شايد تعريف يك شغل خوب و پردرآمد در ذهن جوانان امروزي به هم نزديك باشد؛ يك محل شيك با مبلمان اداري مدرن، سفارش كار بالا و سودهاي نجومي! اما لطفا چند لحظه دست از رؤيا‌پردازي برداريد. توي اين شهر بزرگ افرادي با شغل‌هاي خيلي خاص زندگي مي‌كنند كه كارشان را دوست دارند، از درآمدشان راضي‌اند و مهم‌تر از همه خيرشان به مردم مي‌رسد. همه اينها را كه كنار هم قرار دهي به مفهوم رضايت در زندگي مي‌رسي. براي موفق بودن تنها دكتر، مهندس يا تاجر بودن تعريف نشده است. اين گزارش كمي زاويه ديدمان را درباره يك شغل پردرآمد تغيير مي‌دهد. شايد شما هم مثل قهرمان داستان ما يعني «محمد ايلخاني» در سن ۲۸سالگي دست از همه‌‌چيز بشوييد و به‌دنبال كار مورد علاقه‌تان برويد. او حالا يكي از آخرين بازماندگان حرفه چاقوتيزكني كه كاملا منحصر‌به‌فرد است به‌شمار مي‌رود.
يك قرن چاقوتيزكني
از پارك شهر كه به سمت چهارراه گلوبندك مي‌روي جايي ميان مغازه‌هاي كوچك و بزرگ، يك صف طولاني نظرت را جلب مي‌كند. خانم‌ها و آقايان در ۲ صف ايستاده‌اند تا نوبتشان شود و كارشان راه بيفتد اما اينجا يك فروشگاه مصرف تعاوني، نانوايي يا سبزي‌فروشي نيست. يكي از مشتريان كارد آشپزخانه آورده، دست آن يكي قيچي قندشكن است و ديگري با ماشين سلماني توي صف ايستاده. بله، اينجا مغازه چاقوتيزكني «ايلخاني» است كه تقريبا ۸۰ سال سابقه دارد. محمد ايلخاني، فرزند حاج عبدالله هم‌اكنون وارث اين شغل خاص در پايتخت است. از او مي‌خواهيم كه تاريخچه مغازه‌شان را برايمان تعريف كند: «سال ۱۳۱۰ عموي بنده براي نخستين‌بار كار چاقوتيزكني را به تهران آن زمان آورد. چند سال بعد يعني سال۱۳۱۸ هم پدربزرگم «شيخ نجي‌الله» اين مغازه را در همين مكان خريد و كار و كاسبي‌اش را راه انداخت. اين مغازه از همان زمان پشت در پشت گشته تا به بنده رسيده است. توي اين مغازه همه نوع وسيله‌اي كه نياز به تيز‌شدن داشته باشد مثل چاقوي آشپزخانه، چاقوي قصابي، چاقوي ميوه‌خوري، قيچي آرايشگري، خياطي و معمولي، قيچي صنعتي و چمن‌زني، انواع كا‌تر و ورق‌بر و خيلي وسيله‌هاي ديگر را از مردم تحويل مي‌گيريم و تيز مي‌كنيم. پدربزرگم در اين خيابان كه به آن «سنگلج» مي‌گفتند كارش را شروع مي‌كند.
آن زمان تهران جمعيتي نداشت. از همين خيابان خيام در هر ساعت يك ماشين هم رد نمي‌شد. فقط ۲ تا كارگاه توي شهر بود كه كار چاقوتيزكني را انجام مي‌داد. يكي ما بوديم و ديگري كارگاه آقاي «زرگريان» در نزديكي ميدان قزوين. سال ۱۳۴۲ كه برق به اين منطقه آمد، ۲ تا موتور برقي مارك «لستر» انگليسي خريديم و نصب كرديم تا ديگر با دست يا پا، سنگ را نچرخانيم البته هنوز هم كارمان فقط كار دست است. به‌علت شهرت و نياز جامعه به اين شغل كارمان خوب گرفته است.»
