بدون وجود تقویم، آیا امکان داشت بتوانیم به این پرسش‌ها پاسخ بدهیم؟ تقویم، روزهای هفته، ماه‌ها و سال‌ها را برای ما مشخص می‌کند و کمک بسیار زیادی به برقراری نظم می‌کند. اگر تقویم نبود، چه‌طور می‌خواستیم درباره‌ی آینده و برنامه‌ریزی‌هایمان صحبت کنیم؟ حتی ارتباطمان با سایر آدم‌ها هم دچار مشکل می‌شد. بعضی چیزها مانند روز و ساعت آن‌قدر روزمره شده‌اند که دیگر کم‌تر کسی به چگونگی به‌وجود‌آمدن آن‌ها و تاریخچه‌ی پیدایش آن‌ها فکر می‌کند. اما نیاز به تقویم یا گاه‌شمار از هزاران سال قبل وجود داشته و بشر برای رسیدن به تقویم‌های فعلی، راه درازی رفته است.
اما چیزی که جالب است تفاوت این تقویم‌ها با هم است. حتی تقویم‌هایی که امروزه از آن‌ها استفاده می‌شود نیز، با هم فرق دارند. چه فرقی؟ خودتان بخوانید:
شباهت‌ها و تفاوت‌های تقویمی
تقویم ما کم نمى‌آره!
گفته می‌شود ایرانی‌ها بیش از چهارهزار سال پیش، از تقویم خورشیدی که برگرفته از تقویم مصری یا بابلی بوده استفاده می‌کردند. با رسمیت یافتن دین زرتشت در ایران، این تقویم هرچه بیش‌تر خود را با آداب و رسوم زرتشتی هماهنگ می‌کند و روزها و جشن‌های خاصی در آن گنجانده می‌شود. در این تقویم هرروز یک اسم دارد که ۱۲تای آن‌ها با نام ماه‌ها یکی است. هروقت اسم روز با نام ماه یکی شود، آن‌روز، زمان جشن و شادی است.
پس از ورود اسلام به ایران دانشمندان ایرانی زیادی به تحقیق و مطالعه درباره‌ی گاه‌شمارها پرداختند که یکی از بزرگ‌ترین این دانشمندان خیام نیشابوری بود که تقویم جلالی را بنیان نهاد. این تقویم دقیق‌ترین تقویم موجود در جهان است که امروزه همه‌ی ما ایرانی‌ها از آن استفاده می‌کنیم.
سال میلادی نیز بر مبنای میلاد حضرت مسیح‌ع تعریف می‌شود و یکی از دقیق‌ترین تقویم‌هاست اما نه به دقت تقویم جلالی خورشیدی. در این تقویم هر چهارسال یک‌بار، ماه فوریه که ۲۸روزه است، ۲۹ روز می‌شود. این تقویم هر ۳۳۲۰سال، یک‌روز کم می‌آورد که در مقایسه با سال خورشیدی که هر چهارمیلیون و ۷۶۱هزار و ۹۰۵ سال، یک‌روز کم می‌آورد، دقت بالایی نیست.
لحظه‌ى تحویل سال چیست؟
پنج‌شنبه ۲۹ اسفند ۱۳۹۲ در ساعت ۲۰ و ۲۷دقیقه و هفت‌ثانیه، سال تحویل شد و ما وارد سال ۹۳ شدیم. یعنی زمین دقیقاً در این لحظه، یک دور کامل به دور خورشید چرخیده و یک ثانیه بعد از این زمان، حرکت جدید زمین از این مبدأ شروع می‌شود. برای همین محاسبه‌ی دقیق لحظه‌ی تحویل سال است که تقویم ما دقیق‌ترین گاه‌شمار دنیا به‌حساب می‌آید.
اما سال میلادی سر ساعت ۲۴ شب ۳۱ دسامبر تحویل می‌شود و کشورها وارد سال جدید می‌شوند. چرا می‌گوییم کشورها؟ چون بنا بر تقویم میلادی، زمان تحویل هرکشور بر اساس موقعیت جغرافیایی، با کشور دیگر فرق دارد. مثلأ اگر شما در نیوزیلند (شرقی‌ترین نقطه‌ی زمین از خط گرینویچ) زندگی کنید، در ساعت ۲۴، سالتان تحویل می‌شود و اگر در همان‌لحظه به شرق آمریکا پرواز کنید می‌توانید دوباره منتظر رسیدن سال جدید باشید!
قمر و تولدبازى در فصل‌هاى مختلف
سال قمری بر مبنای گردش ماه به دور زمین تعریف می‌شود. این گردش چیزی حدود ۳۰ روز طول می‌کشد. مبنای شروع اول ماه، دیدن هلال ماه است. ماه با دیدن دوباره‌ی هلال ماه، تمام می‌شود. ستاره‌شناسان با شمردن فاصله‌ی دو انقلاب و دو اعتدال فصلی به این موضوع پی بردند که سال قمری ۱۱ روز از سال خورشیدی کم‌تر است و هر سه‌سال بیش از یک‌ماه کم می‌آورد! همین موضوع باعث می‌شود فصل تولد افراد هم چندسال یک‌بار عوض شود. مثلاً اگر امسال تولدتان در سال قمری در فصل بهار است، چندسال دیگری به زمستان می‌رود!
روزهایى که محو مى‌شدند!
ابوریحان بیرونی در یکی از کتاب‌های خود درباره‌ی سال خورشیدی بابلی توضیح داده است. او گفته که سال بابلی ۳۶۰ روز است، با ماه‌های ۳۰روزه که هر شش‌سال یک‌بار برای جبران کبیسه بودن، شش‌روز به آن اضافه می‌شده است. یعنی اگر کسی در پایان سال کبیسه به دنیا می‌آمد، سال بعد، آن‌روز در تقویم وجود نداشت. چون سال بعد دوباره ۳۶۰ روز بود!
البته سال ۳۶۵روزه هم به همین راحتی‌ها به وجود نیامده است. در ایران به دستور جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی از دانشمندانی مثل خیام خواسته می‌شود که گاه‌شماری دقیق طراحی کنند. آن‌ها نیز به سراغ سال خورشیدی که از قبل در ایران مرسوم بوده برمی‌گردند و این‌بار با محاسبه‌ای بسیار دقیق‌تر از پیش. تقویم جلالی به نام این پادشاه دوره‌ی سلجوقی نام گرفته است.
