براي نخستين‌بار فروردين 1391 بود كه پليس اعلام كرد با دوربين‌هاي ثبت تخلف، آمار راننده‌هاي متخلف را خواهد گرفت. براي اينكه جاي گله‌اي هم باقي نماند، براي مدتي به‌صورت ارشادي خودروها را جريمه مي‌كرد. ارشادي يعني اينكه خبري از قبض جريمه نبود اما پيامكي به راننده ارسال مي‌شد كه در چه تاريخي و در كدام چهارراه از چراغ قرمز عبور كرده يا روي خط عابر ايستاده است. مدتي بعد هم قرار بود اين جريمه‌ها، تبديل به جريمه‌هاي واقعي شوند. خبر قطعي را اما پليس خيلي وقت بعد يعني مهر‌ماه سال گذشته داد و اعلام كرد بعد از اين 66تقاطع در تهران با اين دوربين‌ها كنترل خواهند شد.
پليس سختگيرانه وارد ماجرا شد؛ جريمه 30هزار توماني براي ايستادن روي خط‌عابر و 70هزار توماني براي عبور از چراغ قرمز كه سرجمع مي‌شود 100هزار تومان. اينكه بايد متخلف‌ها جريمه شوند، نياز به توجيه نداشت اما پليس براي توضيح بيشتر گفت: «رانندگان در زماني كه با چراغ زرد مواجه مي‌شوند بايد پشت تقاطع سرعت خودروي خود را كاهش داده و آماده توقف شوند اما متأسفانه رانندگان با ديدن چراغ زرد تازه پاي خود را روي پدال گاز فشار مي‌دهند تا از چراغ عبور كنند.» تجربه سختگيري در مورد كمربند ايمني، پليس را اميدوار مي‌كرد با سختگيري در اين مورد به راننده‌ها ياد بدهد روي خط عابر نايستند و خيال عبور از چراغ قرمز حتي به ذهن‌شان هم نرسد؛ اتفاقي كه مي‌گويند در همه دنيا افتاده است. لذتي كه ديدن خودروهاي منظم پشت خط عابر ايستاده دارد، به همه سختگيري‌هاي پليس مي‌ارزد اما مثل هر طرح ديگري، اجراي طرح «قبض جريمه توسط دوربين‌هاي عبور از چراغ قرمز» نارضايتي‌هايي هم دارد؛ راننده‌هايي كه مي‌گويند بي‌دليل 100هزار تومان جريمه شده‌اند.
گلايه از جريمه‌ها
اصلي‌ترين گلايه شهروندان به گردش به راست در تقاطع‌ها مربوط مي‌شود. راننده‌ها گردش به راست را آزاد مي‌دانند و حتي در برخي معابر خالي نگه‌داشتن لاين راست خيابان‌ها، نشانه شخصيت راننده‌هاي ديگر تلقي مي‌شود. آنها وقتي چراغ قرمز و مسير راست باز است، گردش به راست مي‌كنند و دوربين هم عقل آدمي را ندارد كه تشخيص درستي بدهد، براي همين يك نور فلاش مي‌زند و عكس مي‌گيرد و جريمه مي‌كند اما اينكه سال‌هاست راننده‌هاي ما عادت كرده‌اند، وقتي چراغ قرمز است، گردش به راست كنند براي آنها حقي ايجاد نمي‌كند. ماده 102فصل ششم آيين‌نامه راهنمايي و رانندگي خيلي روشن تأكيد مي‌كند در چنين مواقعي گردش به راست فقط به شرطي آزاد است كه گردش به راست به وسيله جدول يا با خط‌كشي تعبيه و آزاد اعلام شده يا تابلوي ويژه‌اي براي گردش به راست وجود داشته باشد.
