با گسترش شبکههای اجتماعی در سال‌های اخیر، سازمان‌های خبری و رسانه‌ها سعی در تدوین قوانین و قواعدی دارند تا علاوه بر کاربرد آخرین فناوری‌ها برای اطلاع رسانی، اصول روزنامه نگاری سنتی را در این راستا حفظ کنند.
برقراری توازن بین این دو اصل مهم، به خصوص با محدودیت‌های موجود در بسیاری از رسانه‌ها باعث مشکلاتی شده است. حتی این محدودیت‌ها بسیاری از روزنامه‌نگاران را به دردسر انداخته است.
امروزه با گسترش کاربری اینترنت و شبکههای اجتماعی، رویه‌های روزنامه‌نگاری برای روزنامه‌نگاران تا حد تاثیرگذاری تغییر کرده است.
اغلب روزنامه‌نگاران بر این باور هستند که رسانه‌های اینترنتی مانند؛ فضای مجازی و بلاگ‌ها تاثیر زیادی بر خبرنگاری سنتی و سرعت انتقال اخبار گذاشته است. از طرفی آمارهایی نیز وجود دارند که نشان می‌دهند؛ محتوی خبرنگاری سنتی در این راستا تغییر خاصی نکرده است.
رسانه‌های اینترنتی به ویژه سایت‌های خبری و وبلاگ‌ها نه تنها در حوزه سرعت و گستردگی انتشار اخبار بلکه در محتوای مطالب و اخبار ارسالی هم تاثیر گذاشته‌اند. به گونه‌ای که شکل خاصی از روزنامه‌نگاری شخصی با ادبیات خاص را به وجود آورده‌اند.
در حال حاضر، خبرنگاری به مفهوم سنتی تنظیم خبر به تدریج مفهوم خود را از دست داده و نقش خبرنگار در رویدادها آشکارتر شده است و جنبه روایت داستانگونه اخبار نیز که می‌توان آنها را اخبار روایتی نامید و در مباحث روزنامه‌نگاری به نرم خبر مشهور هستند، اتفاق دیگری است که روزنامه‌نگاری سنتی را تحت تاثیر قرار داده است.
دکتر یونس شکرخواه این اتفاق را اینگونه تعریف می‌کند؛ درسطح بین‌المللی تعاریف نرم‌نویسی مشخص است و باید روزنامه‌نگاری نرم را از نرم‌نویسی جداکرد، چرا که این‌ها دو مقوله جداگانه هستند.
او می‌گوید: خبرنویسی سافت محصول دهه‌های اخیر است و علت هم این است که ماهواره‌های پخش مستقیم و شبکههای اجتماعی خبر را می‌سوزانند و چیزی برای رسانه‌های بعدی باقی نمی‌گذارند. در این زمان روزنامه‌ها برای جبران این مشکل می‌آیند شکل کارشان را تحلیلی‌تر، تفسیری‌تر و توصیفی‌تر می‌کنند تا مخاطب خود را بیابند و البته حفظ کنند و به این ترتیب است که خبر سافت هم متولد می‌شود. "
اتفاق دیگر، عدم محدودیت‌هایی چون سانسور است. چرا که دیگر سانسور به معنای واقعی در محتوای اخبار و مطالب رسانه‌های اینترنتی، وجود ندارد. حتی تیترزنی در فضای آزاد اینترنت نیز کاهش سانسور را نشان می‌دهد. بیشتر خبرهایی که محدودیت‌های رسانه‌ها اجازه انتشار آنها را نمی‌دهد در روزنامه‌نگاری اینترنتی و رسانه‌های اینترنتی قابل مشاهده است.
به همین منظور تعدادی از کارشناسان رسانه در حاشیه گردهمایی سالانه انجمن اخبار آنلاین آمریکا در میزگرد رسانه‌های اجتماعی، تحولات ایجاد شده در قواعد کاربری این شبکه‌ها را مورد بررسی قرار داده و نتیجه آن را منتشر می‌سازند.
از نظر آنان روزنامه‌نگاران مجاز به موضع‌گیری در حوزه خبری خود هستند. این طرز فکر که روزنامه‌نگاران باید در شبکههای اجتماعی تنها به گزارش واقعیت‌ها بپردازند و از اظهار نظر خودداری کنند، کم رنگ شده است.
