لوان جاگارایان سفیر ارمنی‌تبار روسیه در تهران فارسی را روان صحبت می‌کند. چند جمله‌ای هم که به انگلیسی صحبت کرد، نشان داد تسلطش بر این زبان کمتر از فارسی نیست. فارسی را در دانشگاه روابط بین‌الملل مسکو خوانده و چند دوره مأموریت در افغانستان و تاجیکستان سبب شده به خوبی از عهده مکالمه به فارسی برآید، هرچند ظاهراً در سفارت روسیه همه فارسی را کم و بیش می‌دانند. وی تأکید می‌کند که مسکو با جهان تک‌قطبی مخالف است. درباره پرونده هسته‌ای ایران، وی می‌گوید روسیه مشکلی با غنی‌سازی اورانیوم منوط به نظارت آژانس انرژی بین‌المللی ندارد، هر چند اذعان دارد که مذاکرات وارد مرحله دشوار و پیچیده‌ای شده است.
در پایان مصاحبه مرا به تماشای سالن باشکوهی برد که محل برگزاری نشست سه‌جانبه استالین، چرچیل و روزولت در سال 1943بود؛ سالنی که بالای پله‌های ورودی آن 3رهبر معروف با هم عکس یادگاری گرفتند. وی گفت روزولت 2شب در این ساختمان اقامت کرد، به‌رغم آنکه چرچیل اصرار کرد وی به سفارت انگلیس برود. بعد به شوخی اضافه کرد شاید روزولت از شنود انگلیسی‌ها نگران بود! درباره اسنودن می‌گوید وی چیزهایی را که گفت ما می‌دانستیم و البته اطمینان داشتن یک چیز است و دانستن یک چیز دیگر!
- آقای سفیر، ممکن است از سوابق دیپلماتیک خود مواردی را مطرح کنید.
من دیپلماتی حرفه‌ای هستم و فارغ‌التحصیل بخش زبان فارسی دانشگاه روابط بین‌الملل مسکو. در تفلیس پایتخت گرجستان به دنیا آمدم و ارمنی هستم. در ساختارهای دولتی فدراسیون روسیه ازجمله وزارت خارجه، نمایندگان تمام ادیان چه کلیمی، چه مسیحی و چه مسلمان حضور دارند و مهم‌ترین عامل آن است که شخص با استعداد و با تجربه باشد. کار دیپلماتیک خودم را در زمان شوروی سابق از افغانستان شروع کردم. 2بار در سرکنسولگری اتحاد شوروی در مزار شریف و بعداً در سفارت شوروی در کابل شاهد خروج نیروهای شوروی از افغانستان بودم. بعد از فروپاشی اتحاد شوروی هم در مزارشریف کار کردم. سپس مستقیماً به تهران آمدم و در سفارت روسیه مشغول به‌کار شدم. پسر کوچکم که همین جا به دنیا آمد، اکنون در همان دانشگاه روابط بین‌الملل درس می‌خواند و مثل خودم فارسی حرف می‌زند. مأموریت آخرم پیش از آمدن به تهران، معاون سفیر در تاجیکستان بود. اکنون حدودا 2سال و 5ماه است که در تهران سفیر هستم.
- در هفته‌های اخیر، وقایع اوکراین با الحاق کریمه به روسیه اهمیت زیادی پیدا کرده است. چرا مسکو کریمه را الحاق کرد؟
کریمه قبلا و تا سال 1954بخشی از فدراسیون روسیه بود. در آن سال، خروشچف رهبر اتحاد شوروی که خود اوکراینی بود، کریمه را در جریان جشن سیصدمین سالگرد اتحادیه روسیه با اوکراین شرقی به‌عنوان هدیه به جمهوری اوکراین بخشید. آن زمان این موضوع حساسیت زیادی ایجاد نکرد، زیرا اتحاد شوروی کشوری واحد بود، اما پس از فروپاشی اتحاد شوروی این موضوع مبرم و پیچیده شد و منطقه جنوب اوکراین یعنی کریمه که از شرایط طبیعی و جغرافیایی خوبی برخوردار است، دچار پسرفت شد و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بزرگ پیدا کرد. این کار متأسفانه انجام نشد. آقای یانوکوویچ که رئیس‌جمهور منتخب اوکراین بود، به‌طور غیرقانونی توسط معترضان برکنار شد و با مساعدت ایالات متحده آمریکا و متحدین اروپایی، نیروهای جدید سر کار آمدند که غیرقانونی هستند و آنها را به رسمیت نمی‌شناسیم. آنان حقوق مردم روس‌تبار اوکراین را در شرق، جنوب شرق و کریمه زیر پا گذاشتند. روسیه همیشه از حقوق اتباع خود و هموطنان پشتیبانی می‌کند. آنان تقاضای همه‌پرسی کردند و طبق اصول بین‌المللی تمامیت ارضی و حق تعیین سرنوشت، اعلام کردند که می‌خواهند جزئی از روسیه باشند؛ یعنی به خانه خودشان برگردند برای احیای عدالت تاریخی.
