جنین، دشمن دندان مادر

بارداری از جمله معدود شرایطی است که وقتی برای یک خانم پیش می‌آید تقریباً تمامی زمینه‌های زندگی او را برای مدت 9 ماه تحت تأثیر قرار می‌دهد. یک خانم باردار خواسته یا ناخواسته از برخی شرایط عادی و روزمره اجتناب می‌کند و بالعکس شرایطی را برای حفظ سلامت جنین خود مراعات می کند که شاید در حالت عادی به آنها بی‌توجه باشد.توجه به این نکته ضروری است که بارداری بیماری نیست اما با یک خانم باردار به واسطه شرایط خاص فیزیولوژیک بارداری به شکل یک بیمار رفتار می‌شود. بنابراین مثل یک بیمار پای بایدها و نبایدهایی وسط می‌آید که تا قبل از بارداری از آنها خبری نبود و مراقبت‌های دندانپزشکی از آن جمله‌اند...

کسی در مورد لزوم درمان‌های دندانپزشکی برای تمام اقشار و گروه‌ها در جامعه کوچک‌ترین شکی ندارد اما در مورد خانم‌های باردار قضیه کمی متفاوت است.

 داستان‌های ترسناکی از تأثیر منفی درمان‌های دندانپزشکی روی جنین در جامعه رواج دارد و شاید به واسطه همین قصه‌ها بسیاری از خانم‌های باردار در دوران بارداری از مراجعه به دندانپزشک هراسانند. شاید خیلی هم نتوان به آنها خرده گرفت؛ درمان‌های دندانپزشکی اصولا استرس‌زا و لوازم مورد استفاده در آن کمابیش ترسناک هستند.

 از سوی دیگر درد و بی‌حسی با آن سرنگ خوفناک هم وجود دارد. به داروهای بی‌حسی و سایر مواد مورد استفاده در دندانپزشکی هم با شک و تردید نگریسته می‌شود که مبادا برای جنین مضر باشند. اما از همه مهم‌تر رادیوگرافی و اشعه‌ای است که همه از اثرات وحشتناک آن سخن می‌گویند. مطالبی که در بالا آمد اصلی‌ترین موارد نگرانی است که خانم‌های باردار در مطب دندانپزشکی عنوان می‌کنند اما باید گفت عمده آنها بی‌پایه و اساس است.

 برای روشن شدن موضوع توضیح برخی مسائل علمی ضروری به‌نظر می‌رسد. دوره بارداری به 3 دوره سه ماهه تقسیم می‌شود که 3 ماهه نخست حیاتی‌ترین و مهم‌ترین آنها محسوب می‌شود. در این سه ماهه مخصوصا ماه نخست بارداری اندام‌زایی جنین آغاز می‌شود و وجود برخی عوامل مضر که به آنها «تراتوژن» می‌گویند ممکن است باعث بروز اختلالات جدی در جنین شود؛ اختلالاتی که به شکل انواع و اقسام بیماری‌ها و سندرم‌های مادرزادی بروز می‌کند که حاصل آن نوزادی معلول، عقب‌مانده و یا حتی مرده است.

 این عوامل تراتوژن شامل بسیاری از داروها، برخی بیماری‌ها نظیر سرخجه و موادی نظیر سیگار، الکل و مواد مخدر هستند. پس دوری گزیدن مادر از این عوامل که حتماً توسط پزشک تبیین می‌شود ضروری است.

 سه ماهه سوم نیز از جهت خطر زایمان زودرس قابل اهمیت است. در این بین سه ماهه دوم بی‌خطرترین دوره بارداری به حساب می‌آید. باید گفت درمان‌های دندانپزشکی و داروهای مورد استفاده در آن به‌جز چند داروی خاص تقریباً هیچ منع تجویزی در دوران بارداری ندارند و خانم‌های باردار می‌توانند بدون مشکل تحت درمان قرار گیرند.

 اما در مورد رادیوگرافی‌های درمانی ذکر چند نکته ضروری است؛ نخست این‌که بر طبق محاسبات صورت گرفته میزان اشعه لازم برای تهیه رادیوگرافی از تمام دندان‌ها بسیار بسیار کمتر از مقدار اشعه‌ای است که ممکن است به جنین آسیب وارد کند که دور بودن محل تابش اشعه از رحم هم باعث کاهش اشعه جذب شده می‌شود.

اما در عین حال قانونی در علم رادیولوژی وجود دارد که به موجب آن تابش اشعه به بیمار باید تا حد امکان محدود و فقط در موارد ضروری صورت گیرد. یعنی دندانپزشک با انجام یک معاینه بالینی دقیق می‌تواند تعداد رادیوگرافی‌های مورد نیاز را به حداقل ممکن کاهش دهد.

