به گزارش مهر، دریاچه ارومیه جزو تالاب‌های بزرگ و با ارزش دنیا محسوب میشد که نه تنها میزبان هزاران پرنده مهاجر بوده بلکه نفش اساسی در تنوع پوشش گیاهی منطقه ایفا میکند. این دریاچه همچنین میزبان گونه‌ای خاص از میگوی آب شور است که منحصر به این دریاچه بوده و با نام "آرتمیا ارومیانا" شناخته میشود.
اکنون این دریاچه در حال تبدیل شدن به یک حوضچه کوچک است که هر روز از حجم آب آن کاسته میشود و راهکارهای علمی و عملی برای خروج از این بحران را می‌طلبد. آرش شریفی یکی از پژوهشگران ایرانی است که در بخش زمین شناسی دریایی و ژئوفیزیک مدرسه علوم جوی و دریایی روزنستیل دانشگاه میامی فعالیت دارد. وی یکی از پژوهشگرانی است که در رابطه با دریاچه ارومیه تحقیقات گسترده‌ای انجام داده است تا بلکه بتوان دریاچه ارومیه را نجات داد.
گفتگوبا این پژوهشگر ایرانی در رابطه با نجات دریاچه ارومیه را در زیر می‌خوانیم:
* از مطالعه و پژوهش‌هایتان در رابطه با نجات دریاچه ارومیه بفرمایید؟ آیا به تازگی مطالعه‌ای در این رابطه داشته‌اید؟
- آرش شریفی:شروع برنامههای پژوهشی‌ام در رابطه با دریاچۀ ارومیه به سال 1380 باز می‌گردد که برای نخستین بار، برنامۀ جامع پژوهشی را در زمینۀ ژئوشیمی و رسوب‌شناسی بر روی دریاچه انجام دادم. این برنامه در چارچوب طرح‌‌های پژوهشی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ایران که در آن زمان تحت عنوان مرکز ملی اقیانوس شناسی شناخته میشد، صورت گرفت. از آن زمان تا کنون برنامههای پژوهشی متعددی را بر روی این دریاچه انجام داده‌‌ام و در حال حاضر مشغول بررسی وضعیت دیرینه اقلیم این دریاچه هستم.
*آیا به تازگی آماری از سطح تراز آب دریاچه ارومیه به دست آورده‌اید؟
-جمع آوری داده‌‌های سطح تراز آب توسط مؤسسات مختلفی انجام می‌‌گیرد. این داده‌‌ها یا از طریق اندازه‌‌گیری مستقیم سطح تراز در ایستگاه‌‌های اطراف دریاچه صورت می‌‌گیرد یا به روش ترازیابی ماهوارهای تهیه می‌‌شوند. در حال حاضر، داده‌‌های موجود از تغییرات سطح تراز برای یک دورۀ زمانی 45 ساله یعنی از سال 1955 تا 2010 میلادی جمع آوری شده است که از طریق مؤسسات ذیربط در اختیار پژوهشگران قرار می‌‌گیرد.
* لطفا کمی بیشتر درباره سطح تراز آب و تاثیر وضعیت آن بر دریاچه ارومیه توضیح دهید؟ آیا این سطح تراز آب همان فرکانس آب است؟
- سطح تراز آب دریاچه که در مقایسه با سطح تراز آب‌‌های آزاد اندازه گیری میشود، در حقیقت به عنوان یک شاخص مورد توجه قرار می‌‌گیرد که به طور غیر مستقیم بیانگر شرایط محیطی دریاچه است. نوسان این سطح تراز به طور غیر مستقیم بیانگر تغییرات رخ داده در میزان ورودی آب به دریاچه و همچنین تغییر در میزان تبخیر آب از دریاچه است. با تغییر میزان آب موجود در دریاچه، ترکیب شیمیایی آب، شوری و همچنین شرایط زیستی آن تحت تأثیر قرار می‌‌گیرد. از سوی دیگر در مقیاس منطقه‌‌ای، تغییر میزان آب دریاچه بر میزان رطوبت موجود در اتمسفر مناطق مجاور آن و شرایط اقلیمی منطقه تأثیر می‌‌گذارد.