- برخی رسانه‌های غربی رویارویی روسیه و غرب را در اوکراین، آغاز جنگ سرد جدید می‌خوانند. آیا به نظر شما این ارزیابی درست است؟
فکر نمی‌کنم این جنگ سرد دیگری باشد. اگر یادتان باشد، در زمان جنگ گرجستان در سال 2008که 2بخش این کشور یعنی ابخاز و اوستیای جنوبی اعلام استقلال کردند، غربی‌ها روابط خود را با روسیه محدود کردند، اما این امر دیری نپایید زیرا آنان می‌دانند تمام کوشش‌ها برای محدود کردن روسیه مانند تحریم جدی نیست. روسیه کشور پهناور و بزرگی است. ما متحدین و دوستان بسیار جدی داریم. کشورهای بزرگی دوست روسیه هستند، مانند چین. نمی‌توان روسیه را منزوی کرد و حل و فصل مناقشه‌های منطقه‌ای مانند سوریه و افغانستان بدون حضور روسیه امکان‌پذیر نیست. فکر می‌کنم آنان دیر یا زود به این درک می‌رسند که بدون روسیه نمی‌توان کار کرد.
- به‌نظر می‌رسد مقامات اروپایی حاضر بودند با یانوکوویچ کنار بیایند، اما آمریکایی‌ها به چیزی جز کناره‌گیری وی قانع نبودند. آیا این درست است؟
فکر می‌کنم هر دو طرف یعنی آمریکا و اروپا خواهان کناره‌گیری وی بودند. آنچه آمریکا می‌گوید، اروپا خواسته یا نخواسته باید انجام دهد. این واقعیتی انکارناپذیر است. من در انتخابات ریاست‌جمهوری اوکراین در سال 2010از طرف سازمان همکاری و امنیت در اروپا ناظر بودم که یانوکوویچ در آن پیروز شد. وی به شیوه‌ای دمکراتیک منتخب شد. ما می‌بینیم که غربی‌ها طرفدار برکناری یانوکوویچ با زور بودند. این نشان‌دهنده چیست؟ نشان‌دهنده برخورد دوگانه است.
- غربی‌ها اقدام‌هایی را در قبال روسیه انجام دادند، مانند اخراج آن از گروه 8.پاسخ روسیه به این اقدام‌ها چیست؟
پاسخ ما مبتنی بر آن است که تحریم‌های آنها تا چه اندازه جدی باشد. تا به حال که جدی نبوده است. عضویت در گروه 8آنگونه نبود که مثلا بلیت داشته باشیم و حالا آن بلیت را پس گرفته باشند. اگر نمی‌خواهند ما در چارچوب گروه 8شرکت کنیم، به‌خودشان مربوط می‌شود. شاید بعد از یک سال به این نتیجه برسند که همانطور که گفتم، بدون روسیه کار پیش نمی‌رود. هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌اند که اقدام‌های جدی کنند. اگر به اقدام‌های جدی دست بزنند، ما حتماً پاسخ می‌دهیم و پاسخ ما هم جدی خواهد بود. ما ضرر می‌بینیم و آنها هم ضرر می‌بینند.
- آیا گسیل نیروی نظامی آمریکایی بیشتر به شرق اروپا، باعث نگرانی روسیه می‌شود؟
طبیعتاً باعث نگرانی ماست و حتما پاسخ می‌دهیم.
- الان ظاهراً برخی دیگر از نقاط شرق اوکراین شاهد ناآرامی به طرفداری از روسیه است. آیا شما به ادامه این وضع علاقه دارید؟
خیر. ما می‌خواهیم که وضع آرام باشد، ولی باید مقامات فعلی اوکراین منافع این مردم را مدنظر داشته‌باشند. این مناقشه‌ای داخلی است که ما طرفدار مداخله در آن نیستیم. برگزاری نشست چهارجانبه وزرای خارجه اوکراین، روسیه، آمریکا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خیلی مهم است، به شرطی که مقامات فعلی اوکراین منافع مردم شرق و جنوب شرق را درنظر بگیرند. تنها راه‌حل این است که اوکراین کشوری فدرال باشد.