نیکیتا پاتل یکی از شرکت‌کنندگان این میز گرد که یکی از مدیران سرویس مالی سی ان ان است تا چندسال پیش مخالف اظهار نظر شخصی روزنامه‌نگاران در شبکههای اجتماعی بود ولی حالا نظرش تغییر کرده است. او می‌گوید؛ روزنامه‌نگاران تا زمانی که از جنجال‌سازی دوری می‌کنند، می‌توانند نظر شخصی خودشان را هم منتشر کنند.
لیزهرون، مدیر شبکههای اجتماعی روزنامه وال استریت ژورنال هم بر این باور است که کارایی روزنامه‌نگاران در شبکههای اجتماعی با انتشار تحلیل و نقطه نظرهای شخصی بیشتر از زمانی است که صرفا به اطلاع رسانی مشغول بودند.
- اینترنت: یک نمای درشت / آنارشی و اینترنت / اینترنت و تغییر فرهنگی / آیا اینترنت جای مناسبی برای تضارب آراء است؟ / اینترنت در خدمت اطلاع رسانی
او می‌گوید؛ زمانی بر این باور بود که روزنامه‌نگاران نباید روی شبکههای اجتماعی فعالیت کنند. اما حالا نظر او هم عوض شده است. چرا که اگر پیام‌های روزنامه‌نگاران در رسانه‌های مجازی در راستای درستی قرار گیرد، بسیار موثر خواهد بود.
نیک پاتل و آنتونی دی روزا، سردبیران شبکههای اجتماعی خبرگزاری رویترز می‌گویند که نباید روزنامه‌نگاران را از فعالیت‌های شبکههای اجتماعی منع کرد و یا خبرهای آنها را پاک کرد... بلکه بهتر است از ابعاد دیگر و با دید بازتری به این فعالیت و رویکردها نگاه کرد.
شرکت‌کنندگان این میزگرد، روزنامه‌نگاران فعال در شبکههای اینترنتی را رد نمی‌کنند و آنان را از تولید خبر در محیط اینترنتی منع نمی‌کنند. آنان بر این باور هستند که به جای منع درج خبر یا پنهان کردن و حذف خبرهای آنان باید اقدام لازم برای شفاف‌سازی در این زمینه صورت گیرد و به جای دور کردن، محدود کردن و تهدید کردن رونامه‌نگاران فعال در شبکههای اجتماعی، بهتر است نحوه درست استفاده کردن و چگونه استفاده کردن از این ابزارها را به گونه‌ای که به حرفه روزنامه‌نگاری و اصول اولیه آن آسیب نرساند، آموزش داد.
تدوین و وضع قوانین و مقررات برای کاربری شبکههای اجتماعی نیز کاربرد چندانی در بر نخواهد داشت. لیزهرون معتقد است که این قوانین خیلی زود کهنه می‌شوند و کابرد چندانی نخواهد داشت. با این وجود، مدیران ارشد وال استریت ژورنال خواستار وضع و تدوین قواعدی برای انتشار اخبار در شبکههای اجتماعی شده‌اند.
نیکیتا پاتل در این راستا می‌گوید؛ سازمان‌های خبری بهتر است به جای تاکید بر "نبایدهای شبکههای اجتماعی"، به سراغ "بایدها" بروند و به نحوه ارتقای کاربری این ابزار توجه کنند. چرا که وضع "نبایدها" به نوعی مانع پیشرفت این حرفه خواهند شد.
انتشار تصاویر به وسیله مردم عادی یا روزنامه‌نگار شهروند، شبکههای اجتماعی را به زبان مشترک این رسانه تبدیل کرده است. تنوع تصاویر منتشر شده درباره موضوع‌های مختلف، کمک شایانی برای گزارشگری در اختیار قرار می‌دهد.
با این وجود یک روزنامه‌نگار باید در استفاده از آنها محتاطانه عمل کند. اگر می‌خواهید تصویری را که در شبکههای اجتماعی دیده‌اید، استفاده کنید، باید در ابتدا با تهیه کننده آن تماس گرفته و درباره صحت تصویر اطمینان حاصل کنید و پس از کسب اجازه، آن را با ذکر نام عکاس، منتشر کنید. در غیر این‌صورت، هیچ حق و حقوقی را نمی‌توان در شبکههای اجتماعی حفظ کرد و یا اینکه هیچ فرد خاطی را نمی‌توان به خاطر اشتباه و خطایی که در شبکههای اجتماعی صورت داده است، توبیخ کرد.
