اولین دوره‌ی جام‌جهانی، یعنی جام‌جهانی ۱۹۳۰ اروگوئه، در واقع کاملاً هم جهانی نبود! این جام در حالی با حضور ۱۳ تیم برگزار شد که تنها چهار تیم اروپایی فرانسه، بلژیک، رومانی و یوگسلاوی به همراه تیم‌های آرژانتین، برزیل، بولیوی، پرو، پاراگوئه، اروگوئه، شیلی، مکزیک و آمریکا در آن حضور داشتند و خبری از سایر کشورها و قاره‌ها نبود. علت اصلی این موضوع، فاصله‌ی اروگوئه نسبت به دیگر کشورها بود که امکان سفر با کشتی به آن‌جا برای همه‌ی كشورها فراهم نبود.
این روند، به نوعی تا بعد از جنگ جهانی ادامه داشت و در واقع در سال ۱۹۵۴، کره‌ی جنوبی به‌عنوان اولین کشور آسیایی به این رقابت‌ها قدم گذاشت و با دو شکست و ۱۶ گل خورده، در رده‌ی آخر جای گرفت.
اما اولین حضور تیم ملی ایران در مرحله‌ی مقدماتی جام‌جهانی به جام ۱۹۷۴ آلمان بر می‌گردد. ایران در آن دوره در مرحله‌ی مقدماتی جام، با چهار پیروزی، یک تساوی و یک شکست، از بین تیم‌های سوریه، کره‌ی شمالی و کویت، به‌عنوان تیم اول گروه‌ب به مصاف استرالیا در بازی حذفی رفت. ایران بازی رفت را سه بر صفر واگذار کرد و در بازی برگشت، با دو گل «قلیچ‌خانی» حریفش را شکست داد و در مجموع دو دیدار از راه‌یابی به جام‌جهانی باز ماند.
اما در دوره‌ی بعد، تیم ملی ایران با حضور ستارگانش با شکست تیم‌های عربستان سعودی، سوریه، عراق، کره‌ی جنوبی، کویت، استرالیا و هنگ‌کنگ، به‌عنوان تنها نماینده‌ی آسیا و اقیانوسیه به جام‌جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین پا گذاشت.
اولین حضور ایران در جام‌جهانی، با یک تساوی در برابر اسکاتلند و دو شکست در برابر هلند و پرو خاتمه پیدا کرد. در این رقابت‌ها «ایرج دانایی‌فر» در ۲۷ سالگی اولین گل تاریخ تیم ملی ایران در جام‌جهانی را وارد دروازه‌ی اسکاتلند کرد و در بازی بعدی، «حسن روشن» دروازه‌ی تیم پرو را باز کرد تا ایران با دو گل زده، هشت گل خورده و یک امتیاز در بین ۱۶ تیم، رده‌ی چهاردهم جام بایستد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی، تیم ایران تا بازی‌های مقدماتی جام‌جهانی ۱۹۹۰، امکان حضور در این مرحله را پیدا نکرد و در بازی‌های مقدماتی آن‌سال با وجود امتیاز برابر با جمهوری خلق چین، به‌خاطر تفاضل گل کم‌تر از صعود به دور بعد باز ماند.
مرحله‌ی مقدماتی سال ۱۹۹۴ هم برای ایران خوش‌یُمن نبود و این تیم در مرحله‌ی مقدماتی جام‌جهانی، بعد از تیم‌های عربستان سعودی، کره‌ی جنوبی، ژاپن و عراق، در رده‌ی پنجم جای گرفت و از صعود به جام‌جهانی بازماند.
مرحله‌ی مقدماتی جام‌جهانی ۱۹۹۸فرانسه، یکی از سخت‌ترین دوره‌های حضور ایران بود. ایران با شکست سوریه، قرقیزستان و مالدیو به دور دوم رقابت‌ها صعود کرد، اما در مرحله‌ی بعد، بعد از عربستان سعودی در رده‌ی دوم جدول ایستاد و برای بازی حذفی، به مصاف ژاپن رفت. در بازی با ژاپن هم، در حالی که ایران با نتیجه‌ی دو بر یک از حریفش جلو بود، با گل دقیقه‌ی ۷۵ «ژو»، بازی به تساوی کشیده شد و در پایان، ایران با قانون گل طلایی در دقیقه‌ی ۱۱۸بازی، شکست خورد و به‌ناچار به مصاف استرالیا رفت.