جواني‌ام را پاي كار گذاشتم
ديدن مردي كه تمام عمرش را پاي تيز كردن وسايل مختلف گذرانده جالب به‌نظر مي‌رسد. شايد او مي‌خواست يا مي‌توانست سراغ كاسبي ديگري برود و در آن موفق باشد اما خودش اينطور فكر نمي‌كند؛ «در دوران جواني، كارمند شركت تعاوني سپه بودم. اما ديدم چرخ زندگي نمي‌چرخد. پدر گفت بيا مغازه خودمان مشغول شو. هر چه باشد اين كاسبي براي تو مي‌ماند. آمدم و چسبيدم به كار. جوان متاهل و ۲۸ ساله‌اي بودم كه مي‌خواستم روي پاي خودم بايستم. خدا را شكر طي اين سال‌ها مزد تلاش‌هايم را گرفته‌ام و توانسته‌ام در شغلم موفق باشم. الان هم اين مغازه را با ۲ همكار ديگر كه استعداد خوبي هم دارند اداره مي‌كنيم. اما به‌خاطر گران بودن مغازه‌هاي اطراف نمي‌توانيم به لحاظ فيزيكي مغازه‌مان را توسعه دهيم. همه كسب و كار ما توي اين مغازه ۸ متري خلاصه مي‌شود.»
لطفا توي صف بايستيد!
شايد باورتان نشود كه اگر يك چاقوي آشپزخانه ساده را بخواهيد تيز كنيد بايد يك ساعت تمام توي صف بايستيد تا نوبتتان شود. ايلخاني بزرگ اين موضوع را به شيوه‌هاي كار طي چند دهه گذشته ربط مي‌دهد و مي‌گويد: «در همه اين سال‌ها رفتار مناسبي با مردم داشته‌ايم. قيمت‌هايمان خيلي منصفانه است. تيزكردن يك چاقوي معمولي حدود ۱۰ دقيقه زمان مي‌برد. اما ما فقط ۲ هزار تومان اجرت مي‌گيريم. فرق كار ما با چاقوتيزكن‌هاي دوره‌گرد در كيفيت كار است. هر كسي كه چيزي براي تيز شدن اينجا بياورد كلي انرژي مي‌گذاريم تا كارمان را به شكل خوبي ارائه بدهيم. به هيچ وجه كار را سرسري نمي‌گيريم. آنقدر وقت روي كار مي‌گذاريم تا مطمئن شويم كه كيفيت مطلوب به‌دست آمده است. چاقو يا قيچي را روي 3-2 نوع سنگ مي‌چرخانيم. اينجوري مشتريان هم راضي از اينجا مي‌روند و چندي بعد براي كارهاي ديگرشان برمي‌گردند. براي همين معتقدم كه هر كسي به‌دنبال موفقيت مي‌گردد بايد ۲اصل را سرلوحه اعمالش قرار دهد. اول اينكه در كارش يك آدم حرفه‌اي شود. دوم، نسبت به كارش متعهد باشد و آن را به بهترين شكل ممكن انجام دهد.»