- به‌نظر می‌رسد با بازگشت پوتین به ریاست‌جمهوری، مسکو سیاست خارجی فعالانه‌تری را در قبال مسائل جهان ازجمله سوریه و خاورمیانه در پیش گرفته است. مسکو چه هدفی را از تقویت سیاست خارجی خود پیگیری می‌کند؟
در یک کلام، رعایت حقوق بین‌المللی و منع مداخله خارجی در کشورهای مستقل. ما اصلا دوست نداریم که برخی کشورهای بزرگ در امور داخلی کشورهای دیگر دخالت کنند و به بهانه‌های مختلف، حکومت‌هایی که می‌خواهند را در آن مستقر کنند. مثلا در سوریه می‌خواهند بشار اسد را ساقط کنند. چرا؟ چون می‌خواهند دست‌نشاندگان خود را به قدرت برسانند. ما این را به هیچ‌وجه نمی‌پذیریم.
- سیاست روسیه در سوریه چیست؟
ما در این‌باره زمینه مشترک فراوانی با جمهوری اسلامی ایران داریم. خود مردم سوریه باید سرنوشت خود را تعیین کنند. کسی حق ندارد به آنها بگوید باید این رئیس‌جمهور را داشته باشید یا آن رئیس‌جمهور. ما این حرف را نمی‌پذیریم که بشار اسد مردم خود را می‌کشد. بشار اسد با تروریست‌ها مبارزه می‌کند. باید حامیان خارجی این تروریست‌ها را محکوم کرد. می‌بینیم که به‌تدریج آمریکا و کشورهای خلیج‌فارس به این نتیجه می‌رسند که جبهه النصره و دیگران تروریست واقعی هستند. لذا حتی عربستان هم آنها را داخل فهرست سیاه قرار داده است.
- به‌نظر می‌رسد روسیه می‌کوشد با کشورهای آسیای مرکزی نیز روابط نزدیک‌تری برقرار کند. هدف مسکو از این اقدام چیست؟
این روابط نه فقط برای روسیه بلکه برای آنها هم اهمیت دارد. ما کمک‌های زیادی به این کشورها ازجمله تاجیکستان و قرقیزستان کرده‌ایم. آنها مانند قزاقستان متحد نزدیک ما هستند. این فرایند همگرایی است. تقویت روابط با کشورهای مشترک‌المنافع در اولویت دستور کار سیاست خارجی روسیه است. با دیگر کشورها ازجمله ارمنستان، آذربایجان و بلاروس هم همین روابط را داریم. ما برایشان تعیین تکلیف نمی‌کنیم. روابط برابر است. در رأی‌گیری در مجمع عمومی سازمان ملل درباره تمامیت ارضی اوکراین، قزاقستان رأی ممتنع داد. قرقیزستان و تاجیکستان اصلا رأی ندادند. ما فشاری به آنها وارد نکرده بودیم. اما آمریکا به تمام کشورهای اتحادیه اروپا و ناتو فشار آورد که از آن تبعیت کند.
- اخیراً که از کاهش حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه صحبت می‌شود، به‌نظر می‌رسد مثلاً عربستان و مصر می‌خواهند رابطه نزدیک‌تری با مسکو برقرار کنند. آیا روسیه می‌خواهد کاهش حضور آمریکا را در منطقه جبران کند؟
خیر. هدف ما این است که با تمام کشورهای منطقه روابط خوب داشته باشیم. ما با جهان یک‌قطبی که ثبات ندارد، مخالف هستیم چون منافع دیگر کشورها را نادیده می‌گیرد. این قابل‌قبول نیست.
- آیا مسکو می‌خواهد عظمت دوران شوروی سابق را احیا کند؟
ما می‌خواهیم کشوری خیلی قوی باشیم و با دیگران همکاری کنیم. بعضی‌ها خواستار روسیه ضعیف هستند و دوست ندارند روسیه از سیاست مستقل پیروی کند. مایلم به سخنان مقام معظم رهبری درباره روابط بین روسیه و ایران اشاره کنم که گفتند روسیه مقتدر و ایران مستقل که سخن بسیار درستی است.