در رابطه با بخش دوم سوال باید بگویم که من با واژۀ "فرکانس آب" آشنایی ندارم و تا به حال با آن برخورد نکرده‌‌ام. در بخش پژوهش به طور معمول برای رسیدن به یک زبان مشترک و به منظور بیان مفاهیم خاص از واژه نگاری مشخصی استفاده میشود که برای پژوهشگران شناخته شده است. رخداد بسیاری از پدیده‌‌های اقلیمی تابع تغییرات دوره‌ای در شرایط کلی کره زمین و یا نوسان‌‌های موجود در میزان انرژی دریافتی از سوی خورشید است که به صورت دوره ای اتفاق می افتد. ظهور این تغییرات دوره ای از بسامدهای (فرکانس‌‌های) مشخصی تبعیت میکند و طبیعی است که شاهد چنین بسامدهایی در شرایط اقلیمی حاکم بر یک ناحیه باشیم. اقلیم دریاچه ارومیه و محیط پیرامون و همچنین نوسان سطح تراز آب آن در شرایط طبیعی نیز تابع این نوسان‌‌ها با بسامدهای مشخص است.
*در حال حاضر وضعیت دریاچه ارومیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا هشدارها درباره این دریاچه بیشتر شده است؟
-در حال حاضر سطح تراز آب دریاچه به پایین‌‌ترین میزان خود رسیده و شوری آب آن در مقایسه با سال 1380 تا حد زیادی افزایش یافته است. بخش‌های زیادی از دریاچه آب سطحی خود را از دست داده‌‌اند و در بسیاری از مناطق بستر آن قابل مشاهده است. خوشبختانه وضعیت بحرانی دریاچه از دید مردم و مسئولان پنهان نمانده و در حال حاضر در مرحلۀ برنامه ریزی (برنامه احیای اکواوژیک دریاچۀ ارومیه که به عنوان یکی از بخش‌های اصلی برنامه جامع احیای دریاچه محسوب میشود) جهت تغییر وضعیت فعلی دریاچه هستیم.
*وضعیت منطقه و وضعیت جوی را با توجه به مشکلات دریاچه ارومیه چگونه ارزیابی می‌کنید؟ چه مشکلاتی در این زمینه در حال حاضر گریبانگیر منطقه شده است؟
-دریاچۀ ارومیه با مساحتی بیش از 5000 کیلومتر مربع نقش بسیار مهمی را در کنترل و تعدیل اقلیم منطقه ایفا میکند و تأثیر آن تنها منحصر به ناحیه شمال باختری ایران نیست و کشورهای ترکیه، آذربایجان و ارمنستان را نیز تحت تاثیر قرار میدهد. رطوبتی که از طریق تبخیر آب دریاچۀ ارومیه وارد اتمسفر ناحیه میشود، در تعدیل دمای منطقه مؤثر است.
از سوی دیگر گسترۀ پهناور این دریاچه شرایط مناسبی را برای ذخیره انرژی دریافتی از سوی خورشید فراهم میکند. بازگشت این انرژی به اتمسفر منطقه در فصول سرد موجب تعدیل دمای هوا می‌گردد. با افت شدید تراز آب، دریاچه دیگر قادر نخواهد بود نقش خود را به عنوان یک تعدیل کنندۀ اقلیمی ایفا کند. با کاهش مساحت دریاچه و گسترش پهنههای نمکی که زمانی بستر دریاچه بوده‌اند، محدوده‌های جدیدی با قابلیت بازتابش بالا (High Albedo) در منطقه ایجاد شده‌‌اند که موجب انعکاس انرژی خورشید و بازگشت آن به اتمسفر میشود. این مسئله با برهم زدن توازن انرژی بین سطح زمین و اتمسفر تغییرات جدیدی را در گردش توده های هوا، شدت بادهای منطقه‌‌ای و توزیع رطوبت در منطقه ایجاد خواهد کرد. به علاوه این پهنههای نمکی به عنوان مراکز جدید تولید ریزگرد به منطقه تحمیل شده‌‌اند که به طور مستقیم کیفیت زندگی را در منطقه تحت تأثیر قرار میدهند.