سرهنگ تيمور حسيني، رئيس پليس راهور پايتخت هم بعد از اجراي طرح كنترل مكانيزه عبور از چراغ قرمز و در پاسخ به اين گلايه شهروندان تأكيد مي‌كند: «طبق قانون گردش به راست در تقاطع‌ها هنگام چراغ قرمز ممنوع است مگر در مواردي كه مسير مجزايي به شكل رفوژ براي گردش به راست تعبيه شده باشد.» راننده‌ها اما گلايه ديگري هم دارند. آنها مي‌گويند اگر گردش به راست در چنين شرايطي ممنوع است چرا پليس در همه اين سال‌ها نسبت به آن بي‌تفاوت بوده و حالا كه تبديل به يك عادت شده، دنبال اصلاح آن است. نكته ديگر، فشار ديگر راننده‌ها با بوق زدن يا چراغ دادن به راننده‌اي است كه مسير گردش به راست را مسدود كرده. به‌نظر مي‌رسد اين ديدگاه پليس كه گردش به راست فقط از مسير‌هاي اختصاصي امكان‌پذير است كاملا منطبق بر آيين‌نامه نباشد. هر چند مي‌توان اينطور تفسير كرد كه پليس فقط در تقاطع‌هايي اجازه گردش به راست داده كه مسير جداگانه ايجاد كرده است اما آيا نمي‌شود اين مشكل را جور ديگري حل كرد؟
مشكل ثانيه‌شمارها
مهندس هاشمي طراح نرم‌افزار‌هاي ترافيكي كه در چندين پروژه مانند كنترل مكانيزه ورود به محدوده طرح ترافيك با شهرداري و راهنمايي و رانندگي همكاري داشته، مي‌گويد:«بيشتر دوربين‌هاي استفاده شده در محدوده‌هاي كنترل مكانيزه از بهترين نمونه‌هاي خارجي هستند. اما دوربين‌هاي استفاده شده براي كنترل عبور از چراغ قرمز مي‌توانست بهتر هم باشد. الگوريتمي كه اين دوربين‌ها و نرم‌افزار‌ها استفاده كرده‌اند چندان پيشرفته نيست. هستند دوربين‌هايي كه اتومبيل را تعقيب مي‌كند و درصورت گردش به راست برايش جريمه‌اي نمي‌نويسد اما دوربين‌هاي فعلي كه محصول ايتاليا هستند فقط عبور از خط را تشخيص مي‌دهد و اين به‌دليل بالا نبودن سرعت پردازنده‌هاي‌شان است.» اما گلايه شهروندان يكي‌دو تا نيست. عده‌اي از صدور قبض‌هاي جريمه‌اي مي‌گويند كه ناعادلانه صادر شده. راننده‌اي در زمان سبز بودن چراغ را رد كرده اما به هردليلي موفق به ترك مسير نشده است، چراغ قرمز مي‌شود و دوربين شروع به عكاسي مي‌كند. به اين ترتيب دود جريمه 100هزار توماني به چشم راننده‌اي مي‌رود كه قصد تخلف نداشته اما به‌دليل مواجه شدن با عابر، كندي سرعت يا خراب شدن اتومبيل جلويي يا هر دليل ديگري نتوانسته از چهارراه عبور كند. زمان‌سنج‌ها هم گاهي از سبز بودن خسته مي‌شوند و ناگهان رنگ عوض مي‌كنند، براي همين راننده موفق به توقف بموقع پشت خط عابر نمي‌شود كه البته پليس براي اين گلايه‌ها هم پاسخ دارد.