فوت و فن چاقوتيزكني
به مغازه و كار چاقوتيزكني كه نگاه مي‌كني تنها ۳ دستگاه مي‌بيني كه هر يك براي كار خاصي است. در يك نگاه كلي همه‌‌چيز خيلي ساده به‌نظر مي‌رسد. پشت دستگاه مي‌ايستي، كليد آن را روشن مي‌كني، سنگ به حركت در مي‌آيد و تو چاقو را روي سنگ قرار مي‌دهي تا تيز شود. اما ايلخاني كه استاد فن است خيلي زود ما را از اين اشتباه درمي آورد: «براي اينكه يك چاقوتيزكن حرفه‌اي شوي حدود ۵ سال زمان بايد وقت بگذاري. اگر كسي وارد اين حرفه شود تا 3-2 سال اول فقط بايد به‌دست استاد نگاه كند. بعد از آن تازه كار به‌صورت جدي شروع مي‌شود. مبتدي‌ها با چاقوهاي معمولي آشپزخانه كه حساسيت كمتري دارند شروع مي‌كنند. وقتي كه شخص كاملا حرفه‌اي شد مي‌توان تيز كردن قيچي‌هاي آرايشگاهي ساخت آلمان را به آنها سپرد. نصب اين سنگ‌ها كه قطر ۳۰ سانتي هم دارند و در هر دقيقه ۲۱۰۰ دور مي‌چرخند هم كار هر كسي نيست. اگر اينها پرش داشته باشند و يا لنگي بزنند مي‌توانند كار را خراب كنند. تازه طي كار ممكن است خود سنگ لنگ شود. يعني كند بشود يا لنگي بزند. صاحب فن بايد لنگي سنگ را بگيرد تا طي كار مشكلي پيش نيايد.»
يك ايران و يك چهارراه گلوبندك!
استاد محمد ايلخاني درباره كارهايي كه براي تيز كردن به مغازه‌اش مي‌آورند مي‌گويد: « هر چيزي را كه به تيزكردن نياز داشته باشد، اينجا تيز مي‌كنيم. شايد كار‌ها مجموعا ۴۰نوع بشوند. درباره قيچي‌ها بايد عرض كنم كه آلمان بهترين قيچي‌هاي مخصوص آرايشگاه را مي‌سازد كه قيمت بعضي مارك‌هاي آن چيزي حدود ۷۰۰هزار تومان است. تازه اگر گير بيايد. خوب، اين قيچي از يك فولاد خاص ساخته شده و تيز كردن آن كار آساني نيست. اگر يك حرفه‌اي اين كار را انجام ندهد خيلي سريع لبه آن خراب مي‌شود و ديگر به درد نمي‌خورد. در ايران تنها كارگاهي كه تيغه‌هاي صحافي دستي كه حالت فانتزي دارند را تيز مي‌كند ما هستيم. اين تيغه‌ها پس از توليد مي‌بايست تيز شوند كه معمولا من اين كار را انجام مي‌دهم. كارگاه ما براي صنوف مختلف خياطي، صحافي، كولرسازي، جواهري، قصابي، كشاورزي، آهنگري و هنري يك مكان الزامي است. خلاصه يك ايران است و يك چاقوتيزكني چهارراه گلوبندك.»
از سوئد، آلمان و انگليس مشتري دارم
خاص بودن اين نوع كاسبي نه‌تنها در ايران بلكه در جهان شهرت خاصي به كارگاه ايلخاني بخشيده است. او خاطره‌هاي جالبي از مشتريان و سفارش‌هاي خاص به ياد دارد: «چاقوتيزكني يك‌جورهايي مختص ايراني‌هاست. جاي ديگر دنيا يا نيست يا كمتر ديده مي‌شود. توي اروپا اين شغل نيست. ۲ماه پيش يك نفر چند تا قيچي و ماشين اصلاح آورده بود كه لنگه‌اش را توي ايران نديده بودم. وقتي پرسيدم اينها را از كجا آورده‌ايد گفت، توي سوئد آرايشگاه دارد و كاسبي‌اش حسابي گرفته. اما قيچي‌هايش اين اواخر كند شده بود و دنبال جايي مي‌گشت تا آنها را مثل روز اول درست كند. وقتي آمده بود تهران آدرس اينجا را داده بودند. ايراني‌هاي مقيم انگليس، آلمان و امارات هم سفارش‌هايشان را مي‌فرستند براي تيز كردن. از عراق و افغانستان و تركيه هم كار مي‌آيد. حتي چند سال پيش يك نفر آمده بود و مي‌گفت كه پيشنهاد خوبي برايم دارد. حاضر بود هزينه اقامت من و خانواده‌ام را در دوبي تأمين كند تا با شراكت هم يك چنين كارگاهي را آنجا تاسيس كنيم. از صحبت‌هايش معلوم بود كه سود خوبي تويش هست. اما من به‌خاطر پدر و مادرم از تهران بيرون نرفتم. هنوز هم خيلي از افراد چاقو‌هايشان را مي‌آورند تا من آنها را تيز كنم يا صيقل بدهم.»
