از میان این جنبش نقاشیخط توسط برخی هنرمندان نسل اول این جریان ادامه یافت و پس از 2دهه تلاش با باز شدن دروازه بازارهای هنری به روی هنر ایران، نقاشیخط توانست در بازار جهانی هم به ایفای نقش بپردازد. توفیق به‌دست آمده در بازار جهانی، نقاشیخط را در داخل ایران با مناقشه‌های بسیار روبه‌رو کرد که طی سال‌های اخیر همچنان ادامه دارد. رویکردهای جدید به این هنر، سوق یافتن به سمت جریان مورد پسند بازار و مناظره‌های نقاشان و خوشنویسان در رابطه با موضوع نقاشیخط و مبدا آن ازجمله این مناقشه‌هاست که همچنان ادامه دارد. اظهارنظرها در سال‌های اخیر باعث شده که طی نشست‌های مختلف در گالری پردیس ملت، خانه هنرمندان و... به بررسی این جریان هنری پرداخته شود. در آخرین این نشست‌ها نصرالله افجه‌ای از پیشگامان نقاشیخط که رویکرد مدرنیستی و معاصر به این رشته دارد و حضور در حراج‌های بین‌المللی را تجربه کرده به همراه جلیل رسولی که او هم از نسل اولی‌های نقاشیخط است و جریان هنری او در تقابل با آثار افجه‌ای قرار دارد در نگارخانه ایده به بررسی جریان نقاشیخط پرداختند؛ آن هم از بدو تولد تا نسل چهارم که امروز در عرصه نقاشیخط ورود کرده‌اند.
جلیل رسولی معتقد است اگر چه 50سال پیش نطفه نقاشیخط با جریان سقاخانه بسته شد، اما این هنر ریشه در گذشته دارد و ریشه‌های آن را می‌توان در «مرغ بسم‌الله» جست‌وجو کرد که از دوران سلجوقی وارد خوشنویسی شد و در دوران صفویه و قاجار به اوج رسید. او در این‌باره چنین توضیح می‌دهد: سابقه امروزین نقاشیخط در ایران به 50سال می‌رسد اما اگر هنر خوشنویسی را بررسی کنیم درمی‌یابیم که بیش از 5قرن است در عرصه خوشنویسی، ساخت مُهر و کتیبه گرایش به هنر خط‌نقاشی وجود داشته است. مرغ بسم‌الله که از رویکرد فرم خط برای ارائه شکل استفاده می‌کرد، جریان پیشرو در زمینه هنر خوشنویسی بود که در دوران صفویه و قاجار به کمال رسید اما رویکرد 50ساله نقاشیخط که با عناوین «خط‌نقاشی» یا «خطاشی» شناخته می‌شود، جریانی آوانگارد یا پیشرو در عرصه هنر ایران بود. تا نیم قرن پیش تصور از خوشنویسی این بود که با مرکب سیاه بر یک ورق سفید صاف بنویسیم. این تفکر در ابتدا نمی‌توانست بپذیرد که رنگ روی بوم و بازی با کلمات بتواند هنر باشد و با مخالفت بزرگان روبه‌رو می‌شد.
این استاد خوشنویسی که از شاگردان سیدحسن میرخانی از خوشنویسان پرآوازه است، می‌گوید: پذیرش جریان نقاشیخط در ابتدا با مخالفت روبه‌رو شد اما هنرمندان نسل اول با رویکردهای مختلفی که به خط و نقاشی داشتند توانستند جریان پرقدرتی را در این عرصه به‌وجود آورند که همچنان ادامه دارد و امروزه زمزمه ظهور نسل چهارم را در این جریان هنری می‌شنویم.
رسولی در ادامه به گرایش‌های مختلف این جریان هنری اشاره می‌کند و می‌افزاید: نقاشیخط را می‌توان به 3گرایش تقسیم کرد؛ نخست خوشنویسانی که براساس نظم و نظام خوشنویسی خط را به‌صورت فرمال روی بوم ارائه می‌دهند. در این گرایش خوانش کلمه مورد توجه هنرمند است. دومین گروه هنرمندانی هستند که به فرم و ترکیب‌بندی خطوط می‌پردازند و خوانش کلمه مدنظر هنرمند نیست و سومین گروه هم هنرمندانی هستند که برداشت نقاشانه‌ای دارند و از حروف برای ترکیب‌بندی و کمپوزیسیون استفاده می‌کنند و حروف نوعی بازی زیباشناسانه برای آنها دارد.
رسولی با معرفی هنرمندانی چون فرامرز پیل‌آرام، حسین زنده‌رودی، رضا مافی، محمد احصایی و... این هنرمندان را از نقاشان نسل اول هنر خط‌نقاشی معرفی می‌کند که هر کدام با جهت نگاه خود این هنر را گسترش دادند. وی در نشست نگارخانه ایده با انتقاد از جریان‌هایی که امروز در نقاشیخط دنبال می‌شود، می‌گوید: مشکلاتی که امروز در زمینه خوشنویسی وجود دارد از یک طرف و اقبالی که نقاشیخط در عرصه بین‌المللی پیدا کرده است باعث شده توجه بسیاری از نقاشان و خوشنویسان به نقاشیخط جلب شود اما اینکه هنرمندان جوان در کار خود عجله دارند و می‌خواهند خیلی زود به سرمنزل مقصود برسند باعث شده در عرصه نقاشیخط چیزهایی را شاهد باشیم که نشان می‌دهد این هنر از خاستگاه و اصل خود دور می‌شود.