هنوز فردی نتوانسته است با قاطعیت درباره آینده شبکههای اجتماعی خبری نظر دهد. با این وجود آنتونی دی روزا آینده این شبکه‌ها را اینگونه پیشگویی می‌کند. از نظر او انتشار تصاویر ویدویی در شبکههای اجتماعی مهم‌ترین کاربرد خبری این ابزار در آینده خواهد بود.
نیکیتا پاتل نیز معتقد است؛ اطلاع رسانی صوتی در شبکههای اجتماعی در آینده گسترش خواهد یافت.
لیزهرون نیز با اشاره به کاربردهای سایت ری‌دیت reddit.com می‌گوید؛ در آینده نزدیک این گونه ابزارها به کاربری اصلی شبکههای اجتماعی تبدیل خواهند شد.
استیو باتری، از مدیران موسسه دیجیتال فرست مدیا (Digital First Media) آینده شبکههای اجتماعی و نحوه استفاده روزنامه‌نگاران از این ابزار را اینگونه توضیح می‌دهد:
یکی از ترس‌های روزنامه‌نگاران در این زمینه از دست دادن اخبار فوری است. تا حدی که روزنامه‌نگار خود را در مقابل کنترل و انتقال سریع خبر عاجز می‌بیند. چیزی که در آینده بیشتر او را خواهد ترساند، همین عدم کنترل و نیز سرعت بالای انتقال خبر، تصویر، ویدیو و صوت است که پیش بینی می‌شود در آینده نزدیک هم سرعتی باور نکردنی بگیرد.
حال چگونه یک خبرنگار و روزنامه‌نگار می‌تواند در این راستا با این ابزار و با این سرعت انتشار همگام بشود، جایگاه و مخاطبان خود را حفظ کند و در نهایت نیز استفاده بهینه‌ای از این شبکههای اجتماعی ببرد؟
استیو می‌گوید: برای مثال؛ یکی از کارهایی که یک خبرنگار می‌تواند در این شرایط انجام دهد این است که مثلا زمانی که در یک منطقه حادثه‌ای مانند؛ سقوط هواپیما، زلزله، سیل، بهمن و... رخ می‌دهد، از شاهدان عینی و مطالب، تصاویر و ویدیوهایی که در شبکههای اجتماعی منتشر می‌کنند؛ درست استفاده کند.
حال خبرنگار چگونه خبر منتشر شده را می‌تواند به مخاطبان خود ارائه دهد؟ یکی از چالش‌های همیشگی روزنامه‌نگاران یافتن شاهدان عینی است. حال شما به عنوان یک خبرنگار با استفاده از موتورهای جستجو پیشرفته در اینترنت و شبکههای اجتماعی می‌توانید این افراد یعنی همان شاهدان عینی را پیدا کرده و با آنها مصاحبه کنید و خبر خود را با جزئیات و روایت قلم خود منتشر کنید.
- سازمان‌های مهم و افراد مرتبط، شخصیت‌های سیاسی- اجتماعی و افراد مهم در حوزه کاری شما معمولا از شبکههای اجتماعی برای اعلام اخبار و نقطه نظر خود درباره موضوع‌های مهم استفاده می‌کنند. بی توجهی به مطالب آنها برای یک خبرنگار در شبکههای اجتماعی مانند بی‌توجهی به بیانیه‌های مطبوعاتی و کنفرانس‌های خبری آنان درسطح اجتماع است. بنابراین برای از دست ندادن اخبار و فضای خبر آنها می‌بایست نظرات و مطالب آنها را در شبکههای اجتماعی دنبال کنید.
- نکته بعدی این است که اگر خبرنگار با افراد زیادی در شبکههای اجتماعی در تماس است، می‌تواند سوال‌های خود را در این شبکه اجتماعی مطرح کند و پاسخ‌های مناسبی را دریافت کند. همچنین این افراد در شبکههای اجتماعی می‌توانند به شما در پیدا کردن منابع مناسب کمک کنند، موضوعی که می‌تواند بسیار زمان بر باشد. البته وابستگی به این شیوه همیشه موفقیت آمیز نیست ولی کافی است پیامی‌را در شبکههای اجتماعی منتشر کنید و چند دقیقه‌ای صبر کنید تا نتیجه کار مشخص شود.
ممکن است دوستان و افراد مرتبط در شبکههای اجتماعی نتوانند به شما در پیدا کردن پاسخ سوال‌ها و منابع مناسب کمک کنند. ولی باز ناامید نشوید. شما می‌توانید درچنین شرایطی از جستجوی پیشرفته موتورهای اینترنتی کمک بگیرید. این یعنی نهایت استفاده از ابزار اینترنتی!
