عقل، هيجانات، غرايز و حتي محيط هر فرد مي‌تواند بر تصميمات او اثر بگذارد اما مهم اين است كه حرف آخر را چه‌كسي مي‌زند. افرادي كه اداره زندگي را به‌دست گرفته‌اند و براي تصميم‌گيري‌هاي منطقي و مثبت به ثبات رسيده‌اند، خويشتندار هستند و مي‌توانند آرامش و رفتار مثبت خود را فداي حال‌گرا بودن و لذت‌گرا بودن نكنند! شما به خويشتنداري خود چه نمره‌اي مي‌دهيد؟
اينجا خود را پيدا كنيد
هنر ايجاد تعادل بين تمايلات و آنچه به صلاح است، در تعبير روانشناسي به‌عهده هوش هيجاني و در مفهوم فراتر كه نسخه‌هاي جزئي‌تري براي زندگي متعادل مي‌پيچد، به‌عهده تقوا در مفهوم ديني است. شهيد مطهري معتقد است «همانطور كه تقوا نگهبان انسان است، انسان هم بايد از تقوا كه موجب خويشتنداري و خودكنترلي او مي‌شود نگهباني كند.»
اگر جواني كه مورد هجمه غرايز است در شرايط انجام گناه قرار گيرد، فرد عابري كه در محيطي خلوت كيف پولي مي‌بيند يا همسري كه براي توجيه رفتار اشتباه خود دليلي جز دروغ پيدا نمي‌كند و... بتوانند بر خود مسلط باشند و از تصميم‌گيري لحظه‌اي و رسيدن به لذت مقطعي چشم‌پوشي كنند، موفق شده‌اند در برابر موقعيت گناه صبر كنند و به تعبير ديگر خويشتندار باشند.
مهم‌ترين مثال‌هاي ديني صبر بر گناه از نگاه علم روانشناسي، توانايي مقاومت در برابر شهوات و عصبانيت است. شهوت و پرخاشگري از مهم‌ترين اهرم‌هاي فشاري هستند كه مي‌توانند كنترل رفتار فرد را از دست او خارج و انسان‌ها را مستعد كنند كه با رفتارهايي مثل خودارضايي و خودكشي به‌خودشان آسيب بزنند و همچنين مستعد آسيب زدن به ديگران مثل قتل يا تجاوز جنسي كنند. براساس تحقيقات علمي ثابت شده است، افرادي كه اهل صبر و خويشتنداري‌اند، كمتر مبتلا به بيماري‌هاي قلبي، روابط اجتماعي تنش‌زا و فقر دوست‌يابي ناشي از رقابت‌جويي مي‌شوند و به‌احتمال بيشتر در زندگي موفق خواهند بود و آستانه تحمل بالاتري براي سختي‌ها خواهند داشت.
بازگشتي شيرين
توبه؛ بازگشت به سوي خدا
جاده‌اي كه راهي براي برگشت ندارد، مسافرانش را نگران و بي‌اعتماد مي‌كند. انسان كه باشي به‌معناي كلمه انسان، يعني «كسي كه فراموشكار است» نزديك مي‌شوي؛ آنقدر كه قرارهايت را با خدا، خودت و ديگران زود فراموش مي‌كني و اين فراموش كردن ابتداي راه خطا كردن است.
و اينجا يكي از بهترين موقعيت‌هايي است كه خدا با محبت خود توبه را به ما ياد داده تا بتوانيم قول و قرارهاي‌مان را يادآوري كنيم. خدا مي‌فرمايد:
اگر بندگان گنهكارم مي‌دانستند چقدر مشتاق توبه و بازگشت آنها هستم، از شدت شوق مي‌مردند.
توبه يعني «جلوي ضرر را از هر كجا بگيري منفعت است» و اگر فرصت از دست نرود مي‌توان اين ماهي تازه را صيد كرد. مراحل توبه در كلام استاد پناهيان خواندني است: توبه يعني اينكه تو يقين داري خدا دوستت دارد.
در مرحله اول بايد بداني از چه گناهي مي‌خواهي توبه كني.
در مرحله دوم آثار وحشتناك گناهت را ببيني و بترسي.
در مرحله سوم از گناهي كه كرده‌اي دلگير باشي و دلت براي گناه نكردن تنگ باشد.
در مرحله چهارم هيچ راه‌حلي جز خدا براي دلت نبيني.
در مرحله پنجم بايد مدتي تنهايي بكشي.
مرحله ششم مربوط به تو نيست، بايد منتظر باشي خدا به سويت برگردد.
در مرحله هفتم بغضت مي‌تركد و مي‌گويي الهي العفو.
