سالی که در آن تهران میهمان و میزبان بسیاری از مقامات و هیأت‌ها و گروه‌های سیاسی و تجاری بود. سفر رجب طیب اردوغان، کاترین اشتون، سلطان قابوس، هوشیار زیباری، جک استراو، روسای مجالس و نمایندگان بسیاری از کشورها در کنار سفرهای رئیس‌جمهور و سفرهای پرشمار وزیر امور خارجه این سال را به سالی پررفت‌وآمد در حوزه سیاست خارجی تبدیل کرد. با بهبود نسبی روابط ایران و اروپا و اجرای توافقنامه ژنو اکنون نگاه‌ها در سال‌جاری به تداوم و تثبیت از سویی و از سوی دیگر نتایج و پیامدهای این مراودات و مناسبات است. توافق ایران و عراق بر سر لایروبی اروندرود و سفر رئیس‌جمهور به عمان بیانگر توجه تهران به استحکام مناسبات با همسایگان و کشورهای منطقه پس از بهبود روابط با غرب است. اما اواخر سال گذشته با روشن شدن کورسوهای امید در پرونده هسته‌ای، بهانه غربی‌ها برای تحت فشار قرار دادن ایران به سمت حقوق بشر رفت.
سازمان ملل، آمریکا، اتحادیه اروپا و سپس لندن گزارش‌هایی علیه ایران درباره بحث حقوق بشر منتشر کردند. این چنین هم بود که قطعنامه حقوق بشری پارلمان اروپا سایه‌ای بر مذاکرات هسته‌ای انداخت و در ادامه رفتار آمریکا با سفیر جدید ایران در سازمان ملل و عدم‌اعطای ویزا به وی، سال پرتنشی بین ایران وغرب را حکایت می‌کرد. قطعنامه حقوق بشری انگلیس پنجمین گزارش مداخله جویانه‌ای بود که در ماه‌های گذشته و پس از روی کار آمدن دولت جدید در ایران از سوی مراجع غربی صادر می‌شد. پیش از این نیز بان‌کی‌مون، وزارت خارجه آمریکا، احمد شهید و پارلمان اروپا در اقداماتی مشابه و تکراری بیانیه‌هایی را در محکومیت نقض حقوق بشر در ایران صادر کرده بودند. به‌نظر می‌رسد با توجه به نزدیک شدن پرونده هسته‌ای کشورمان که سال‌ها بهانه غربی‌ها برای تحریم و تهدید ایران بوده به مراحل پایانی توافق، غربی‌ها فاز جدیدی را در مقابله با ایران از طریق ادعای نقض
حقوق بشر در ایران گشوده‌اند. مرضیه افخم، سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان، گفته است جمهوری اسلامی ایران با روحیه تعامل‌گرایانه در مجامع حقوق بشری بین‌المللی و در گفت‌وگوهای دوجانبه با کشورها نسبت به ارتقای جهانی وضعیت حقوق بشر مشارکت فعال دارد و احترام به فرهنگ‌ها و ارزش‌ها و باورهای ملت‌های مختلف را مورد تأکید قرار داده و همواره مخالفت اصولی خود را با تحمیل معیارهای دوگانه و برخورد سیاسی با مقوله حقوق بشر ابراز داشته است این در حالی است که متأسفانه برخی از کشورها و مجامع تحت نظر آنها با غرض‌ورزی سیاسی حقوق بشر را ابزار اهداف سیاسی خود کرده‌اند.
ابراهیم متقی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره دورنمای سیاست خارجی ایران در سال 93البته چشم‌انداز مثبتی برای سیاست خارجی ایران در سال جدید قائل است و می‌نویسد: سیاست خارجی هر کشوری را می‌توان ادامه سیاست داخلی با ابزارها و اهداف به نسبت متفاوتی دانست. اگر روندهای جدید سیاست داخلی ایران در قالب مفاهیمی همانند توسعه، اعتدال و چندجانبه‌گرایی شکل گرفته است، بنابراین طبیعی به‌نظر می‌رسد که دورنمای سیاست خارجی ایران نیز معطوف به چنین مفاهیم و گزاره‌هایی باشد. در چنین فرایندی شاهد تغییر تدریجی بازیگران اصلی سیاست بین‌الملل در برخورد با ایران هستیم.