این استاد درجه یک هنری با تأکید بر اینکه نمی‌خواهم ناامیدی را در میان هنرمندان جوان ترویج دهم، می‌افزاید: امروز برخی از هنرمندان باسابقه از ما می‌خواهند که در مقابل این هجوم بی‌رویه هنرمندان بایستیم. این در حالی است که ما جز سکوت نمی‌توانیم کاری بکنیم، زیرا این تصور به‌وجود خواهد آمد که ما تمامیت‌خواه هستیم و نمی‌خواهیم کسی وارد این عرصه شود؛ درحالی‌که اینطور نیست. ما از کپی‌کاری، تعجیل و نشناختن این هنر از سوی برخی جوانان گله داریم و معتقدیم اگر کسی بتواند با شناخت وارد این عرصه شود، می‌تواند به رشد بیشتر آن کمک کند درحالی‌که امروز این را برداشت نمی‌کنم.
رسولی می‌گوید: اگر چه کار مدام هرگز به من اجازه معلمی و آموختن نقاشیخط را به جوانان نداد اما اعلام می‌کنم برای نسل جوان همواره وقت دارم تا آنها را راهنمایی کنم؛ اگر آنها این موضوع را بخواهند. توصیه من به جوانان این است که در زمینه کار خود شناخت پیدا کنند و از تلاش دست نکشند، زیرا هنر نیازمند تلاش و ممارست است و نمی‌توان با عجله به نتیجه رسید.
افجه‌ای: مانعی برای ورود هنرمندان جوان نیست
نصرالله افجه‌ای هم که معتقد است خاستگاه نقاشیخط در جنبش هنر سقاخانه قرار دارد و سابقه آن به نیم قرن پیش می‌رسد، هنرمندانی چون پیل‌آرام، تبریزی، مافی و... را پیشگامان این هنر می‌داند و می‌گوید: با وجود گذشت 50سال از پدید آمدن این هنر روند رشد آن را شاهد بودیم و البته اقبالی که در مجامع بین‌المللی یافت نشان داد که هنر نقاشیخط راه درستی را کشف کرده و پیموده است.
این چهره ماندگار هنر ایران می‌افزاید: نقاشیخط در میان مقاومت خوشنویسان شکل گرفت. استاد کاوه از بزرگان خوشنویسی درباره نقاشیخط معتقد بود که اگر نقاش هستی به‌کار نقاشی مشغول باش و اگر خوشنویسی، خط بنویس. بر همین اساس نقاشیخط را ابتذال می‌دانست؛ اما فعالیت نسل اول با توجه به مقاومت‌هایی که به‌وجود آمد باعث شد جریانی در هنر مدرنیستی شکل بگیرد که تا همین امروز هم ادامه دارد.
افجه‌ای وضعیت امروزی نقاشیخط را نابسامان می‌داند و با مرتبط دانستن دلایل آن به جریانی دوگانه که در انجمن خوشنویسان هست می‌افزاید: امروز با برخورد دوگانه‌ای که در زمینه خوشنویسی پیش آمده مواجه شده‌ایم. ما با 2انجمن خوشنویسی روبه‌رو هستیم که هرکدام مدعی هستند. از طرف دیگر خوشنویسی هم هنری است که امروز بازار کار ندارد و بسیاری از خوشنویسان به سمت نقاشیخط گرایش پیدا کرده‌اند و همین مسئله به مشکلات این هنر که توسط بازارهای هنری ایجاد شده و گرایش هنرمندان جوان را به این هنر در پی داشته، دامن زده است.
وی به مشکلاتی که هنرمندان جوان خوشنویس و نقاش برای نقاشیخط به‌وجود آورده‌اند چنین اشاره می‌کند: بسیاری از خوشنویسان رنگ را نمی‌شناسند و رنگ را ناقص وارد نقاشیخط می‌کنند، درحالی‌که نقاشیخط بر پایه رنگ استوار است. همچنین سیستم آموزشی ما در دانشگاه‌ها ناقص است و موجب شده که نقاشان جوان بدون آگاهی از مبانی هنر به‌خصوص خط که مبنای بصری دارد وارد حرفه نقاشی شوند و با توجه به اقبال نقاشیخط در این هنر بدون آگاهی کافی دست به تجربه بزنند.
این چهره درجه یک هنری ایران می‌گوید: یکی دیگر از مشکلات نقاشیخط امروز کپی‌کاری و تقلید محض از آثار هنرمندان نسل اول است که موجب رشد نکردن این هنر شده. از طرف دیگر بازار خرید آثار کپی هم بسیار رواج پیدا کرده است.
افجه‌ای در نشست نگارخانه ایده با تأکید بر اینکه مانعی برای ورود هنرمندان جوان به این عرصه وجود ندارد، می‌افزاید: نقاشیخط براساس شناخت هنری از مبانی هنر تا خوشنویسی شکل گرفته و هر که با شناخت وارد این جریان شود، می‌تواند در این عرصه فعال باشد.
این هنرمند پیشکسوت با توصیه به جوانان چنین می‌گوید: امروز هنرمندان جوان می‌خواهند یک‌شبه ره صدساله را طی کنند و در کار خود عجله به خرج می‌دهند. درحالی‌که اگر شناخت هنری خود را بالا ببرند، با ممارست و کار می‌توانند بهتر به نتیجه برسند و حتی هنر نسل اول را تکامل بخشند؛ همانگونه که برخی از هنرمندان نسل دوم این کار را کردند.
افجه‌ای در پایان با امیدواری دادن به هنرمندان جوان می‌افزاید: در کارگاه‌های مختلف به آموزش هنرمندان جوان پرداخته‌ام و هیچگاه در زمینه آموزش جنبه‌های مادی برایم مطرح نبوده است؛ هنوز هم اگر هنرمندی از من راهنمایی بخواهد دریغ نخواهم کرد و همیشه پاسخگوی هنرمندان جوان هستم.