- الان روابط ایران و روسیه در چه وضعیتی است؟
در وضع بسیار خوب. روسای جمهور 2کشور به‌طور منظم در تماس هستند. ملاقات آقای روحانی با آقای پوتین که سال گذشته در حاشیه نشست شانگهای در بیشکک برگزار شد، صفحه جدیدی را در روابط دوجانبه باز کرده است. ما اکنون در حال مذاکره درباره معامله نفت در برابر کالا هستیم که اهمیت زیادی دارد. در ارتباط با افغانستان، سوریه و دریای خزر هم همکاری داریم. از طرف دیگر، برقراری تماس‌های مستقیم بین استان‌های جمهوری اسلامی ایران و مناطق مختلف روسیه می‌تواند نقش مفیدی داشته باشد. مثلا اکنون می‌کوشیم با هماهنگی وزارت خارجه و استانداری همدان، بین این استان و استان استربفسک در منطقه اورال تماس مستقیم برقرار شود.
- به قرارداد نفت در برابر کالا اشاره کردید. مقامات آمریکایی نسبت به این قرارداد معترض هستند. درباره این قرارداد چه اطلاعاتی می‌توانید بدهید؟
هنوز مسائل فنی و مالی وجود دارد که باید حل شود. وارد جزئیات نمی‌شوم. اما کارشناسان روی آن کار می‌کنند. شاید غربی‌ها ناراضی باشند، اما این مربوط به رابطه دوجانبه ایران و روسیه است. ما از این تهدیدها نمی‌ترسیم.
- آمریکا مدعی است این قرارداد ناقض تحریم‌های بین‌المللی است.
نه. ناقض تحریم‌های بین‌المللی نیست. ناقض تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپاست که ما به‌رسمیت نمی‌شناسیم، رد و محکوم می‌کنیم. ما فقط باید منافع ملی خودمان را درنظر بگیریم.
- روسیه از اعضای گروه 1+5 یک است که با ایران درباره پرونده هسته‌ای مذاکره می‌کند. از دیدگاه روسیه، توافق هسته‌ای مناسب با ایران چه ویژگی‌هایی دارد؟
ایران برای استفاده از انرژی هسته‌ای برای مصارف صلح‌جویانه و غنی‌سازی اورانیوم حق دارد، اما با رعایت تعهدات بین‌المللی، یعنی باید با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حتما هماهنگ شده باشد. دور بعدی مذاکرات 23اردیبهشت برگزار می‌شود و ما تا اندازه‌ای خوش‌بین هستیم، زیرا در آینده کار پیچیده‌تر و مشکل‌تر خواهد شد. باید متذکر شد که موضع ایران سازنده است و روسیه هم می‌کوشد نقش سازنده‌ای داشته باشد.
- آقای پوتین سال 2007به ایران آمد و با مقام معظم رهبری دیدار کرد. به‌نظر شما 2کشور چه ظرفیت‌هایی برای گسترش روابط دارند؟
ظرفیت‌ها خیلی وسیع است. ما منتظر برگزاری جلسه آتی کمیسیون مشترک هستیم که رئیس ایرانی آن آقای زنگنه وزیر نفت و رئیس روسی آن آقای نواک وزیر نیروست. این کمیسیون در آذر‌ماه تشکیل جلسه می‌دهد. همچنین ما پیشنهاد کرده‌ایم نشست آتی سران کشورهای حاشیه دریای خزر 7مهر در آستاراخان برگزار شود. اگر آقای روحانی فرصت حضور در این نشست را داشته باشد، مسلماً فرصت خوبی برای ملاقات دوجانبه با جناب آقای پوتین خواهد بود. روابط دوکشور از قرن شانزدهم شروع شده و صفحات تلخ و شیرین داشته است. بیشتر اکنون باید به جلو نگاه کنیم. من نسبت به آینده روابط ایران و روسیه بسیار خوش‌بین هستم و اینجا در ایران در شرایط کاملا رضایت‌بخشی فعالیت می‌کنم و خود را خارجی احساس نمی‌کنم.
- راستی ادوارد اسنودن الان در روسیه چه کار می‌کند؟
آنچه آقای اسنودن گفت، چیز جدیدی نبود و ما می‌دانستیم، اما دانستن یک چیز است و مطمئن بودن یک چیز دیگر. ما از ایشان خیلی سپاسگزاریم و البته فکر می‌کنم نه فقط ما بلکه رئیس‌جمهور برزیل، صدراعظم آلمان و دیگران هم باید از وی سپاسگزار باشند. همچنین، باید ما با احتیاط با تلفن‌های خود برخورد کنیم! اسنودن الان در روسیه پناهنده سیاسی است. فکر می‌کنم فقط روسیه این جرأت را داشت که برخلاف درخواست‌های آمریکا به وی پناهندگی بدهد.
