آپپ - مظهر شیطان و آشفتگی - دیوی است که مصریان باستان او را دشمن روشنی و نظم می‌دانستند. این دیو در هیات ماری بزرگ، هر روز پس از غروب آفتاب به خورشید حمله می‌کرد و زمین را در تاریکی فرو می‌برد.
آپپ گاهی در روز و به خورشید حمله می‌کرد و برای لحظاتی کسوف را پدید می‌آورد و آسمان و زمین را از تماشای آفتاب محروم می‌کرد اما این خورشید بود که از هر مبارزه، سرافراز خارج می‌شد.
یونانیان بعدها آپپ را آپوفیس خواندند و پیروزی خورشید را بر او گرامی داشتند. این داستان باستانی امروز شکل دیگری به‌خود گرفته است. آپوفیس امروز، تکه سنگی 300متری است از همسایگان مداری زمین که این سیاره زیبا را نشانه رفته و ممکن است 30سال دیگر در برخوردی مهیب، آن را با فاجعه‌ای هولناک روبه‌رو کند.
آیا زمین می‌تواند از این خطر بزرگ جان سالم به در برد؟
25سال تا آخرالزمان
آخرین روزهای خرداد1383، اخترشناسان توانستند سیارک بسیار کوچکی را در مداری نزدیک به زمین، شناسایی کنند. این تکه‌سنگ به گروه آتن تعلق داشت که داخل مدار زمین قرار دارد.
ایـن سیـارک کـه 4ه2004MN نامیده شد، هر 323روز به دور خورشید می‌گشت، اما هر 7سال یک بار می‌شد آن را در فاصله مناسبی از خورشید و به‌خوبی در آسمان رصد کرد. در آذرماه همان‌سال، این سیارک دوباره پیدا شد و رصدهای جدید توانست مدار دقیق‌تری برای این تکه‌سنگ مشخص کند.
اطلاعات مداری جدید نشان داد این سیارک نزدیک به 400متر پهنا دارد و به احتمال 7/2درصد در 4 فروردین 1408 (13آوریل 2029) به زمین برخورد می‌کند. این بیشترین احتمال برخورد برای یک جرم آسمانی در تاریخ معاصر است.
چنین موضوعی می‌بایست همچون توفانی خبری در سراسر جهان منتشر می‌شد اما آخرین روزهای سال میلادی بود و روزنامه‌نگاران در مرخصی بودند. از سوی دیگر فاجعه سونامی در اقیانوس هند، جهان را بهت‌زده کرده بود و نگاه‌ها به سواحل اندونزی دوخته شده بود.
تقارن این 2 رویداد موجب شد کارشناسان سیاره‌ای از این سکوت خبری استفاده کنند و رصدهای خود را دقیق‌تر انجام دهند. با یک هفته رصد بیشتر، خطای اندازه‌گیری‌ها به‌شدت کاهش یافت و مشخص‌شد این سیارک از فاصله حدود 60هزار کیلومتری سطح زمین عبور می‌کند. خطر برطرف شده بود.
اوایل بهمن‌ماه همان سال، رادار تلسکوپ رادیویی آریسبو - که بزرگ‌ترین بشقاب رادیویی زمین به‌قطر 360متر را در اختیار دارد - این سیارک را با دقتی زیاد بررسی کرد و مدار حرکت آن را بدست آورد.
این مدار نشان می‌داد ملاقات فروردین 1408، در فاصله 30هزار کیلومتری سطح زمین انجام می‌شود؛ یعنی این تکه سنگ از مدار ماهواره‌های مخابراتی هم به زمین نزدیک‌تر می‌شود. این فاصله، اختلاف زیادی با تخمین قبلی داشت و همین، نگرانی‌ها را درمورد کارآمدی روش‌های رایج تعیین مدار سیارات افزایش داد.
لغزش روی لبه تیغ
مدار جدید، هرچند خطر برخورد در سال1408 را کاهش داد اما بررسی ملاقات‌های بعدی نشان داد ماجرای این تکه سنگ به‌پایان نرسیده است. ملاقات بسیار نزدیک در فاصله 30هزار کیلومتری از سطح زمین، مدار سیارک را منحرف می‌کرد و موجب می‌شد این سیاره در ملاقات‌های آینده خود در 23فروردین1415 یا 24فروردین 1416، به زمین برخورد کند. گویی سرنوشت طوری رقم خورده بود که این سیارک حتما با زمین برخورد کند.
