این برای نخستین‌بار در جهان است که نام چوگان با کشور آذربایجان و منطقه قره‌باغ، آن هم به‌عنوان یک بازی محلی معرفی شده است. چوگان را یک بازی کاملا ایرانی در جهان می‌شناسند و اسناد و کتیبه‌های تاریخی و باستانی در این موضوع وجود دارد، ولی داستان تلاش برخی کشورها برای ثبت جهانی چوگان به سال‌های پیش بازمی‌گردد. ثبت جهانی چوگان از سال‌های میانی دهه 80 مطرح شد اما سال88 زمزمه تلاش‌های قطر برای ثبت جهانی این بازی ایرانی شنیده شد. زمزمه‌ها بلافاصله واکنش فعالان میراث فرهنگی در ایران را برانگیخت و با تلاش‌های انجام شده، پرونده ثبت چوگان توسط قطر بسته شد.
چوگان در قره‌باغ، اعتراض در ایران
نام چوگان در میراث جهانی یونسکو نخستین‌بار همین سه‌شنبه هفته گذشته با منطقه قره‌باغ در کشور آذربایجان گره خورد و جهان برای نخستین‌بار نام چوگان را در کنار نامی جدای از ایران شنید. آذربایجان چوگان را بازی محلی قره‌باغ معرفی کرده و از یونسکو خواسته بود این بازی محلی را در فهرست میراث معنوی در خطر، ثبت جهانی کند و یونسکو نیز چنین کرد. در ایران غوغایی برپا شد. انجمن‌های میراث فرهنگی بیانیه‌ای اعتراضی به این اقدام کشور آذربایجان نوشتند.
رئیس دفتر یونسکو در تهران پیش‌تر و در واکنش به نامه اعتراضی رئیس سازمان میراث فرهنگی به یونسکو و مقامات آذربایجان نیز گفته بود که اعتراض‌ها به یونسکو اشتباه است و ایران می‌تواند پرونده چندملیتی چوگان را به یونسکو ارائه کند.
شکست آذربایجان در بازی چوگان
معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور اما آخر هفته گذشته در حاشیه بازدید از نمایشگاه صنایع‌دستی در خانه هنرمندان تهران، ثبت جهانی چوگان به‌عنوان بازی محلی قره‌باغ را شکستی برای آذربایجان و موفقیت برای ایران خواند. به گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی، آذربایجان قصد داشت چوگان را به‌صورت مطلق به نام خود ثبت کند، درحالی‌که آنچه در یونسکو به ثبت رسید «چوگان، یک بازی محلی با اسبی مخصوص در منطقه قره‌باغ» است.
به گفته نجفی، در متن اصلی سند یونسکو اعلام شده که شکل اصلی چوگان در ایران است و حتی نام «تبریز» نیز در این سند آمده است. با تکیه بر همین سند محمدعلی نجفی گفته است که راه برای ایران باز است تا چوگان به‌عنوان یک ورزش جامع به نام ایران ثبت شود. آنطور که رئیس سازمان میراث فرهنگی می‌گوید، یونسکو در موضوع ثبت آثار معنوی به تحول نیاز دارد که با پیشنهاد ایران این اتفاق می‌افتد و برخی اختلاف‌های بین بعضی کشورها، به‌ویژه کشورهای همسایه که قبلا تحت پوشش یک کشور یا یک حوزه فرهنگی بودند، برطرف می‌شود. پیش‌تر در موضوع ثبت جهانی تار آذربایجان در فهرست میراث ناملموس جهان اعتراض‌ها به ثبت این ساز به نام آذربایجان بالا گرفته بود.
همان زمان نیز یونسکو اعلام کرد که ایران می‌تواند پرونده ثبت جهانی تار ایرانی را تهیه و به‌منظور ثبت در فهرست جهانی میراث ناملموس به یونسکو ارائه کند. مسئولان وقت سازمان میراث فرهنگی و خانه موسیقی ایران نیز اعلام کردند که در همکاری مشترک با یکدیگر برای ثبت جهانی تار ایرانی در فهرست جهانی اقدام خواهند کرد؛ موضوعی که تاکنون هیچ خبر جدیدی از آن به رسانه‌ها نرسیده و مشخص نیست پرونده ثبت جهانی تار ایرانی در چه مرحله‌ای است؟ همین نگرانی در موضوع پرونده ثبت جهانی چوگان به نام ایران هم وجود دارد؛ پرونده‌ای که هنوز مشخص نیست آیا اقدام جدی در ارائه آن به یونسکو انجام خواهد شد یا همچون پرونده تار ایرانی مشمول گذر زمان است؟
چوگان در گستره ایران بزرگ
هزاران سال پیش‌تر از آنکه شاه اسماعیل صفوی بر عمارت عالی قاپو در میدان نقش جهان اصفهان بنشیند و در محوطه وسیع این میدان تاریخی بازی چوگان تماشا کند، شاهزادگان هخامنشی در سال‌های 600پیش از میلاد مسیح نشسته بر اسب، آرایش نظامی می‌گرفتند و چوگان به راه می‌انداختند. چوگان به‌دلیل رواج در میان پادشاهان و بزرگان به بازی شاهان نیز معروف بود و سوارکاران ایرانی می‌توانستند استعداد اسب‌های جنگی خود را در بازی چوگان محک بزنند. آثار به‌دست آمده از هزاره‌های گذشته بیانگر آن است که چوگان با کشورگشایی داریوش اول به هندوستان رفت. رودکی نیز نخستین شاعری است که پس از اسلام از چوگان سخن گفت و فردوسی داستان بازی چوگان سیاوش و افراسیاب را به نظم درآورد. چوگان اما در دوره صفویه به شکوفایی رسید. اسناد تاریخی نشان می‌دهند که شاه عباس صفوی خود چوگان‌باز بود و حتی پیش از آنکه اصفهان را پایتخت اعلام کند، در قزوین که پیش از اصفهان پایتخت ایران بود چوگان بازی می‌کرد. در دوران حضور شاه عباس در اصفهان بود که میدان تاریخی نقش جهان برای بازی چوگان بنا نهاده شد. همان زمان که چند میدان چوگان‌بازی در نقش جهان میزبان صدها سوارکار چوگان بود، افسران انگلیسی در دوره استعمار توانستند چوگان ایرانی را که به مدد داریوش اول به هند رفته بود، در باشگاه کلکته بیاموزند و آن را با خود به اروپا ببرند. در سال ۱۸۶۰ میلادی چوگان در انگلستان متداول شد و اگرچه اکنون در بیش از ۷۷ کشور جهان به‌صورت حرفه‌ای جریان دارد، از همان دوره صفویه در ایران رو به فراموشی گذاشت و امروز تنها 4تیم ورزشی مشتمل بر 16ورزشکار حرفه‌ای چوگان در ایران وجود دارند. دیگر از دوران شکوه چوگان در ایران خبری نیست، اما از استرالیا و آرژانتین تا دبی، هند و پاکستان چوگان یک ورزش پرطرفدار ملی و محلی است که به‌صورت عمومی اجرا می‌شود. درحالی‌که ایران مهد چوگان و ایرانی‌ها مبدع این ورزش پرطرفدار در جهان بوده‌اند، دبی حداقل دارای 2هزار چوگان‌باز حرفه‌ای است.