بی‌تردید خاطره‌انگیزترین و تاریخی‌ترین بازی تیم ملی ایران، بازی با استرالیا در مرحله‌ی مقدماتی جام‌جهانی ۱۹۹۸ است. ایران در حالی که تا دقیقه‌ی ۷۱ بازی برگشت، در مجموع دو بازی، سه بر یک از حریف خود عقب بود، اما در چهار دقیقه‌ی توفانی، با گل‌های «کریم باقری» و «خداداد عزیزی» و به لطف گل زده‌ی بیش‌تر در خانه‌ی حریف، حماسه‌ی ملبورن را رقم زد و بعد از ۲۰سال انتظار به جام‌جهانی رسید.
جام‌جهانی ۱۹۹۸، بهترین دوره‌ی حضور ایران در جام‌های گذشته است. این تیم با گل‌های «حمید استیلی» و «مهدی مهدوی‌کیا» تیم ملی آمریكا را شكست داد و اولین پیروزی‌اش را در تاریخ جام‌جهانی جشن گرفت و در بین ۳۲ تیم شرکت‌کننده، در رده‌ی بیستم ایستاد.
در مرحله‌ی مقدماتی جام‌جهانی ۲۰۰۲، ایران با وجود شایستگی، با شکست دو بر یک در بازی رفت و برگشت در برابر جمهوری ایرلند، جام‌جهانی را از دست داد تا همه‌ی توانش را برای جام‌جهانی ۲۰۰۶ آلمان نگه دارد و به صورت مستقیم به جام‌جهانی صعود کند. اما ملی‌پوشان در آن جام، نمایش ناامیدکننده‌ای را از خود نشان دادند و با دو شکست در برابر مکزیک و پرتغال، یک تساوی در برابر آنگولا و گل‌های «یحیی‌گل‌محمدی» در برابر مکزیک و «سهراب بختیاری‌زاده» در برابر آنگولا، به ایران برگشتند.
سال ۲۰۱۰ هم، ایران بازی‌های خوبی را در مرحله‌ی مقدماتی از خود نشان نداد و بعد از تیم‌های کره‌ی جنوبی، کره‌ی شمالی و عربستان، در رده‌ی چهارم گروه خود جای گرفت و به جام‌جهانی نرسید.
اما در بازی‌های مقدماتی جام‌جهانی ۲۰۱۴ برزیل، تیم ایران با مربی‌گری «کارلوس کی‌روش» توانست به‌صورت مستقیم به‌عنوان نماینده‌ی آسیا به جام‌جهانی صعود کند و با تیم‌های نیجریه، بوسنی و هرزگوین و آرژانتین، هم‌گروه شود. ایران این جام را خوب شروع کرد. توانست در برابر نیجریه با تساوی بدون گل، یک امتیاز بگیرد و در برابر آرژانتین، ۹۰ دقیقه شجاعانه مبارزه کند و گل نخورد؛ اما در دقیقه‌ی ۹۱، «لیونل مسی» از فرصت به‌دست آمده استفاده کرد و ایران را قبل از سوت پایان بازی، شکست داد. ایران با این‌که در بازی سوم در برابر بوسنی و هرزگوین، هنوز شانس صعود داشت، اما به‌خوبی دو بازی قبلی ظاهر نشد و سه بر یک شکست خورد و با یک امتیاز و یک گل زده، با جام بیستم خداحافظی کرد. هفتمین گل تیم ملی ایران در تاریخ جام‌جهانی را هم «رضا قوچان‌نژاد» به ثمر رساند.
به این ترتیب یوزپلنگ‌های ایرانی، با چهاربار حضور در جام‌جهانی، ۱۲ بازی، یک پیروزی، سه تساوی و هشت شکست کسب کرده‌اند و حالا باید منتظر باشیم و امیدوار تا این تیم جوان در جام‌جهانی ۲۰۱۸ روسیه، بهتر از قبل عمل کند.
--------------------------------------------------------------
* عنوان کتابی از زنده‌یاد بیژن نجدی
تیم ملی ایران در بازی‌های مقدماتی جام‌جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین/ عکس: مجله‌ی کیهان ورزشی
نظر شما