(حمید چیت‌چیان؛برنامه ثریا، 93.02.27) این اعتراف بالاترین مقام مسئول در حوزه مدیریت منابع آب کشور را باید به فال نیک گرفت چرا که تا پیش از این سدسازان هیچ انتقادی را تاب نمی‌آوردند و همواره بر ساخت سد به هر قیمتی تأکید می‌کردند. با همین نگاه، طی 6دهه گذشته با توجیه افزایش زمین کشاورزی، تولید برق، مهار سیل و تأمین آب شرب، 641سد ساخته شد. با آنکه هدف از ساخت این سدهای پرهزینه، تأمین آب اعلام می‌شد اما نه‌تنها در تأمین آب موفق نبود که باعث تخریب حوضه‌های آبخیز و زیست‌بوم‌های کشور شد.
این در حالی است که طی همه این سال‌ها با وجود توصیه‌های مشفقانه منتقدان و کارشناسان، گزینه‌های کارآمدی چون مدیریت یکپارچه منابع آب و آ‌بخیزها، حفظ و نگهداری روش‌های بومی تأمین آب که از سوی سازمان‌های جهانی به‌عنوان روش‌های پایدار تأمین آب معرفی شده مانند قنات، گردآوری آب باران (که در شمال ایران سابقه دیرینه دارد و به آب بندان معروف است) نادیده گرفته شد. حتی استفاده از انرژی خورشیدی سهمی در تولید برق نداشت.
سدها عامل رشد حاشیه‌نشینی
جلوگیری از حقابه مسلم و موروثی میلیون‌ها خانوار کشاورز از دیگر پیامدهای نامطلوب سدسازی بی‌رویه بود که باعث نابودی کشت‌وکار این جوامع مولد بومی و تهدید امنیت غذایی کشور شد. آنها پس از نابودی کشت وکارشان به حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ و کوچک تن دادند و برای امرار معاش به مشاغل کاذب روی آوردند. بسیاری از عشایر تولید‌کننده هم که مراتع و چراگاه‌های خود را در پایین‌دست مخزن سدها از دست داده‌اند به همین سرنوشت مبتلا شده‌اند.
اما سدهای کارشناسی نشده تنها باعث نابودی زیست‌بوم‌ها و ازدست رفتن فرصت‌های کشاورزی و دامداری نشده بلکه در مواردی میراث فرهنگی و تاریخی کشور هم قربانی این سازه‌ها شده است. به خطر افتادن آرامگاه کورش (ناشی از آبگیری‌سد سیوند)، محوطه باستانی عصر آهن، ساسانی و دوره اسلامی(به‌خاطر آبگیری سد سیمره) تنها نمونه‌هایی از آثار زیانبار این سازه‌های پرهزینه است.
علاوه براین، رویشگاه‌های جنگلی ازجمله جنگل‌های هیرکانی و زاگرسی از آسیب سدهای کارشناسی نشده در امان نمانده‌اند. برخی آمارها حاکی از آن است که حدود نیم میلیون هکتار از عرصه‌های جنگلی و مرتعی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر اثر سدسازی بدون پیوست‌های زیست‌محیطی نابود شده یا در معرض نابودی قرار گرفته است.
با وجود این، درهمه این سال‌ها که منتقدان، پیامدهای نامطلوب سدسازی بدون پیوست‌های زیست‌محیطی را فریاد می‌زدند سدسازان بی‌آنکه خود را ملزم به پاسخگویی بدانند، از تمام تریبون‌ها عملکرد خود را تحسین می‌کردند اما در پشت این تحسین‌ها و تیزرهای تبلیغاتی، ده‌ها زیست‌بوم آبی ازجمله دریاچه ارومیه، تالاب‌های 3گانه (پارک ملی) بختگان، تالاب جازموریان و گاوخونی و هزاران هزار هکتار از حوضه‌های آبخیز و آبریز در بالادست و هزاران هزار هکتار اراضی کشاورزی، مرتعی و جنگلی در پایین‌دست سدها تخریب شد. اکنون 230دشت کشور با بحران کم آبی دست و پنجه نرم می‌کند و 70دشت کشور از خط قرمز هم عبورکرده و این همه ناشی از سدسازی‌و مدیریت غلط منابع آبی کشور طی سال‌های اخیر بوده است.
اکنون به‌نظر می‌رسد که وزیر نیرو هم به این نتیجه رسیده که بسیاری از سدها جز هدررفت هزینه ثمری نداشته است. او دریک برنامه تلویزیونی گفته است که «سد ساوه ساخته شد برای اینکه 130میلیون مترمکعب آب در خود جای دهد تا الان در طول عمر خود 30میلیون مترمکعب بیشتر در آنجا آب نبوده است. سد کرخه برای 7میلیارد مترمکعب ساخته شده و بیش از2.7میلیارد مترمکعب آب در آنجا جمع نشده است.
سد سیمره ساخته شده و 2سال است که به بهره‌برداری رسیده و نیروگاه آن هم ساخته شده اما چون آب کافی نداشته آب اصلاً نتوانسته است وارد نیروگاه شود. ببینید خیلی ارتفاع آن کم بوده و هنوز هم کم است و معلوم نیست که سال آینده هم ما بتوانیم از این نیروگاه استفاده کنیم یا نه.» چیت چیان در ادامه می‌گوید: «حالا ممکن است این سؤال پیش بیاید که آیا واقعاً در گذشته در طراحی این سدها اشتباه شده؟ این مطلب دقیقی است که بنده می‌خواهم به آن اشاره کنم. این سدها محاسباتش براساس آمار‌های بارش گذشته بوده اما این آمارها اکنون بسیار پایین آمده است.»
در ادامه، این گفت‌وگو، مجری برنامه به سد گتوند اشاره می‌کند و می‌گوید که بعد از بهره‌برداری از سد مشخص شد آب سد به‌دلیل وجود گنبدهای نمکی که مخزن سد روی آن احداث شده شوراست با این وضعیت، اگربخشی از این سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی صرف مدیریت آب در بخش کشاورزی می‌شد وضعیت ما الان بهتر نبود؟ پاسخ چیت چیان شنیدنی است: «بله، فرمایش شما کاملا درست است. بخشی از این سد‌سازی‌‌ها براساس محاسبات وقت ساخته شده و بخشی براساس زیاده روی بوده، مانند همین سد گتوند.» اکنون با توجه به گفته‌های وزیر نیرو، این پرسش مطرح است که آیا عالی‌ترین مقام مسئول در مدیریت منابع آب کشور، توقف سدسازی بی‌رویه را در دستور کار دارد؟ یا ساخت این سازه‌های پرهزینه همچنان ادامه می‌یابد؟
