برخي سردار اسعد بختياري و برخي سپهدار تنكابني را نخستين فاتح تهران در 22تيرماه سال 1288شمسي مي‌دانند. كارشناسان مستقل اما بر اين نظرند كه فتح تهران نه توسط گيلك‌ها و نه توسط بختياري‌ها كه به‌دست مردم ايران كه در هر نقطه‌اي عليه استبداد صغير محمدعلي شاه مبارزه كردند رخ داده است.
در تيرماه ۱۲۸۸ شمسي براساس آنچه در كتاب‌هاي تاريخ مشروطه در ايران آمده است، قواي سردار اسعد بختياري به قم و سپهدار تنكابني به ينگي امام رسيدند. قواي نظامي سعدالدوله نيز براي مقابله به كرج اعزام شد.
سعدالدوله كه براي حفاظت پايه‌هاي به‌شدت لرزان سلطنت محمدعلي شاه براي مقابله با فاتحان تهران به كرج رفته بود تلاش كرد تا با مذاكره حمله به تهران را منتفي كند اما تلاش او به نتيجه نرسيد.
۲۲ تيرماه ۱۲۸۸ شمسي نيروهاي سردار اسعد بختياري و سپهدار تنكابني در نزديكي تهران به هم رسيدند و در منطقه بادامك اردو زدند. قزاق‌هاي دولتي به مقابله با مشروطه‌خواهان پرداختند اما پس از 2 روز جنگ، مشروطه‌خواهان در 24تيرماه 1288 پيروز شدند. يك‌روز پس از اين پيروزي محمدعلي شاه قاجار و نزديكان او به سفارت روسيه پناه بردند و سعدالدوله نيز به سفارت انگلستان رفت.
آنطور كه در گزارش فتح تهران آمده است مجلس عالي كه اعضاي آن نزديك به ۳۰تن از معتمدين سردار اسعد و سپهدار تنكابني بودند، در نامهاي خلع محمدعلي شاه از سلطنت را اعلام كردند و احمدشاه قاجار را بر تخت نشاندند.
مجلس عالي در نامه خود خطاب به محمدعلي شاه قاجار كه به سفارت روسيه پناهنده شده بود، اعلام كرد: «اعليحضرتا، مقتضيات وقت و شدت هرج‌ومرج مملكت و انزجار قلوب ملت از اداره آن اعليحضرت، ضرورت به‌هم‌رسانيده كه آن اعليحضرت از زحمات بار سنگين سلطنت خود را معاف فرمايند. طبق همين ضرورت، امروز كه ۲۷ جمادي‌الثاني ۱۳۲۷ هجري قمري است در سفارت محترمه دولت بهيه روس پناهنده شده، بالطبع شخص همايوني خود را از اين زحمت فارغ فرمودند. علي‌هذا مجلس عالي فوق‌العاده امروز ۲۷ جمادي‌الثاني ۱۳۲۷، در بهارستان تشكيل يافته، اعليحضرت قوي شوكت اقدس، سلطان احمد شاه خلدالله ملكه و سلطانه را به شاهنشاهي ايران پذيرفته و تا تشكيل پارلمان موقتاً حضرت مستطاب اشرف عالي آقاي عضدالملك دامت شوكته را به‌سمت نيابت سلطنت اختيار نمود.»
بدين‌ترتيب نخستين كابينه توسط فاتحان تهران پس از استبداد صغير تشكيل شد. شوهران 2 خواهر محمدعلي شاه مخلوع به نامهاي فرمانفرما و صنيع‌الدوله 2 تن از وزيران كابينه شدند.
انتخابات دوره دوم مجلس نيز انجام شد و محمدعلي شاه ايران را ترك كرد. عضدالملك نايب‌السلطنه قاجار نيز سرانجام در مهرماه 1288قمري سپهدار تنكابني از رهبران فاتح تهران را به مقام رئيس‌الوزرا منصوب كرد.
سيداحمد محيط طباطبايي، تهران شناس و از كارشناسان ميراث فرهنگي در گفت‌وگو با همشهري اما فتح تهران را به‌معناي تصرف تهران توسط نيروهاي مهاجم نمي‌داند. او معتقد است: فتح تهران مترادف با بازپس‌گيري حقوق ملت توسط مجاهدين در برابر كودتاي قزاق‌ها در مجلس بود.
به گفته محيط طباطبايي، فتح تهران تنها ماحصل تلاش 2 نيروي گيلك و بختياري نبود بلكه شهداي مبارزه عليه استبداد محمدعلي شاه در تبريز و ديگر نقاط كشور نيز در پيروزي مشروطه خواهان و فتح تهران سهيم بودند.
او البته به يادگارهاي تاريخي آن دوره در تهران كنوني اشاره مي‌كند و مي‌گويد: نيروهاي بختياري و گيلك از دروازه يوسف آباد به تهران وارد شدند و پس از چند درگيري در خيابان جمهوري امروز به ميدان بهارستان رسيدند و سپهدار تنكابني در اين ميدان شمشير خود را به سردار اسعد بختياري داد و تهران فتح شد.
به گفته او، دروازه يوسف آّباد، عمارت مسعوديه تهران كه يادآور سقوط كامل قزاق‌هاست و مجلس قديم بهارستان از يادگارهاي خاطره‌انگيز فتح تهران است. او حتي مسير حركت مردم تهران به سمت سفارتخانه روسيه در تهران را از ديگر مكان‌هاي رويدادهاي تاريخي فتح تهران معرفي مي‌كند. به گفته سيداحمد محيط طباطبايي، پارك اتابك، مسجد سپهسالار، باغ شاه، عمارت عشرت‌آباد، خانه سپهدار تنكابني در خيابان هدايت كه در حال تخريب است و حتي قبر ملك‌المتكلمين و صوراسرافيل در باغ شاه آن‌روز كه جنب بيمارستان لقمان‌الدوله امروز است از مكان‌هاي رويدادهاي فتح تاريخي تهران است.
او مي‌گويد: حتي قبر سپهدار تنكابني در امامزاده صالح تهران مهجور مانده و خانه تابستاني سردار اسعد در نزديكي پل رومي در اختيار بخش خصوصي است. محيط طباطبايي از مسئولين درخواست مي‌كند كه همچون تبريز و اصفهان كه داراي خانه مشروطه هستند، خانه‌هاي مشروطه در تهران و رشت نيز براي معرفي تاريخ مشروطه و نگهداري آثار آن دوره ايجاد شود.
نظر شما