیست که ایران در حل بحران سوریه با آن روبه‌روست. در منطقه هم سوریه مخالفانی دارد؛ برای این مشکل راه‌حلی وجود دارد؟
من معتقدم سیاست خارجی کشورمان در ارتباط با کشورهای همسایه باید مبتنی بر عقلانیت و حکمت باشد. آسیبی که طی سال‌های گذشته به روابط ما با کشورهای همسایه‌مان وارد شده باید با همین طریق حل شود و مراقب باشیم در چاهی نیفتیم که دشمنان برای ما ایجاد کرده‌اند. مشخص و آشکار است که جریانی خط درگیری مذهبی در جهان اسلام به‌ویژه در منطقه را پیگیری می‌کند. بر همین اساس که می‌گویم نباید در مسیری قرار بگیریم که در تعارض با این کشورها قرار داشته باشیم.
- سیاست خارجی دولت یازدهم برای ترمیم آسیب‌های وارد شده به روابط ایران با همسایگانش را چطور ارزیابی می‌کنید؟ امکان همگرایی برای حل بحران‌های منطقه‌ای وجود دارد؟
مقامات وزارت خارجه کشورمان پس از مذاکرات هسته‌ای بهبود روابط ایران با کشورهای همسایه خود را هدف قرار داده‌اند. چنین تصمیمی همزمان می‌تواند چندین هدف منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را برای ایران تأمین کند. درخصوص موضوع هسته‌ای همچنان که شاهد بودیم یکی از دلایل مقاومت غربی‌ها در برابر پرونده هسته‌ای ایران کارشکنی برخی کشورهای عربی منطقه‌ای بود که از گسترش برنامه‌های هسته‌ای ایران ابراز نگرانی می‌کردند. کشورهای غربی عضو طرف مذاکره با ایران گویی وکالت همسایگان کشورمان را برای مخالفت با پرونده هسته‌ای گرفته بودند. ریشه چنین مخالفتی از سوی کشورهای همسایه را نیز باید در سیاست‌های خارجی غلط مقامات دولت‌های نهم و دهم ارزیابی کرد. با وجود این، دولت یازدهم تلاش زیادی را ازسرگرفته است تا با افزایش تحرکات دیپلماتیک تنش‌های منطقه‌ای و نگرانی‌های منطقه‌ای را کاهش دهد.
- چه نشانه‌هایی از این تحرکات دیپلماتیک دولت در دست دارید؟
در آخرین اتفاقات پس از توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 در ژنو به‌نظر می‌رسد موضوع سوریه در صدر اولویت‌های سیاست خارجی کشورمان قرار گرفته و فرصت بیشتری برای کار ایجاد شده است. برقراری تماس تلفنی حسن روحانی با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه سرآغاز دوره جدید تلاش دیپلماتیک ایران برای حل بحران سوریه بود اما نیاز به همسویی نظرات برخی همسایگان منطقه‌ای نیز وجود داشت.
در این راستا مذاکرات فشرده‌ای میان جواد ظریف، وزیرخارجه کشورمان و داوود اوغلو همتای ترکیه‌ای او انجام شد و پس از آن هم حجم بالای رفت‌وآمدهای دیپلماتیک میان تهران و پایتخت‌های منطقه‌ای صورت گرفت. پس از سفر وزیرخارجه امارات به ایران، سفر 3روزه نخست‌وزیر سوریه و هیأت همراه دیدارهای دیپلماتیک مهمی را در تهران رقم زد. همه این اتفاقات دلالت بر این موضوع دارند که تهران دور جدیدی از تحرکات خود را آغاز کرده است تا تکمیل‌کننده 2تحول بزرگ یعنی رفع خطر جنگ علیه سوریه و حمایت جهانی از دیپلماسی هسته‌ای ایران باشد.