شبکههای اجتماعی می‌توانند به شما در پیدا کردن سوژه کمک شایانی کنند. تنها کافی است به نقل و انتقال پیام‌ها توجه کرده و آنها را دنبال کنید. آنگاه متوجه می‌شوید چه رویدادهایی در حال رخ دادن هستند و یا اینکه چه موضوع هایی برای مردم محلی اهمیت دارد. حتی می توانید از خود افراد داخل شبکههای اجتماعی برای یک سوژه مناسب نظر خواهی کنید.
شبکههای اجتماعی در زمان و وقت خبرنگاران صرفه‌جویی می‌کنند. برای اینکار باید در کاربری شبکههای اجتماعی با انضباط باشید، در غیر این‌صورت این شبکه‌ها باعث اتلاف وقت شما خواهند شد. استفاده هوشمندانه از شبکههای اجتماعی می‌تواند به صرفه جویی در زمان تهیه خبر کمک کند. چرا که زودتر از رویدادهای مهم آگاه خواهید شد و خیلی زود با افراد تاثیرگذار و شاهدان رویداد تماس خواهید گرفت.
جذب مخاطب در شبکههای اجتماعی نیز آسان و سریع‌تر است. یک روزنامه‌نگار می‌تواند پس از انتشار مطلب خود از مخاطبان بخواهد از طریق شبکههای اجتماعی نظرات و انتقادهایشان را مطرح کنند و اینگونه به کامل شدن مطلب کمک کنند. گاهی مخاطبان از شبکههای اجتماعی برای انتشار انتقادهای خود استفاده می‌کنند. انتقاد سازنده به تکمیل کار شما کمک می‌کند. بعضی از انتقادها هم می‌تواند سوژه گزارش‌های بعدی شوند.
موتورهای جستجوگر اینترنت یکی از مهم‌ترین ابزارهای روزنامه‌نگاران برای یافتن اطلاعات هستند. اما باید گفت که بخش بزرگی از مطالب و اطلاعات وجود دارد که در اینترنت پنهان شده‌اند. دسترسی روزنامه‌نگاران به این اطلاعات به آنها امکان می‌دهد تا بهترین و جبحث برانگیزترین گزارش‌ها را منتشر کنند.
البته دسته‌ای از اطلاعات هستند که به علت محرمانه بودنشان در درون "سیاهچاله‌های اینترنتی" از دسترس عام و موتورهای جستجوگر در داخل سرورهای امن پنهان هستند. ما به این اطلاعات کاری نداریم. بلکه منظور ما اطلاعات موجود در اینترنت است که در فرمت‌های مختلف در اینترنت قرار گرفته‌اند و با شناسایی آنها می‌توانید به آن اطلاعات پنهان اینترنت نیز دسترسی یابید.
این اطلاعات بیشتر به صورت فایل‌های پی دی اف، پاورپورینت، اکسل و فلش هستند.
اگر به عنوان یک روزنامه‌نگار در یک سایت خاص یا وبلاگ تخصصی به دنبال مطالب مورد نظرتان می‌گردید، کار خود را با بررسی طرح سایت شروع کنید. این کار ساده‌ای است که معمولا روزنامه‌نگاران به آن بی‌توجه هستند.
بنابراین جستجوی خود را به فرمت مورد نظر محدود کنید. مثلا اگر دنبال یک فایل اکسل هستید، آن را مشخص کنید. یا باید بدانید که معمولا داده‌های آماری و هزینه‌ها در فرمت اکسل تهیه می‌شود. همچنین از ابزار زمان در موتورهای جستجو استفاده کنید تا از آخرین اطلاعات منتشر شده، آگاه شوید.
مگ هکمان مدرس آموزش روزنامه‌نگاری که در روزنامه کنکورد مانیتور قلم می‌زند نیز در این زمینه به نکات جالبی اشاره می‌کند؛
او می‌گوید: یک روزنامه‌نگار باید خلاق، متمرکز، دارای وسعت دید و... باشد تا بتواند بعد از استفاده و جمع‌اوری اطلاعات نامحدود از موتورهای جستجوگر اینترنتی و شبکههای اجتماعی مطلب خوب و جذاب ارائه دهد تا نه تنها مخاطبان خود بلکه به عنوان یک روزنامه‌نگار صاحب سبک و نام در این حرفه شود. تنها وجود این ابزارها به تنهایی کافی نیست.