شبیه‌سازی‌ها و محاسبات دقیق نشان داد در مسیر ملاقات آپوفیس با زمین، چند ناحیه بسیار کوچک به پهنای 540متر وجود دارد که اگر سیارک از آنها عبور کند، مسیرش به شکلی تغییر می‌یابد که در ملاقات بعدی با زمین برخورد می‌کند.
بررسی‌های جدید ناسا و کارشناسان مکانیک مداری - که برپایه رصدهای جدید این سیارک انجام شده - نشان می‌دهد ملاقات فروردین 1408 از نزدیکی هیچ‌یک از این لبه‌های تیغ عبور نمی‌کند و بدین ترتیب، آپوفیس در ظهر 23فروردین1415 از فاصله 3400کیلومتری سطح زمین عبور می‌کند و احتمال برخورد آن با زمین به دوهزارم درصد رسیده است.
اما کارشناسانی هستند که می‌گویند به‌صرف اتکا به محاسبات و پیش‌بینی‌ها نمی‌توان از این موضوع اطمینان حاصل کرد؛ چرا که خطر احتمالی بسیار زیاد است و هر اشتباه احتمالی می‌تواند به فاجعه‌ای عظیم منجر شود.
اگر آپوفیس برخورد می‌کرد...
سیارک آپوفیس در مقایسه با دیگر صخره‌های سرگردان در منظومه شمسی قطعه سنگ کوچکی است. دقیق‌ترین اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد این سنگ 50 متر پهنا و 20میلیارد کیلوگرم وزن دارد.
آپوفیس با سرعت 6/12کیلومتر بر ثانیه به جو برخورد می‌کند و در برخورد با زمین، انفجاری به قدرت 400مگاتن ایجاد می‌کند. این انفجار 8 برابر قوی‌تر از نیرومندترین آزمایش‌های هسته‌ای انجام شده در زمین است.
برخورد آپوفیس می‌تواند یک شهر را با خاک یکسان کند. زمین‌لرزه‌های حاصل از آن تا هزاران کیلومتر منتشر خواهد شد و موج ضربه‌ای حاصل از این انفجار، می‌تواند توفانی شدید ایجاد کند که در هزاران کیلومتر مربع پخش شود.
توده‌های خاک و گرد و غبار فراوانی در جو پخش خواهد شد و درصد کمتری از نور خورشید به زمین خواهد تابید چنین پیامدهایی در نتیجه اصابت اجرام آسمانی بزرگی است که چند کیلومتر پهنا دارند.
انقراض دایناسورها و بسیاری دیگر از موجودات زنده در 65میلیون سال پیش، در نتیجه اصابت سنگی آسمانی به کوهستان یوتاکان در مکزیک بود که گودالی به قطر 200کیلومتر ایجاد کرد و چنان امواجی پدید آورد که آب خلیج مکزیک را کاملا تخلیه کرد.
برای نجات زمین دست‌به‌کار شویم
سالیان درازی است که فهمیده‌ایم فضای اطرافمان چقدر خطرناک است. نزدیک به 100هزار سنگ آسمانی کوچک و بزرگ وجود دارد که در گردش به‌دور خورشید، مدار زمین را قطع می‌کنند و احتمالا روزی به این سیاره برخورد می‌کنند.
این غیر از خطر دنباله‌دارهایی است که از مرزهای خارجی منظومه‌شمسی به‌سوی خورشید پرتاب می‌شوند و در مسیر حرکت خود، بارها تحت تاثیر اختلالات گرانشی تغییر مسیر می‌دهند.
در سال1999، خرده‌سنگی 10متری از فاصله 100هزار کیلومتری زمین عبور کرد؛ یعنی یک‌چهارم فاصله ماه تا زمین و تازه بعد از عبورش بود که ردش در تصاویر ثبت شد و دانشمندان فهمیدند که چه خطری از بیخ گوش زمین عبور کرده است. اما آیا همیشه شانس با ما یار خواهد بود؟
خوشبختانه جو زمین این توانایی را دارد که اجرام کوچک‌تر از 100 متر را تکه‌تکه کند و فاجعه بزرگ را به فاجعه‌های کوچک‌تری تبدیل کند. اما تخمین‌ها نشان می‌دهد هر 1500سال یک بار، سیارکی به قطر 300 متر به زمین برخورد می‌کند و هرچند 100 هزار سال، سیارکی با قطر بیش‌از یک کیلومتر و هر 100میلیون سال، سیارکی بزرگ‌تر از 6کیلومتر به سوی زمین نشانه می‌رود.