مواضع نهادهای بین‌المللی همانند سازمان ملل یا سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در برخورد با ماجرای گروگانگیری مرزبانان ایرانی نشان می‌دهد که الگوی رفتار جهانی در برخورد با ایران نیز با تغییرات مشهودی روبه‌رو شده است. آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل گروگانگیری مرزبانان ایرانی را محکوم کردند. مذاکرات منتشر شده ملک عبدالله و اوباما نیز نشان می‌دهد که نظام جهانی رویکرد سازنده و مسئولانه‌تری در برخورد با ایران اتخاذ کرده است. اوباما به صراحت اعلام می‌دارد که موازنه جدیدی در منطقه در حال شکل‌گیری است. بیان چنین عبارتی در مذاکره دیپلماتیک با ملک عبدالله به مفهوم آن است که ایالات متحده از سیاست‌های خصمانه عربستان در برخورد با ایران در تمامی موضوعات و حوزه‌های جغرافیایی حمایت به عمل نمی‌آورد.او می‌نویسد: تمامی مولفه‌های یادشده نشان می‌دهد که نگرش جهان و بازیگران اصلی سیاست بین‌الملل در برخورد با ایران دچار تغییرات عینی و مشهودی شده است.
ایران بخشی از واقعیت سیاست جهانی است. بنابراین در شرایطی که بحران امنیتی در منطقه خاورمیانه در فرایند تصاعد یابنده‌ای قرار دارد بازسازی روابط با ایران می‌تواند نشانه‌های جدیدی از همکاری‌گرایی را در فرایندهای سیاست خارجی ایران ایجاد کند. فرایندی در حال شکل‌گیری است که نقش سیاسی و تحرک منطقه‌ای ایران در سال 1393را به‌گونه‌ای اجتناب‌ناپذیر افزایش و ارتقا خواهد داد. در چنین فرایندی نقش جنبش‌های انقلابی منطقه‌ای و الگوی معطوف به مقاومت دربرابر یکجانبه‌گرایی و فرادستی می‌تواند پشتوانه سیاست خارجی ایران باشد. هویت‌گرایی یکی از واقعیت‌های جدید سیاست منطقه‌ای محسوب می‌شود. بنابراین در شرایطی که چالش‌های نامتقارن دربرابر سیاست خارجی ایران ادامه دارد طبیعی است که قابلیت‌های ایرانی که معطوف به مقاومت و رویارویی با گروه‌های بحران‌ساز است، نقش جدی‌تری در سیاست خارجی ایران خواهد داشت.
با وجود این به‌نظر می‌رسد بخشی از توان دستگاه دیپلماسی کشورمان معطوف به خثنی‌سازی ادعاهای بی‌اساسی غربی‌ها باشد. عباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت خارجه مطرح کردن مباحثی همچون حقوق بشر را بهانه‌جویی‌های غرب توصیف کرده و برخلاف ادعای مقامات آمریکایی افزوده بود: از آنجا که شاید حدود ۹۰ درصد تحریم‌ها مربوط به بحث هسته‌ای است؛ به‌خصوص تحریم‌های اصلی؛ بنابراین موضوع بحث ایران در مذاکرات نیز فقط بحث هسته‌ای بوده است. عراقچی درباره درپیش گرفتن چنین سیاستی از سوی مقامات آمریکایی تأکید کرده بود: آنها می‌توانند به بهانه حقوق بشر تحریم‌های دیگری وضع کنند ولی اگر بهانه‌جویی باشد و بخواهند همان تحریم‌های هسته‌ای را به بهانه حقوق بشر یا هر بهانه دیگری برگردانند، این به‌معنای به هم زدن بازی است و طبعا توافقنامه ژنو و مذاکرات شکست خواهد خورد.
برخی دیگر از مقامات کشورمان نیز با آگاهی از تشدید سیاستی که آمریکا و غرب در فشار بر ایران در پیش گرفته بود به مقامات این کشور هشدار داده بودند. آیت‌الله صادق آملی لاریجانی، رئیس قوه قضاییه در جلسه مسئولان عالی قوه قضاییه گفته بود؛اگر بناست همچنان تحریم‌ها ادامه یابد چه فرقی می‌کند که بهانه آن، فعالیت هسته‌ای کشور باشد یا ادعاهای حقوق بشری یا اتهام دفاع از تروریسم؟ این رویکرد همان بداخلاقی سیاسی است که از آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها سراغ داریم.
این سخنان چندی پس از آن بودند که فشارهای آمریکا در مجمع عمومی سازمان ملل و گزارش احمد شهید درباره حقوق بشر ایران، باعث شد تا این مجمع قطعنامه‌ای را علیه جمهوری اسلامی تصویب کند. مجمع عمومی سازمان ملل متحد روز چهارشنبه 27آذر با 86 رأی مثبت در برابر 36رأی منفی و 61 رأی ممتنع ایران را به‌خاطر آنچه نقض حقوق بشر خواند محکوم کرد. مشابه چنین اقداماتی نشان داد آمریکایی‌ها پس از توافق اولیه ژنو درباره مسائل هسته‌ای در پی بهانه‌های دیگری برای اعمال تحریم علیه ایران هستند. احمد شهید درخصوص ایران در‌ماه اکتبر مدعی شده بود که مسئله حقوق بشر ایران نباید در سایه تعاملات غرب با روحانی به‌دست فراموشی سپرده شود.