او باید قبل از هر چیز جمع‌اوری کننده خوبی باشد، مطلب خود را طوری تهیه و روایت کنید که درهر دو شکل چاپی و آنلاین قابل استفاده باشد. روزنامه‌نگاری شاید در حال تغییر و تحول باشد ولی روایتگری به قوت خود باقی و اهمیت دارد.
تقسیم بندی گزارش به چند بخش، ارائه آن‌را در روزنامه و وب آسان‌تر می‌کند و حتی تعداد مخاطبان را افزایش می‌دهد. از صحت و درستی اسناد و مدارکی که در اینترنت یافته‌اید مطمئن شوید. در غیر این صورت در کوتاه مدت مخاطبان خود را ازدست خواهید داد.
کمتر از نقل و قول و بیشتر از دانش، تحقیقات و مشاهدات خود بنویسید. از نتیجه کار خود بهره‌برداری کنید. از آنجایی که مخاطبان زیادی به گزارش شما واکنش نشان خواهند داد، می‌توانید بخشی از نظرات آنها را در ادامه گزارش خود بگنجانید. بدین ترتیب یک گزارش جهانی خواهید داشت.
دایره‌المعارف و لغت‌نامه‌های اینترنتی برای صحیح نوشتن لغات‌های عصر اینترنت به شما کمک خواهند کرد. سایت the free dictionary یک دیکشنری یا لغتنامه روزنامه‌نگاری اینترنتی است که به روزنامه‌نگاران در پیدا کردن معانی و اصطلاحات روزنامه نگاری اینترنتی کمک می‌کند.
خلاقیت حرف اول و آخر را در همه‌ی حرفه‌ها می‌زند. بنابراین در استفاده از شبکههای اجتماعی و ابزارهای اینترنتی از خود خلاقیت نشان دهید. گزارش و مصاحبه در قالب تصویرهای متحرک، ویدیو، کلیپ، فایل‌های صوتی و... خلاقیت‌های دنیای رسانه‌های خبری دیجیتال هستند که به شما را به مبارزه حرفه‌ای دعوت می‌کنند.
هنری بلاگوت یک روزنامه‌نگار کهنه کار است. او در این زمینه می‌نویسد؛ دست از ناله کردن و سوگواری برای روزنامه‌نگاری سنتی بردارید. تغییر و تحولی که در حرفه‌ای روزنامه‌نگاری به دلیل حضور ابزار اینترنت در حال رخ دادن یا اینکه کاملا رخ داده است، قابل اجتناب و پیشگیری نیست و از طرفی این تغییرات تنها و مختص حرفه روزنامه‌نگاری نیست. این تغییرات گریبانگیر همه جنبه‌های ابزاری و غیره زندگی شده است.
مقاومت نکنید! به جای رد کردن، انتقاد کردن، مبارزه کردن، لج کردن و... با آنچه پیش روی حرفه روزنامه‌نگاری قرار دارد، هوشیارانه نگاه کنید و دید خود را تغییر و وسعت دهید. با این رویداد باید اندیشمندانه و خلاقانه برخورد کنید، آنگونه که شایسته یک روزنامه‌نگار حرفه‌ای، استاد یا مدرس روزنامه‌نگاری است. در غیر این صورت؛ واقعا از عرصه پیشرفت و عصر اینترنت حذف خواهیم شد.
روزنامه‌نگاری سنتی و چاپی نخواهد مرد بلکه در عصر اینترنت و با ابزارهای اینترنت به اوج شکوفایی، قدرت و خلاقیت خود خواهد رسید و تولدی دوباره را تجربه خواهد کرد. بنابراین ایجاد محدودیت، قواعد و قوانین در دنیای اینترنت بی‌معنی و بدون کارایی طولانی مدت است. دست از کنترل آتوریته دنیای اینترنت بردارید.
به جای آن، تلاش کنید تا جایگاه خاص خود را بیابید. اگر نه، روزنامه نگاری شهروندی، روزنامه‌نگاری موبایلی، رسانه‌های خبری دیجیتال، شبکههای اجتماعی و... گوی رقابت را از روزنامه‌نگاران در حال مقاومت، ناله و انتقاد ازابزارهای اینترنت خواهند ربود.
فراموش نکنید که این مخاطبان و مردم هستند که روزنامه خود را هنگام صبح و عصر انتخاب می‌کنند.
- منابع: Huffingtonpost / scoop /nieman.harvard /Social media today
