مقابله نرم‌افزاری با پدیده سرقت علمی

با وجود اين در ايران به‌رغم عدم رعايت قانون كپي‌رايت هنوز استفاده از اين ابزار براي كنترل عمومي نشده است. روز گذشته متخصصان پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات در ميزگردي تخصصي راهكارهاي مقابله نرم‌افزاري با پديده سرقت علمي را بررسي كردند.

به گفته دكتر محمود بابايي سرپرست‌ معاونت پژوهش پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران سرقت علمي در كل بر چند قسم است؛ كسي كه اثري را به نام خودش مي‌نويسد، امكان دارد در واقع بخشي از اثر يك نفر ديگر را به نام خود ثبت كرده باشد، در برخي از مواقع نيز با تغيير عنوان همان كار را در مراكز مختلفي ارائه مي‌دهند، از زبان‌هاي ديگر آثاري را ترجمه مي‌كنند و به عنوان خود و به عنوان تاليف به چاپ مي‌رسانند. اينها از مظاهر سرقت علمي هستند. نقل بدون استفاده از منبع خود نوعي سرقت علني است.

تحريف معنوي به معناي تغيير بيان متن و ارائه متني با معنايي مشابه با متني ديگر نيز از جمله مصاديق سرقت علمي محسوب مي‌شود. اما پيش‌تر در 2دوره قبلي استادان حاضر در اين ميزگردها درباره نظارت دقيق استادان راهنما بر پايان‌نامه‌ها به منظور جلوگيري از سرقت علمي تاكيد كردند و اعلام كردند كه استاد بايد روي موضوع پايان‌نامه تسلط كافي داشته باشد.

اگر استاد تسلط نداشته باشد دانشجو به راحتي مي‌تواند از متون ديگر و همچنين از سايت‌هاي اينترنتي استفاده كند و استاد هم تأييديه بدهد. تعداد زياد دانشجويان در مقطع تحصيلات تكميلي بررسي دقيق پايان نامه‌ها و رساله‌ها را دشوار مي‌سازد. سازوكارهاي مناسبي براي آنكه بتوانيم از پژوهش‌ها پشتيباني كنيم نداريم. منابع كافي و استاد با صلاحيت به ميزان كافي نداريم و همين مسائل باعث ترويج سرقت علمي مي‌شوند. بايد نقش ستادي نظام آموزشي را با دقت مورد بررسي قرار دهيم و اين سؤال را مطرح كنيم كه نظام آموزشي مي‌تواند فرايند و روند نوشتار و تصويب پايان‌نامه‌ها را به خوبي مديريت كند يا خير.

به گفته مهندس جلالي منش، عضو گروه پژوهشي فناوري اطلاعات پژوهشكده مديريت فناوري اطلاعات، نرم‌افزارهايي براي پشتيباني از فرايند ارجاع مورد نياز است. ابزارهاي پشتيبان پيگرد سرقت علمي همين نرم‌افزارها هستند يا به طور دقيق‌تر بگوييم نرم افزارهاي تشابه‌ياب. سرقت علمي بر 2 قسم است؛ خواسته و ناخواسته. شايد سرقت علمي ناخواسته توجيه‌ناپذير باشد، اما بارها اتفاق مي‌افتد كه فرايند آموزش افراد را به سمت سرقت علمي مي‌برد. وجود نرم‌افزارها و سيستم‌هاي پشتيبان از نظر آماري حجم سرقت‌هاي علمي غيرعمد را كاهش مي‌دهد.

در دانشگاه‌هاي كشورهاي ديگر با استفاده از‌ نرم‌افزارها و پاورپوينت به دانشجو ياد مي‌دهند كه چگونه از سرقت علمي پيشگيري كنند. بسياري از پژوهشگران به دليل آشنا نبودن با الگوها و ابزار ارجاع ناخواسته سارق علمي مي‌شوند. استانداردهاي ارجاع و شيوه‌هاي ارجاع بايد قالب ماشيني به خود بگيرند. البته تاكنون استانداردها و شيوه‌نامه ارجاع به خوبي تبيين نشده‌اند.

به گفته امير پارسي رئیس خدمات رایانه‌ای پژوهشگاه، راه‌هاي زيادي براي جست‌و‌جوي منابع مشابه موضوع پايان‌نامه‌‌ها و مقالات وجود دارد از طريق جست و جوي اينترنتي در سايت‌هاي خارجي مي‌توان به برخي از منابع باز كه در خيلي از مواقع كل متن را در‌اختيار مي‌گذارند دست يافت و درسايت‌هاي داخلي يا پايگاه‌هاي داخلي نظير ايرانداك پايان‌نامه‌ها و مقالات بيشتر به صورت چكيده يافت مي‌شوند، در اينترنت نيز نرم‌افزارهايي جهت يافتن منابع و موضوعات پايان‌نامه‌هاي مشابه وجود دارد. در واقع يكي از راه‌هاي جلوگيري از تشابه موضوعي استفاده از پايگاه‌هاي داخلي و نرم‌افزارهاست.

با جست وجو در گوگل مي‌توان تعداد زيادي از نرم افزارهاي تشابه‌ياب پيدا كرد كه برخي از آنها نيز رايگان هستند. به گفته پارسي، از جمله معایب نرم‌افزارهای تشابه‌یاب خارجی می‌توان به عدم دسترسی به منابع داخلی، اصلاح‌نامه‌ها و سایر ابزارهای تحصیل در زبان‌شناسی فارسی، فراهم شدن زمینه برای جاسوسی علمی و نبود امکان توسعه با گسترش نیازهای کشور اشاره کرد.
از جمله معایب نرم‌افزارهای داخلی هم می‌توان به عدم راه‌اندازی آنها به صورت جدی، برخوردار نبودن از بلوغ کافی، قابل‌توجه نبودن تعداد این نرم‌افزارها، کمبود منابع مالی و غیره اشاره داشت. همچنین نرم‌افزارهای داخلی در دسترس به منابع با انواع مختلف فیلترینگ روبه‌رو هستند و گاهی برای دسترسی به برخی منابع خارجی با قدری مشکل مواجهند.