در این میان البته بهانه‌جویی آمریکا برای عدم‌اعطای ویزا به ابوطالبی سفیر جدید ایران در سازمان ملل رویکرد خصمانه آمریکا در قبال ایران را بار دیگر یادآوری کرد. آمریکا به بهانه اینکه ابوطالبی از گروه دانشجویانی بوده که در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی نقش داشته‌اند از اعطای ویزا به وی خودداری کرد. افخم سخنگوی وزارت خارجه گفت که ایران سفیر خود را انتخاب کرده است و جواد ظریف وزیر خارجه اعلام کرد که اجازه نخواهیم داد عده‌ای تندرو برای ایران تصمیم بگیرند. با وجود این کنگره آمریکا طرحی را تصویب کرد که کاخ سفید را ملزم می‌کرد از اعطای ویزا به دیپلمات‌هایی که اقدامی علیه آمریکا انجام داده‌اند امتناع ورزد. این اقدام نقض قوانین بین‌المللی با یک قانون ملی بود. میرشهبیز شافع، کارشناس حقوق بین‌الملل درخصوص تصمیم کنگره آمریکا به همشهری گفت: براساس توافقنامه‌ای که در سال1947 بین سازمان ملل و ایالات متحده آمریکا منعقد شد، دولت آمریکا می‌پذیرد مقر سازمان ملل در این کشور باشد و یک سلسله امتیازات را به این سازمان می‌دهد. به این ترتیب آمریکا محدودیت‌های قابل توجهی را برای خودش پیش‌بینی می‌کند و تا حدود خیلی زیادی اختیار صدور یا عدم‌صدور ویزا را از حالت عادی برای این کشور خارج می‌کند چون دیگر افرادی که به آنجا می‌روند برای نمایندگی در آمریکا به این کشور نرفته‌اند بلکه برای نمایندگی کشور متبوعشان در سازمان ملل وارد ایالات متحده می‌شوند. در ماده13 این توافقنامه صراحتا پیش‌بینی شده که ورود نمایندگان دولت‌ها به سازمان ملل تابع قوانین آمریکا نیست و دولت ایالات متحده باید بلافاصله امکانات حضور آنها را فراهم کند.
شافع در ادامه افزود: اگر این قانون به تأیید رئیس‌جمهور آمریکا برسد و آنها ویزا برای سفیر جدید ایران در سازمان ملل را صادر نکنند نقض تعهدات آمریکاست و می‌تواند چالشی بین ایالات متحده و سازمان ملل باشد.او تأکید کرد: از نظر حقوق بین الملل ایران می‌تواند بر انتخاب خود مصر باشد و هیچ اجباری برای تغییر تصمیم ایران وجود ندارد.
چالش اصلی
بحث تروریسم که ایران همیشه از آن آسیب دیده و یکی از قربانیان تروریسم بوده است در سال93 برای ایران احتمالا دردسرساز خواهد بود. ماجرای سربازان گروگان گرفته شده اگرچه در ابتدای امسال حل شد اما سرنوشت یکی از آنها هنوز مشخص نیست و گروهک تروریستی جیش‌العدل ادعا می‌کند یکی از آنها را به شهادت رسانده است. این گروهک بعید نیست در مرزهای ایران باز دست به شرارت‌هایی بزند. در سال گذشته اقداماتی تروریستی علیه سفارت‌های ایران به‌خصوص مراکز فرهنگی ایران در بیروت صورت گرفت که ممکن است به‌خاطر نفوذ ایران بر منطقه این اقدامات کور تروریستی ادامه پیدا کند. به نوشته متقی در سال1393 اصلی‌ترین چالش سیاست خارجی ایران را تروریسم تشکیل می‌دهد. نشانه‌های تروریسم را می‌توان از شرق مدیترانه تا غرب آسیا و شبه قاره هند مشاهده کرد. ضرورت‌های مقابله با تروریسم ایجاب می‌کند شکل جدیدی از ائتلاف منطقه‌ای و بین‌المللی ایجاد شود. بنابراین تداوم همکاری‌های سازنده ایران با کشورهای منطقه‌ای و بازیگران مؤثر سیاست بین‌الملل صرفاً در پرتو و پشتوانه قدرت معنا می‌یابد. اگرچه قابلیت ژئوپلیتیکی ایران بخشی از قدرت راهبردی ایران را شکل می‌دهد اما عناصر دیگری از قدرت وجود دارد که ناشی از سازوکارهای مبتنی بر مقاومت است.