* آیا به واقع راه‌هایی برای نجات دریاچه ارومیه از این بحران وجود دارد؟ چه راهکارهای علمی و عملی برای نجات دریاچه ارومیه پیشنهاد می‌دهید؟
-اگر با دید واقع‌گرایانه به مسئله نگاه کنیم باید بگویم، بله. راهکارهایی برای تغییر شرایط فعلی دریاچه و بهبود وضعیت آن وجود دارد و تنها با نگرش همه جانبه به دریاچۀ ارومیه و در نظر گرفتن آن به عنوان یک ابر زیست‌بوم حاصل میشود. حدود 40 سال زمان صرف شده تا محیط طبیعی دریاچه و حوضۀ آبریز آن تحت تأثیر فعالیت‌‌های توسعه‌‌ای مدیریت نشده تخریب گردد بنابراین نباید انتظار داشت که یک روزه و با اجرای یک برنامۀ ضربتی بتوان وضعیت دریاچه را بهبود بخشید.
*آیا تمایلی به همکاری با مسئولان یا محققان ایرانی برای نجات دریاچه ارومیه دارید؟
-همواره بر این عقیده بوده‌‌ام که برای حفاظت از ذخایر زیست محیطی کشور و انجام پژوهش در زمینه‌های مرتبط با محیط زیست هیچکس شایسته تر و تواناتر از پژوهشگران ایرانی نیست و اگر قرار باشد تا برنامه‌‌ای به ثمر برسد تنها و تنها به دست همین عزیزان میسر میشود. از اسفند ماه سال گذشته همکاری تنگاتنگی را با کمیتۀ احیای اکولوژیک دریاچۀ ارومیه شروع کرده‌ام که حاصل آن تدوین یک برنامۀ جامع بر پایۀ مبانی جهانی احیای اکولوژیک بوده است. این برنامه پس از تدوین در اختیار ستاد احیای دریاچۀ ارومیه قرار گرفت که به همراه سایر برنامههای پیشنهادی ستاد در روز یکشنبه مورخ 08/04/1393 به تصویب رئیس جمهور رسید و به ارگان‌های مربوطه ابلاغ شد.
*شما در مصاحبه قبلی که داشتید، تصاویری از تغییرات خط ساحلی دریاچه را در اختیار ما گذاشتید، آیا تصاویر جدیدی از وضعیت فعلی دریاچه ارومیه نیز در اختیار دارید؟ از چه روشی برای تهیه این نقشه‌ها استفاده کردید و این نقشه‌ها چه بازۀ زمانی را پوشش میدهند؟
-نقشههای خط ساحلی دریاچه بر مبنای مرز بین آب و خشکی تهیه میشود و امکان مقایسۀ تغییر خط ساحلی در سال‌های مختلف را برای ما فراهم می‌‌آورد. نقشههای خط ساحلی دریاچۀ ارومیه از سال 1965 تا 2010 میلادی توسط اینجانب و با استفاده از عکس‌های هوایی و تصاویر ماهوارهای تهیه شده است. برای تهیه این نقشه‌ها از سال 1965 تا 1984 میلادی از عکس‌های هوایی استفاده گردید و از سال 1984 تا 2010 نیز تصاویر ماهوارهای برای این منظور به کار گرفته شد. مجموعه‌ای جدیدتر و دقیق‌تر برای دورۀ زمانی 1984 تا 2011 نیز توسط دکتر کبیری (پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی ایران) تهیه شد که من نیز در تهیه آن همکاری داشتم. برای مجموعۀ اخیر از تصاویر ماهوارهای استفاده شد و با پردازش‌های ویژه‌ای که انجام گرفته مرز بین آب و خشکی با دقت بالا تعیین گردید. در حال حاضر، جدیدترین تصویر ماهوارهای که بر روی آن پردازش انجام داده‌ایم مربوط به سال 2013 میلادی است.
*آقای شریفی لطفا در صورت امکان از دیگر مطالعات علمی، تحقیقاتی خود بفرمایید؟ آیا در زمینه علوم جوی پروژه‌ای دیگری را نیز در دست اجرا دارید؟
-برنامههای پژوهشی من بیشتر بر روی موضوعاتی چون دیرینه اقلیم، ژئوشیمی محیط‌های دریایی و دریاچه‌ای، زمین‌شناسی محیط زیست و زمین‌شناسی دریایی متمرکز است. در حال حاضر، مشغول بررسی تغییرات اقلیمی پانزده هزار سال گذشته در ناحیه جنوب باختری آسیا هستم که منطقۀ فلات ایران و ناحیۀ میان رودان را نیز در بر می‌‌گیرد.
نظر شما