تصاویر منتشر شده در خبرگزاری ایسنا نشان می دهد این خانه - باغ تاریخی که اتفاقات تاریخی زیادی در آن به وقوع پیوسته مملو از نخاله‌های ساختمانی و نخاله‌های به جای مانده از زمانی است که انبار کفش شده بود. بخش‌هایی از خانه - باغ تاریخی ایلچی در بازار تهران آسیب‌های جدی دیده و براساس گزارش ایسنا از سفارتخانه قدیم روسیه در تهران، ستون‌ها، دیوارها، شومینه‌ها و گچبری‌های بنا که ارزش‌های تاریخی آن‌را اثبات می‌کند، از بین رفته است. این خانه - باغ تاریخی ایلچی اکنون در مالکیت خصوصی است.
مبارزات مردمی و خانه - باغ ایلچی
محمدعلی زندی، پژوهشگر تاریخ در مطلبی که در پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران نیز منتشر شده آورده است که یکی از مهم‌ترین تحولات سیاست خارجی ایران با روسیه، بعد از دوره دوم جنگ‌های ایران و روس و امضای قرارداد ترکمانچای، در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه، سفر گریبایدوف به ایران به‌عنوان سفیر روسیه و قتل او در تهران است. براساس این نوشته، گریبایدوف برای اجرای مقررات مربوط به عهدنامه ترکمانچای و حل اختلافات مرزی به ایران آمد که به‌دلیل سوء‌رفتار و اهانت به مقدسات اسلامی ایرانیان در همان خانه - باغی که اکنون تبدیل به زباله‌دانی شده، کشته شد.
کشته‌شدن گریبایدوف در ساختمان قدیم سفارت روسیه در بازار تهران به این دلیل بود که او از مردان ایرانی خواسته بود زنان گرجی و ارمنی خود را که مدت‌ها در ایران اقامت داشتند و مسلمان شده و به ازدواج مردان ایرانی در آمده بودند، به سفارت روسیه مسترد کنند. گریبایدوف اما پا را فراتر گذاشته بود و براساس آنچه در منابع تاریخی آمده است پس از آنکه او 2زن گرجی مسلمان را که در خانه آصف‌الدوله زندگی می‌کردند با خود به سفارت قدیم روسیه (خانه- باغ ایلچی) برد، علمای مذهبی و مردم تهران به این اقدام اعتراض کردند و به خانه - باغ ایلچی هجوم بردند و گریبایدوف و همراهانش را در سفارت به قتل رساندند. علیرضا امینی در کتاب «تاریخ روابط خارجی ایران از قاجاریه تا سقوط رضا شاه» نیز نوشته است: از موضوعاتی که گریبایدوف پس از ورود به تهران دنبال کرد، مسئله استرداد فراریان و اسرای قفقازی و گرجی به روسیه بود. چون طبق ماده 13قرارداد ترکمانچای، اسرا می‌بایست ظرف 4ماه مسترد می‌شدند.
تحصن مباشر فتحعلی‌شاه در خانه - باغ ایلچی
گریبایدوف البته اشتباهات دیگری در مقام سفیر روسیه در خانه - باغ ایلچی داشت. به‌عنوان مثال، بنابر نوشته محمد علی زندی پژوهشگر تاریخ به نقل از کتاب تاریخچه بسط و بسط‌نشینی نوشته عباس خالصی، پناه‌دادن به میرزایعقوب ارمنی خزانه‌دار و مباشر فتحعلی شاه که بیش از 40هزار تومان پول و جواهرات دربار را دزدیده و در سفارت تحصن کرده بود، از اشتباهات دیگر سفیر روسیه در تهران بود که به تیرگی رابطه ایران و روسیه در دوران فتحعلی شاه منجر شد. دولت ایران تقاضای استرداد میرزا یعقوب ارمنی را کرده بود اما گریبایدوف به این بهانه که او ارمنی است و قصد مراجعت از ایران را دارد، از تحویل او به دربار فتحعلی شاه خودداری کرد. گریبایدوف حتی براساس آنچه سیدجلال‌الدین مدنی در کتاب تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران نوشته و محمدعلی زندی در پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران منتشر کرده است، با تکیه بر اطلاعات میرزا یعقوب ارمنی، استرداد زنان گرجی و ارمنی ساکن تهران را پیگیری کرد.