مرحله هشتم كار خداست كه توبه‌ات را مي‌پذيرد.
هديه‌اي براي خويشتندارها
سخت‌ترين صبر و برترين عبادات به تعبير روايات، صبر و خويشتنداري در برابر شهوات است؛ شايد به همين دليل است كه افرادي كه از اين امتحان سربلند بيرون مي‌آيند داراي امتيازات ويژه‌اي مي‌شوند؛ مانند ابن سيرين، شيخ رجبعلي خياط و... .
استاد حسين انصاريان نقل مي‌كنند كه فردي در ديدار با عالمي بزرگ، راز موفقيت ايشان را پرسيد. آن عالم در پاسخ گفت: زماني كه جوان مجردي بودم در يك روستاي كوهستاني زندگي مي‌كردم. غروب يك روز، زني را ديدم كه براي خريد به روستاي ما آمده بود. بين برف مانده بود و از من سرپناهي تا فردا خواست. مجبور شدم به او كمك كنم اما چون در منزل تنها بودم، زن را به داخل اتاق و زير كرسي راهنمايي كردم و خودم تا صبح در حياط زير برف خوابيدم. تا صبح چندبار احساس مرگ كردم اما بالاخره زن رفت و من احساس كردم قلبم تغيير كرده؛ تا جايي كه وقتي شروع به تحصيل در حوزه كردم، توانستم دوره‌اي كه ديگران در ۳ سال مي‌گذراندند را در ۶ماه با موفقيت بخوانم. پله‌هايي كه براي خويشتنداري معرفي مي‌كنيم در هر موضوعي قابل استفاده است اما ما با سخت‌ترين و مهم‌ترين آن شروع كرده‌‌ايم؛ خويشتنداري جنسي!
از پله‌هاي خويشتنداري بالا برويد
پله 1
نقشه بكشيد
هر كس مي‌تواند با يك مرور كوتاه، عملكرد خود را به‌خاطر بياورد تا بداند پله اول حركت و تغيير را از كجا بايد شروع كند.
سعي كنيد دفتر يادداشتي براي خود داشته باشيد تا بدانيد با خويشتنداري چقدر فاصله داريد. در اين دفتر تعارف را كنار بگذاريد. درباره فرصت‌هايي حرف بزنيد كه تمايلات‌تان آنها را از شما گرفته؛ درباره رفتارهاي عجولانه يا غلبه غريزه و شهوت بر رفتارتان بنويسيد. بخشي از دفترتان را به ترسيم روزهاي خويشتنداري آينده و فوايد آن اختصاص بدهيد؛ به‌عنوان مثال ذهني كه توان خود را صرف يادآوري فيلم‌هاي نامناسب كرده، مي‌توانسته چند ايده و برنامه‌ريزي مفيد را به ثمر برساند؟ بنويسيد با داشتن ذهني آرام چه كاري مي‌خواهيد انجام بدهيد؟
در نقشه شما بايد اهداف كوتاه‌مدت مشخص باشد؛ چرا كه اگر يكباره بخواهيد تبديل به فردي شويد كه مي‌تواند از لذت‌هاي آني براي سلامت جسمي و روحي خود بگذرد، احتمالا نااميد مي‌شويد و راه را خيلي سخت خواهيد ديد.
چند پيشنهاد عملي:
براي اينكه به‌خود كمك كنيد و غريزه خود را به كنترل درآوريد، از اهداف راحت‌تر شروع كنيد؛ مثلا اگر در استفاده از تلفن همراه زياده‌روي و اسراف مي‌كنيد، شروع به برنامه‌ريزي براي كاهش استفاده از آن كنيد و كم‌كم به تغييرات بزرگ‌تر برسيد.
يك شعار رفتاري براي خود انتخاب كنيد تا ملكه كردن رفتارهاي خوب براي‌تان آسان شود؛ مثلا كاري را مي‌كنم كه حاضر باشم همه از آن باخبر شوند.
همين اول راه يك قانون براي خود بگذاريد؛ ذهن شما براي تصميم‌هاي صبورانه و عاقلانه نياز به 10ثانيه زمان دارد. پس عكس‌العمل‌هاي‌تان را با تأخير نشان دهيد تا فرصت فكر كردن به‌خود بدهيد.
پله 2
از خود كار بكشيد
عضله‌اي كه بيكار بماند ضعيف مي‌شود. بهترين فكرها و تصميم‌ها را اگر با تمرين و تكرار همراه نكنيد، عملي نمي‌شود.بايد براي سرگرمي‌هاي خوب، تنهايي‌ها، برطرف شدن نياز به محبت و... فكري بكنيم.براي رسيدن به نتيجه خوب و زندگي عاقلانه و عفيفانه، لازم است جسم و عقل و ايمان در كنار هم قرار گيرند و با هم همكاري كنند.
