شهری که پدیده وارونگی دما در اغلب روزهای زمستانی نفس شهروندان را می‌گیرد امسال برای نخستین بار میزبان پرندگانی است که برای زمستان‌گذرانی در دریاچه چیتگر فرود آمده‌اند.
«کاکایی‌ها»یی که همه ساله از اروپای شرقی و سیبری رهسپار تالاب‌های فارس و خوزستان می‌شدند امسال در میانه راه با دریاچه‌ای جدید مواجه شدند که پیش از این وجود نداشت. ازهمین‌رو، راه مهاجرت را کوتاه کردند و از فراز آسمان خاکستری و دودگرفته تهران فرود آمدند تا خستگی از تن بشویند. فرود این پرندگان برای تهرانی‌ها غیرمنتظره بود اما پرنده‌شناسان می‌گویند «مرغان کوچنده در طول مسیر مهاجرت هر جا که آبی ببینند فرود می‌آیند. اکنون یک‌ماه است که کاکایی‌ها مهمان دریاچه چیتگرند».
دریاچه‌ای با ویژگی‌های تالابی
دکتر مسعودباقرزاده کریمی، پژوهشگر تالاب که معاونت دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست را هم برعهده دارد در گفت‌وگو با همشهری پیش از هراظهارنظری درباره دریاچه شهدای‌خلیج‌فارس، به نشست‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست با مسئولان شهرداری اشاره می‌کند؛ نشست‌هایی که نشان می‌دهد سازمان محیط‌زیست دریاچه شهدای‌خلیج‌فارس را با حساسیت زیرنظر دارد تا زیبایی‌های دریاچه‌ای که اکنون به یکی از مراکز تفریحی کلانشهر تهران تبدیل شده در آینده‌ای نه‌چندان دور، معضل‌آفرین نشود. «نگاه شهرداری تا چندی پیش خروج آب‌های سطحی و تخلیه سیلاب‌ها در کوتاه‌ترین زمان به خارج از شهر بود اما اخیرا سیاست شهرداری حفظ این آب‌هاست که سیاست بسیار درستی است». باقرزاده کریمی با بیان این مطلب می‌افزاید: «در دنیا هم تجارب مشابه فراوانی وجود دارد؛ اما اگر نتوانیم برای جمع‌کردن آب‌های سطحی در شهر سازوکارهای اکولوژیک ایجاد کنیم می‌تواند به یک مخزن دردسرساز برای شهر تبدیل شود».
تعامل شهرداری با مسئولان محیط‌زیست در واقع تمهیدی است برای پیشگیری از همین معضلات احتمالی. «سازمان محیط‌زیست تمام داشته‌های متخصصان اکولوژیست خود را برای پایش و نظارت دائمی بر دریاچه در اختیار شهرداری گذاشته و اداره کل محیط‌زیست استان تهران هم مسئول این فرایند است و تعامل خوبی هم با شهرداری وجود دارد». دریاچه شهدای‌خلیج‌فارس یک تالاب شهری است مثل صدها تالاب شهری دیگر که طی سال‌های اخیر در بسیاری از نقاط جهان شکل گرفته است. «تالاب‌های شهری وقتی ایجاد می‌شوند با درنظر گرفتن سازوکارهای تالابی، کف آن را به‌طور یکدست ایزوله نمی‌کنند، تپه‌هایی کوچک در میان دریاچه احداث می‌کنند با هدف ایجاد نیزارهای انبوه تا محلی امن برای پرندگان مهاجر باشد». تالاب که شکل می‌گیرد پرندگان می‌آیند؛ کما اینکه کاکایی‌ها آمدند و نزدیک به یک‌ماه است که در دریاچه چیتگر جا خوش کرده‌اند.
پرندگان مهاجر اما نیاز به محلی امن برای زادآوری دارند. نیزارها هم با همین هدف در جای جای تالاب‌های شهری ایجاد می‌شوند. باقرزاده معتقداست «اگر نقاطی از دریاچه تبدیل به تپه‌های خاکی پوشیده از نیزارها شود پرندگان مهاجر برای زادآوری مشکلی نخواهند داشت». این درحالی است که دریاچه چیتگر که «دریاچه شهدای خلیج‌فارس» عنوان گرفته ماکتی مینیاتوری از خلیج‌فارس است با 3جزیره مصنوعی تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسی؛ جزایری که اگر تبدیل به نیزار شوند محل امنی می‌شوند برای زادآوری پرندگان مهاجر. «با ایجاد این محل‌های امن، پرندگان تخم‌گذاری می‌کنند و تا زمانی که جوجه‌هایشان بتوانند پرواز کنند کنارشان می‌مانند».
باقرزاده کریمی احداث دریاچه چیتگر را اقدامی مثبت می‌داند «شهرهایی که در مناطق شیب دار و دامنه کوه‌ها واقع شده‌اند، بزرگ‌ترین فرصت را برای استفاده از جریان‌های آبی وسیلاب‌ها آن هم به‌طور رایگان دارند، این فرصتی است که شهرداری تهران توانسته است به‌خوبی از آن استفاده کند.» درعین حال وی می‌گوید بیش از 80برجی که در اطراف این دریاچه ساخته شده‌اند چون حلقه‌ای چشم‌انداز زیبای دریاچه را محاصره کرده‌اند و «دریاچه به حیاط خلوت این برج‌ها تبدیل شده است».
دغدغه‌های زیست‌محیطی مدیرکل
ه شهدای‌خلیج‌فارس شنیدنی است؛ به‌ویژه آنکه حیدرزاده سال‌ها ریاست ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران را برعهده داشته و اکنون بالاترین مقام مسئول محیط‌زیست استان تهران است و درنتیجه هر دو مسئولیت او رابطه مستقیمی با این دریاچه دارد. حیدرزاده همچون معاون دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست، ساخت دریاچه چیتگر را اقدامی مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید«این دریاچه درشمار تالاب‌های شهری قلمداد می‌شود زیرا ویژگی‌های اکوسیستم تالابی را به‌خود گرفته که ازآن‌جمله جذب پرندگان مهاجر است».
مدیرکل محیط‌زیست استان تهران به نقش دریاچه چیتگر در«تلطیف اقلیم تهران» اشاره می‌کند و می‌گوید ایجاد فضایی برای گردشگری طبیعی از دیگر کارکردهای این دریاچه است. درعین حال، حیدرزاده از دغدغه‌هایی سخن می‌گوید که رفع آن در دستور کار مسئولان شهرداری قرار دارد. نخستین دغدغه «آبی است که از طریق رودخانه کن برای دریاچه تأمین می‌شود. این آب نیاز به تصفیه‌خانه فاضلاب دارد که خوشبختانه معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران با همین رویکرد درحال برگزاری مناقصه برای ایجاد تصفیه‌خانه مورد نظر است». دغدغه دیگر جلوگیری از تبخیر آب است«با توجه به معضل کمبود آب در تهران، ضروری است ازیک سو، آب مورد نیاز دریاچه در فصل پرآبی تأمین شود و ازسوی دیگر، با تمهیداتی تا حد امکان از تبخیر آب دریاچه جلوگیری شود».