در عین حال استفاده از پیش‌بندهای سربی که سایر نواحی بدن را از معرض اشعه دور نگه می‌دارد نگرانی در مورد خطرات جذب اشعه را از بین می‌برد اما به ‌هر حال قاعده بر این است که تا حد امکان از تهیه رادیوگرافی از خانم‌های باردار اجتناب شود که دلیل آن بیشتر ایجاد یک اطمینان روانی در بیمار است.

 نام‌ها و نشانه‌ها

 آیا تمام درمان‌های دندانپزشکی برای خانم‌های باردار قابل انجام است؟ برای پاسخ دادن به این پرسش باید گفت اصولاً درمان‌ها یا اختیاری هستند یا اجباری؛ درمان‌های اختیاری ضرورت حاد و فوری ندارند و تهدید کننده سلامت فرد نیستند، بنابراین می‌توانند به تعویق افتاده یا اصلاً انجام نشوند مثل درمان‌های ارتودنسی، درمان‌های زیبایی و برخی درمان‌های ترمیمی و جراحی‌های زیبایی فک و ایمپلنت.

 انجام این درمان‌ها در دوران بارداری اصلاً توصیه نمی‌شود، چون به‌راحتی می‌توان انجام آنها را به بعد از زایمان موکول کرد. واقعاً چه نیازی است که برای یک درمان زیبایی مادر و جنین را تحت استرس بی‌موردی قرار داد؟ در عین حال انجام برخی درمان‌های پیچیده هم بهتر است به بعد از زایمان موکول شود، مثل جراحی‌های لثه که گرچه برای تأمین سلامت لثه ضروری هستند اما بهتر است تا بعد از وضع حمل به تعویق انداخته شوند.

 اما دسته دیگر درمان‌های اجباری هستند که انجام آنها ضروری است. درمان دندان درد، آبسه و عفونت پیش‌رونده دندانی، ترمیم پوسیدگی‌های مهاجم و جرم‌گیری در صورت مشاهده علایم بیماری پیش‌رونده لثه از جمله این درمان‌ها هستند.

 مثلاً اگر یک خانم باردار با دندان درد از مراجعه به دندانپزشک امتناع کند عفونت و استرس ناشی از درد خطرات بیشتری برای او و جنین به همراه خواهند داشت تا این‌که دندانپزشک بخواهد برای او درمان ریشه انجام دهد. در چنین مواردی دندانپزشک با در نظر داشتن وضعیت خاص بیمار قادر به انجام درمان‌های اورژانس خواهد بود و مادر باردار در صورت بروز چنین مشکلاتی نباید در مورد درمان فوری آنها کمترین تردیدی به‌خود راه دهد.

 معمولاً برای انجام درمان‌های دندانپزشکی برای خانم‌های باردار دندانپزشک از پزشک متخصص زنان در مورد بی‌خطر بودن درمان نظرخواهی خواهد کرد. اگر متخصص زنان احتمال بروز خطر را برای بیمار خود گوشزد نماید اغلب دندانپزشکان متخصص با مشورت جراح دهان و فک و صورت درمان را بر عهده می‌گیرند. البته روندی که ذکر شد همیشگی و قطعی نیست.

وقتی که زود دیر می‌شود

 رعایت بهداشت دهان و دندان برای خانم‌های باردار به مراتب واجب‌تر و مهم‌تر از افراد عادی است. در دوران بارداری با تغییر تعادل هورمونی بافت‌های لثه به عوامل بیماری‌زا به‌شدت حساس می‌شوند به نحوی که با حضور کمترین مقدار جرم و پلاک باکتریایی، لثه ملتهب شده و تمایل به خونریزی دارد.

برخی از خانم‌های باردار برای پرهیز از خونریزی لثه از مسواک زدن و مصرف نخ دندان خودداری می‌کنند که ناگفته پیداست باعث وخیم‌تر شدن وضعیت لثه می‌شود؛ در نتیجه عفونت لثه پیشرفت کرده و در صورت بی‌توجهی نسبت به درمان استخوان و سایر بافت‌های نگهدارنده دندان هم درگیر می‌شوند که می‌تواند منجر به لقی و از دست رفتن دندان شود.

 در عین حال محققان گزارش کرده‌اند که عفونت‌های لثه می‌تواند منجر به تولد نوزاد با وزن کم شود که عوارض خاص خود را به‌دنبال دارد. برخی از خانم‌های باردار نیز به‌دلیل بروز حالت تهوع قادر به مسواک زدن نیستند. این مشکل را با مصرف کم خمیر دندان و شستن دهان قبل از مسواک با آب سرد می‌توان تا حدود زیادی برطرف کرد.

توصیه می‌شود خانم‌هایی که قصد بچه‌دار شدن دارند قبل از بارداری حتماً به دندانپزشک مراجعه کرده تا پیش از آغاز دوران پر استرس بارداری و بروز مشکلات اورژانس درمان‌های لازم دندانپزشکی انجام گیرد.