بدني كه تغذيه فست‌فودي داشته باشد و با ورزش دوست نباشد، نمي‌تواند اراده خوبي پيدا كند. پس تا مي‌توانيد از غذاهاي سالم، ورزش و الگوي خواب سالم استفاده كنيد.
كيست كه نداند زندگي عاقلانه، شادي‌هاي طولاني‌مدت و آرامش پايدار به همراه دارد و براي همين است كه پايبندي به دين، عين عاقلانه زندگي كردن است. در همين راستا در زيارت اربعين مي‌خوانيم كه شهادت امام حسين عليه‌السلام براي عاقلانه زندگي كردن انسان‌ها بوده است. بهترين تمرين براي عاقلانه‌تر زندگي كردن، داشتن دوستان عاقل و پخته، عاقبت‌نگري، فكر كردن به اينكه كدام كار مهم و كدام مهم‌تر است، جوگير نبودن و پيرو مد روز نبودن حتي در لباس و پوشش و مدل مو و... است.
ايمان، طنابي محكم براي گذر از روزهاي زندگي و رسيدن به خداست. ايمان پرقدرت‌ترين نيرويي است كه مي‌تواند قواي انسان را مديريت كند. بهترين تمرين براي شروع راه بندگي، انجام واجبات و ترك محرمات است. حتي علم روانشناسي هم به قدرت انجام عمل عبادي مثل روزه و تأثير آن در كنترل شهوات اعتراف كرده است.
آخرين بال كنترل شهوات براي رسيدن به خويشتنداري، كنترل احساسات است؛ اينكه كجا بايد احساسات را خرج كرد و چقدر احساس براي هر موقعيتي لازم است را مهارت‌هاي كنترل احساسات مشخص مي‌كند.
خود را قبول داشته باشيد و خودباوري پيدا كنيد. بدانيد مي‌خواهيد به چه هدف‌هايي برسيد و به رابطه خود با خدا، آدم‌ها و دنيا فكر كنيد تا ارزش و سهم هر كدام را در زندگي خود درك كنيد؛ درباره ابراز علاقه‌هاي بيرون از محيط خانواده فكر كنيد و درباره اينكه ابراز علاقه‌هاي شتاب‌زده و عجولانه چه عواقبي دارد.
پله 3
ناظم خودتان باشيد
ناظم‌ها حواس جمعي براي مراقبت از اطراف خود دارند. سالم‌سازي محيط از يك سو و همچنين توبيخ اشتباهات و تشويق كارهاي خوب، از مهم‌ترين عملكردهاي هر ناظمي است. پس اگر مي‌خواهيد ناظم رفتارهاي خودتان باشيد، روزي چند نوبت به دفتر عملكردتان سر زده و روند پيشرفت يا خطاي‌تان را محك بزنيد. احتمالا ناظمي موفق به كنترل رفتارهاي خروجي مي‌شود كه به فكر ورودي‌ها هم باشد. اجزاي بدن و روح ما يك سيستم هماهنگ است؛ براي همين وقتي گوشي‌اي داريم كه موسيقي‌هايي دعوت‌كننده به رفتارهاي صرفا غريزي و شهواني پخش مي‌كند، نمي‌توانيم توقع عملكردي عفيف و خويشتندارانه از چشم يا دهان‌مان داشته باشيم.
براي پيشگيري و سالم‌سازي محيط‌تان فكري جدي كنيد و آنچه را زمينه خطاي فكر، احساس يا عمل‌تان مي‌شود، تحت كنترل خود بگيريد و براي حذف محرك‌ها جدي باشيد؛ براي پاكسازي گوشي همراه از عكس و فيلم‌هاي نامناسب و همچنين دور شدن از اعضاي غيرمفيد در شبكه‌هاي اجتماعي، جرأت داشته باشيد. آيا امروز توانسته‌ايد از تماشاي فيلم نامناسب يا نگاه و گفت‌وگوي غيرضروري با جنس مخالف فاصله بگيريد؟ از آنچه به آن علاقه داريد يا آنچه براي شما سخت است مانند ۳ روز خريد نان در صبح زود، براي تشويق و توبيخ خود استفاده كنيد. تلاش براي رضايت از خود، يا كسب رضايت خدا يا ترس از دفتر رصد، تأثيرات بسيار مفيدي به همراه خواهد داشت.
حتما هر روز و هر هفته به ارزيابي پله‌هاي كوتاه‌مدتي كه در مرحله اول رسم كرده بوديد بپردازيد.
نظر شما