- اما اتفاقات زیادی می‌توانند روی توافق منطقه‌ای در بحران سوریه اثرگذار باشند، مثل انفجار اخیر سفارت ایران در لبنان که از سوی برخی به‌عنوان هشداری به ایران برای عدم‌دخالت در لبنان و سوریه مطرح شده است؛ چنین اتفاقاتی به مذاکرات سوریه آسیب نمی‌زند؟
حتما چنین هدفی در منطقه به‌خصوص از سوی رژیم صهیونیستی دنبال می‌شود. بدون شک دشمنان منطقه‌ای با رد شدن از خط قرمزها همچون حمله تروریستی به بیروت می‌خواهند میان همسایگان اختلاف و درگیری ایجاد کنند. ما نباید اصلا در این خط قرار گیریم. این نقشه‌ای است که دشمنان برای ما طراحی کرده‌اند. ما باید همه توانمندی و انرژی‌مان را در هدف مشترک مبارزه با استکبار استفاده کنیم. به‌عنوان مثال در ارتباط با عربستان به‌رغم اختلافات میان ایران و این کشور همسایه، باید تلاش کرد ریاض از حالت عکس‌العملی و پرخاشگری نسبت به خطوط مقاومت در منطقه خارج شود.
- سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان نسبت به وقوع حوادث مشابه سفارت ایران در لبنان هشدار داده است؛ چرا چنین هشداری داده می‌شود؟
این براساس برخی واقعیت‌های منطقه است که هرگونه تلاش برای برقراری صلح و آرامش در کشورهای بحران‌زده را ممانعت می‌کند.
- دخالت نظامی ایران در سوریه شائبه‌ای است که به مخالفت‌ها برای نقش‌آفرینی ایران در سوریه دامن می‌زند. به‌عنوان کسی که مدت‌ها در سوریه سفیر بوده‌اید همکاری نظامی ما با سوریه در چه سطحی است و به چه مقطعی برمی‌گردد؟
در این‌باره خیلی نمی‌توانم اظهارنظر کنم اما می‌توانم بگویم ما نظامیان درگیر با مخالفان در سوریه نداریم، هر چند که ارائه برخی مشورت‌های کارشناسی مطرح است.
پیام‌هایی به مراکز مهم دنیا
3ماه پیش که شمارش معکوس برای حملات هوایی غرب به سوریه شروع شده بود و هر لحظه بوی جنگ به مشام می‌رسید کمتر کسی تصور می‌کرد که ورق برگردد و آمریکا، انگلیس و فرانسه به‌عنوان میدان‌داران از این تصمیم خود صرف‌نظر کنند. در این باره دلایل کافی ارائه نشد ولی این اتفاق بی‌تأثیر از تلاشی نبود که ایران در آن برهه انجام داد. سفر وزیر جدید خارجه ایران به آنکارا و بغداد و تماس‌های تلفنی حسن روحانی، رئیس‌جمهور با مقامات ارشد برخی کشورهای حامی جنگ علیه سوریه در منطقه ازجمله رایزنی‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از جنگ جدید در منطقه بود. پیام‌هایی نیز به سایر مراکز مهم دنیا ارسال شد. وزیرخارجه کشورمان پس از توافقنامه هسته‌ای ژنو خیلی سربسته به این موضوع اشاره کرد که ما جلوی بروز یک جنگ در منطقه را گرفتیم. پس از آن رئیس‌جمهور در گزارش صد روزه خود به مردم از تماس‌های خود با مقامات منطقه‌ای مثل پوتین و دیگران خبر داد و پرده‌ای از تلاش‌های دولت جدید در بحران سوریه را کنار زد. این گمانه وجود دارد که خودداری اوباما از حمله به سوریه در ماه‌های آگوست و سپتامبر، به سبب در جریان بودن مذاکرات محرمانه در این زمینه میان تهران و واشنگتن بوده است؛ بنابراین، دولت سوریه نیز اطمینان خواهد یافت که درصورت مشارکت ایران، دست‌کم در کوتاه‌مدت تهدیدی از سوی غرب را علیه خود احساس نخواهد کرد.