در حال حاضر هیچ نهاد یا سازمان بین‌المللی وجود ندارد که چنین مسئله‌ای را پیگیری کند. از آن مهم‌تر، طرح‌های موجود برای مقابله با چنین خطری بسیار کم است. در دهه1950 که انسان به بمب هسته‌ای دست پیدا کرد، خیلی‌ها فکر می‌کردند که چنین سلاحی برای مقابله با هر خطری کافی است.
اما امروزه می‌دانیم بسیاری از این اجرام متخلخل و کلوخ‌مانند هستند و استفاده از سلاح هسته‌ای تنها یک قطعه بزرگ را به تعدادی قطعه کوچک‌تر تبدیل می‌کند اما خطر را برطرف نمی‌کند.
از سوی دیگر اطلاعات ما در مورد خصوصیات این اجرام و خصوصا شرایط داخلی آنها بسیار کم است. چگونه می‌توان در مقابله با دشمنی پیروز شد که اطلاعات زیادی در موردش نداریم؟
در چند سال اخیر، چند ماموریت فضایی برای بررسی سیارک‌ها انجام شده است که اطلاعات مناسبی را از این اجرام و ساختار داخلی‌شان به‌دست داده است اما عبور آپوفیس از نزدیکی زمین، فرصت مناسبی است تا اخترشناسان اطلاعات خود را از این اجرام افزایش دهند.
عبور آپوفیس، همچنین فرصتی ارزشمند برای زمینی‌هاست تا مرکزی بین‌المللی برای جست‌وجوی این اجرام و دفاع در برابر آنها تاسیس کنند. 65میلیون سال پیش، موجوداتی روی زمین می‌زیستند که جز خوردن و خوابیدن نمی‌دانستند اما امروز موجودی هوشمند بر این سیاره زیبا حضور دارد که افق‌های دوردست دانش را به تسخیر خود درآورده و این توانایی را دارد که از خود دفاع کند.
50هزار دلار برای دورکردن خطر
شرایط ویژه ملاقات آپوفیس با زمین سبب شده است انجمن سیاره‌ای، مسابقه‌ای برای طراحی یک ماموریت ملاقات با این خرده‌سنگ برگزار کند.
در این مسابقه بین‌المللی، شرکت‌کنندگان باید برنامه کاملی را طراحی کنند تا یک فضاپیما از زمین به سوی آپوفیس پرواز کند، در مدار آن قرار بگیرد و شرایطی را فراهم کند تا بتوان موقعیت این سیارک و مدار حرکت آن را با دقت مشخصی اندازه‌گیری کرد.
با توجه به اینکه سیارک‌ها اجرام بسیار سبکی هستند (درمقایسه با دیگر اجرام منظومه شمسی)، به‌سادگی تحت تاثیر اختلالات گرانشی اجرام بزرگ‌تر قرار می‌گیرند و مدارشان تغییر می‌کند.
جمع‌آوری اطلاعات درمورد این اختلالات برای پیش‌بینی احتمال برخورد با زمین بسیار حیاتی است.
شما می‌توانید برای شرکت در این مسابقه به پایگاه اینترنتی www.planetary.org مراجعه کنید و از شرایط دقیق این مسابقه آگاه شوید. مهلت ارسال طرح‌های پیشنهادی تا 9شهریورماه امسال است و نفر اول علاوه بر دریافت جایزه نقدی 50هزار دلاری، از امکان شرکت مستقیم در سازمان‌های فضایی حامی این مسابقه (ناسا، آژانس فضایی اروپا، انجمن دانشگاه‌های تحقیق‌کننده در نجوم) نیز بهره‌مند خواهد شد.
در این مسابقه یک جایزه 5هزار دلاری نیز ویژه برترین طرح ارسالی دانش‌آموزی و دانشجویی پیش‌بینی شده است.