اين شغل را حفظ كنيم
سال‌ها كار كردن با انواع چاقو و قيچي باعث نشده تا شادابي و نشاط از چهره محمد آقاي ايلخاني بيرون برود. او به كارش عشق مي‌ورزد و درباره حواشي آن نظرات جالبي دارد؛ «شايد بعضي‌ها در نگاه اول خيال كنند كه كارگاه ما يك مكان سخت براي كار كردن است. هواي آلوده‌اي دارد يا تنفس اينجا مشكل است. اما اينطور نيست. ما خاك سمباده و آهن خورده‌ايم، اما تأثير منفي روي سلامتي ما نداشته است. پدر و پدربزرگم اينكاره بوده‌اند و هيچ‌كدام دچار بيماري‌هاي ريوي نشده‌اند. علاوه بر اينكه بچه‌ها ماسك و عينك مخصوص مي‌زنند تا براده‌هاي آهن صدمه‌اي وارد نكند. اما يك جاي نگراني وجود دارد. يعني بعد از ما كسي نيست كه اين كار را ادامه بدهد. بعضي‌ها آمدند و توي كارگاه تا كار را ياد بگيرند اما به دلايل مختلف رها كردند و رفتند. نمي‌دانم بعد از ما حرفه چاقوتيزكني وجود خواهد داشت يا نه. الان اگر به يك جوان بگويي بيا و اينجا كار كن، مي‌گويد جا براي پيشرفت ندارد. اما آنها بايد بدانند موفقيت و پيشرفت تنها يك راه خاص نيست. از هر راهي مي‌توان به آن داخل شد و زندگي خوبي داشت و چه چيز بهتر از خدمت به مردم. همين جا هم اعلام مي‌كنم ما دنبال جوان‌هايي مي‌گرديم كه كاربلد باشند يا استعداد اين كار را داشته باشند. اگر دنبال كار مي‌گردند، بيايند اينجا و مشغول شوند. قول مي‌دهم آينده خوبي براي خودشان رقم بزنند.»
چاقويتان را كند نكنيد
طي مدت مصاحبه، آنهايي كه آخر صف ايستاده‌اند نزديك‌تر مي‌شوند. يكي از مشتريان خانم، كارگاه خياطي دارد و مي‌گويد: «۱۵ سالي مي‌شود كه اينجا را مي‌شناسم. ما و همكارانمان همگي قيچي‌هايمان را مي‌آوريم پيش آقاي ايلخاني تا تيز كند. كارش تميز است و قيمت مناسبي هم دارد.» يكي از مشتريان آقا هم از كيفيت كار تعريف مي‌كند و معتقد است: «وقتي قيچي يا چاقو را مي‌آورم اينجا براي تيز كردن، ديگر خيالم راحت است كه حداقل ۶ماه برايم مثل روز اول كار مي‌كند. چون ما كارمان با قيچي است بايد زود به زود تيز شود تا سرعت كارمان پايين نيايد. اينجا كار را آنطور كه شما دوست داريد انجام مي‌دهند. تا رضايت هم پيدا نكني محال است كه اجرت كار را قبول كنند.» از استاد ايلخاني مي‌خواهيم يك نصيحت كار‌شناسانه به ما بكند. او مي‌گويد: «چاقو و قيچي را سعي كنيد زمين نيندازيد. زمين افتادن بيشترين ضربه را به لبه تيز آنها مي‌زند. از طرف ديگر، لبه چاقو را به چيزهاي سفت مثل استخوان گوشت نكشيد يا مثلا با قيچي سيم نبريد. اينها كارهايي است كه لبه وسايل خانه را زود كند مي‌كند.»
نظر شما