سرهنگ عابدي، جانشين رئيس پليس راهور تهران با تأييد برخي مشكلات موجود، به اصلاح مشكلات فني در تقاطع‌ها اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «وجود ثانيه‌شمارها در زمان چراغ سبز باعث مي‌شود كه رانندگان براي عبور از چهارراه، عجله بيشتري به خرج دهند و اين شتاب و عجله به بروز تصادف منجر شود. زمانبندي چراغ‌ها هوشمند است و با درنظر گرفتن حجم ترافيك عبوري از چهارراه‌ها و حجم ترافيك پشت چراغ‌هاي قرمز، تعيين مي‌شود. گاهي تايمر چراغ سبز به‌دليل تخليه يكباره بار ترافيكي پرش زماني داشته و زمان باقيمانده مجاز براي عبور از تقاطع را ناگهان كم مي‌كند. براي همين با سازمان ترافيك هماهنگ كرده‌ايم تا ثانيه‌شمارها در زمان چراغ سبز، حذف شوند. خوشبختانه عمليات حذف ثانيه‌شمار از چراغ‌هاي سبز آغاز و در برخي تقاطع‌ها نيز حذف شده است.» اينكه پليس از راننده‌ها بخواهد هنگام زرد شدن چراغ به جاي اينكه سرعت بگيرند، توقف كنند، البته منطقي است اما نبايد از راننده‌ها توقع داشته باشيم مثل يك پيشگو آينده چهارراه را وقتي چراغ سبز است پيش‌بيني كنند و بعد براي عبور يا توقف تصميم بگيرند. اين قفل 2 كليد دارد كه يكي در دست مردم و ديگري در دست پليس است. پليس و شهرداري بايد براي استفاده از تجهيزات حرفه‌اي‌تر تلاش كنند و راننده‌ها هم تا آن زمان كمي صبوري كنند، هر چند ممكن است در مواردي استثنايي به اشتباه جريمه هم شوند. واقعيت اين است كه دست‌كم در حوزه راهنمايي و رانندگي ما بيش از اندازه متكي به نيروي انساني هستيم. منهاي هزينه‌هاي زياد، حضور تعداد زيادي مأمور راهنمايي و رانندگي براي كنترل خودروها شايد چندان خوشايند هم نباشد.
آيا ممكن است بي‌دليل جريمه شويم!
هندس هاشمي، طراح نرم‌افزار‌هاي تخصصي دوربين‌هاي كنترل ترافيك در پاسخ به اين پرسش كه آيا ممكن است دوربين‌هاي ثبت‌تخلف اشتباه كنند، مي‌گويد: «دوربين چشم دارد ولي مغز ندارد. حتما يك دوربين نمي‌تواند مثل افسر راهنمايي دقت انساني داشته باشد. هيچ كدام از شركت‌هاي سازنده دوربين‌هاي صنعتي در جهان ادعا نكرده‌اند محصولي با 100درصد دقت و بدون هيچ خطايي دارند. الان رقابت در دنيا براي افزايش يك درصد ضريب دقت است. پليس از ما 95درصد دقت مي‌خواهد، يعني يك دوربين اجازه دارد از هر 100ماشيني كه از چراغ قرمز عبور مي‌كنند، 5مورد را نبيند. بعد هم وظيفه دوربين گرفتن عكس از روي پلاك و تبديل آن به متن است. براي اين كار هم نزديك به 5درصد احتمال خطا قابل‌قبول اعلام شده است، اما تمهيداتي براي كاهش اين خطا صورت گرفته است. در مركز كنترل ترافيك تهران، اپراتورهايي هستند كه شماره پلاك اعلام شده توسط دوربين‌ها را با عكس تطبيق مي‌دهند و اگر منطبق نبود، جريمه‌اي صادر نمي‌شود. علاوه بر اين افسر پليس آخرين مرحله نظارت را انجام مي‌دهد و صدور قبض جريمه توسط او انجام خواهد شد. به اين ترتيب احتمال خطا بسيار كم مي‌شود. اما بايد دقت كنيم نيروي انساني هم ممكن است خطاهايي داشته باشد، مثلا يك پليس وقتي در حال صدور برگ جريمه براي يك راننده است، ممكن است چندين خودروي متخلف ديگر از كنارش عبور كنند و او متوجه نشود، درحالي‌كه دوربين چنين نقصي ندارد».
نظر شما