آنطور که در کتاب تاریخ ایران پتروشفسکی و 5مورخ روسی دیگر به ترجمه کیخسرو کشاورز نیز آمده است، گریبایدوف دستور داد به زور وارد خانه آصف‌الدوله، برادر زن فتحعلی شاه و دایی عباس میرزا، شوند و 2زن گرجی را که مدت‌ها به قید زناشویی در ایران به سر می‌بردند، بیرون بکشند و به سفارت روسیه در همین خانه - باغ ایلچی در بازار تهران ببرند.
حامد الگار در موضوع نقش علما در دوره قاجار در کتاب دین و دولت خود می‌نویسد، آصف‌الدوله ابتدا از سفارت انگلیس کمک خواست و چون آنها کمکی نکردند تشخیص داد که بهتر است از نیروی اسلامی جامعه و حمایت و نفوذ روحانیت و علما استفاده کند و به همین منظور نزد میرزا مسیح استرآبادی شاگرد میرزا ابوالقاسم قمی مجتهد تهران رفت و چاره کار را خواست. حاج میرزا مسیح استرآبادی نیز چندین مرتبه به سفیر روس پیام داد، ولی سفیر اعتنایی نکرد. به نوشته علیرضا امینی در کتاب تاریخ روابط خارجی ایران از قاجاریه تا سقوط رضاشاه، میرزا مسیح که مجتهدی صاحب نفوذ بود، از توهینی که به جامعه اسلامی شده نگران شد و فتوا داد که نجات زنان مسلمان واجب و محاربه در این امر به منزله جهاد محسوب می‌شود.
سرانجام عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نویسنده تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم براساس آنچه در نوشته محمدعلی زندی در پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران آمده، اعلام می‌کند که در روز چهارشنبه 6شعبان 1244(11فوریه 1829) مردم دکان‌ها و بازارها را بستند و از هر سوی به طرف سفارت روسیه حرکت کردند تا زنان نگاه داشته شده را که دولت نتوانسته بود اقدامی برایشان انجام بدهد، آزاد کنند. آنها به سفارت روسیه هجوم بردند و تمامی کارکنان سفارت قدیم روسیه را به همراه الکساندر سرگویچ گریبایدوف که رفتاری توهین‌آمیز با ایرانی‌ها داشت، در همین خانه - باغ ایلچی که اکنون تبدیل به زباله‌دانی شده و بخش‌هایی از آن آسیب جدی دیده است به قتل رساندند.
جای خالی وزارت خارجه و میراث فرهنگی
آنطور که ایسنا آورده است، خانه - باغ ایلچی اکنون توان ایستادن ندارد و به‌نظر نمی‌رسد که مالک این خانه - باغ تاریخی در کشور تمایلی به حفاظت از آن داشته باشد. خانه - باغ تاریخی ایلچی که نمادی از مبارزات مردمی ایران در عهد قاجار با سلطه خارجی است، حتی هنوز به ثبت ملی هم نرسیده است. احمد مسجدجامعی، رئیس شورای شهر تهران اما در دیداری که از این خانه - باغ تاریخی داشت از محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی کشور خواسته بود تا اقدام مناسب برای حفاظت از این بنای تاریخی انجام شود. احمد مسجد جامعی خانه - باغ تاریخی ایلچی را از این جهت در تاریخ ایران مهم دانسته بود که این بنا از نظر تاریخ دیپلماسی، اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. رئیس شورای شهر تهران حتی پیشنهاد داد که وزارت امور خارجه خانه - باغ تاریخی ایلچی را خریداری کند و سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی این عمارت را برعهده بگیرد. به عقیده مسجدجامعی، خانه - باغ تاریخی ایلچی یا همان سفارت سابق روسیه در تهران ظرفیت تبدیل‌شدن به موزه سیاسی را دارد. به‌رغم آنکه رئیس شورای شهر تهران بر موضوع مالکیت، حفاظت و مرمت این بنای به جای مانده از دوران تاریخی مبارزات مردمی ایران تأکید دارد اما هنوز مشخص نیست سازمان میراث فرهنگی و وزارت خارجه چه پاسخی به پیشنهاد تبدیل خانه - باغ ایلچی به موزه تاریخ سیاسی ایران دارند.
