خلاصه همه حرف‌ها هم اين است: سالمندي كشورمان را تهديد مي‌كند؛ كهولت سني كه گفته مي‌شود هزينه‌هاي سرسام آوري را براي اقتصاد كشور به همراه خواهد داشت. اما با اين حال كارشناسان مي‌گوينددر صورت اصلاح برخي رويكرد هاي اقتصادي و اجتماعي هم مي‌توان به ترميم جمعيتي در آينده اميدوار بود و هم از وضعيت فعلي به عنوان فرصتي طلايي براي پيشرفت و عبور از مشكلات استفاده كرد.
رئيس انجمن جمعيت شناسي ايران روز گذشته آمارهايي را ارائه كرد كه مي‌تواند مستنداتي براي همين ادعا تلقي شوند.محمد ميرزايي، با اشاره به اين نكته كه كشور ما در پنجره جمعيتي و فرصت طلايي قرار دارد، مي‌گويد: «بيش از 70درصد جمعيت كشور بين 15تا 64سال قرار دارند و نزديك به يك سوم جمعيت نيز افراد 25تا 40ساله هستند. خيل عظيمي از جوانان كه اگر توانمند شوند، تحصيلات، شغل و مسكن داشته باشند و ازدواج كنند، مي‌توانند يك جهش اقتصادي در ايران ايجاد كنند. »
رابطه اقتصاد و كاهش ازدواج
رئيس انجمن جمعيت شناسي ايران يكي از دلايل كاهش جمعيت را نگرش خانواده‌ها مي‌داند و مي‌گويد: « در سطح خرد جامعه كه مربوط به خانواده است، ما با باروري زيرسطح جانشيني مواجه هستيم. يك دهه است كه ميل كاهش به ميزان باروري كل، روي 1/8ثابت مانده؛ يعني جامعه متوجه شده كه از اين تعداد پايين‌تر خطرناك است ؛ يعني هر زن به‌طور متوسط 2/1فرزند بياورد؛ يعني هر 10زن 21فرزند، اينكه باروري به زيرسطح جانشيني رسيده در سطح باروري خرد چالش بوده و به خانواده مربوط مي‌شود.» گفته مي‌شود رشد منفي اقتصادي در دهه 1380باعث افزايش سن ازدواج در كشور شده و بر باروري تأثير منفي گذاشته است. براساس آمار در حال حاضر سن ازدواج در آقايان 28و در خانم‌ها 24سال است درحالي‌كه در گذشته سن ازدواج در خانم‌ها 18/5و در آقايان 22/3بود.
ميرزايي اما هنوز به رشد جمعيت خوشبين است و مي‌گويد: « اگر از ركود اقتصادي خارج شويم، به شما قول مي‌دهم كه سن ازدواج كاهش مي‌يابد كه همين موضوع باروري بالاي سطح جانشيني را در پي خواهد داشت. بنابراين بهتر است به جاي تشويش جامعه در اين زمينه برنامه‌ريزي دقيقي انجام دهيم. بايد به اين نكته توجه كرد كه باروري زيرسطح جانشيني اگر تا 1430ادامه يابد با رشد منفي جمعيت مواجه مي‌شويم درحالي‌كه با تشويق و تسهيل ازدواج مي‌توان اين مشكل را حل كرد. » توجه به مسائل جمعيتي 50سال آينده موضوع ديگري است كه رئيس انجمن جمعيت شناسي به آن اشاره كرده و مي‌گويد: «لازم است كه به وضعيت فعلي جوانان از نظر تحصيلات عالي، شغل، مسكن، ازدواج و... توجه جدي شود و برنامه اقتصادي 5ساله را به خوبي پيش ببريم تا در 50سال آينده دچار مشكل نشويم. در واقع با توجه به برنامه‌هاي 5ساله به‌خودي خود مشكل 50سال آينده نيز حل خواهد شد. »
نگاهي به وضعيت فرزند آوري در گذشته نشان مي‌دهد كه در هر خانواده معمولا حدود 10زايمان انجام مي‌شد كه از اين تعداد حدود 3تا4فرزند زنده مي‌ماندند ولي در حال حاضر به‌علت تغيير شرايط بهداشتي تعداد مرگ‌ومير نوزادان كمتر شده. هزينه فرزندان نيز موضوع ديگري است كه در خانواده‌ها به يك بحث محوري تبديل شده است. در گذشته كودكان از 7 تا 8سالگي در مزارع كشاورزي كار مي‌كردند و منشا درآمد براي والدين بودند. در جامعه شهري والدين فرزندانشان را تا سنين بالا حتي بعد از ازدواج حمايت ميكنند بنابراين هزينه فرزندان روي معادله فرزندخواهي تأثير بسياري دارد.
ميرزايي ارتباط مسائل زيست‌محيطي و جمعيت را چنين توضيح مي‌دهد: «درست است كه بايد به آينده توجه كنيم ولي گذشته را هم بايد به ياد داشته باشيم. بسياري از افراد فراموش كرده‌اند كه جمعيت ايران در 93سال اخير 8برابر شده است. پيامد رشد انفجاري جمعيت شهرنشيني افراطي، آلودگي هوا، ريزگردها و مسائل زيست‌محيطي است. در حال حاضر در زاينده رود فوتبال بازي ميكنند. اين موضوع يك فاجعه ملي به‌حساب مي‌آيد. پس بايد اين مسائل را مدنظر قرار دهيم. در حال حاضر با بحران آب مواجه هستيم كه اگر اين روند ادامه يابد يك يا 2دهه ديگر دچار كم آبي مي‌شويم. جمعيت چند ميليوني مي‌تواند طراوت و شادابي لازم را ايجاد كند كه جمعيت كشورمان به 100ميليون نفر هم خواهد رسيد ولي بايد به فكر كيفيت هم باشيم. »
پنجره جمعيتي چيست؟
پنجره جمعيتي فرصتي است كه بسياري از كشورها آرزوي رسيدن به آن را دارند و اين فرصت زماني براي هر كشوري ايجاد مي‌شود كه جمعيت در سن كار و فعاليت اقتصادي در آن به حداكثر ميزان خود برسد. اين تحول جمعيتي حاكي از آن است كه در دهه جاري و پيش رو، نسبت جمعيت مولد به بالا‌ترين سطح خود در تاريخ تحولات جمعيتي كشور مي‌‌رسد. به گفته كارشناسان كشورها تلاش ميكنند از اين فرصت و ظرفيت‌ها و منابع سرمايه‌اي حاصل از آن، براي توسعه همه جانبه و تضمين دوران بعد از‌گذار جمعيتي يعني سالخوردگي و ساير شرايط جمعيتي آينده به نحو مطلوب استفاده كنند. به عقيده كارشناسان اصل جامعه بر جمعيت استوار است و حضور جمعيت به جامعه هويت مي‌بخشد. عده زيادي سياست كنترل جمعيت در چند سال گذشته را ضروري و حتي مفيد ارزيابي ميكنند اما همزمان مي‌گويند حالا وقت تجديد‌نظر در آن سياست‌ها رسيده و شايد حتي كمي هم دير شده باشد.
نظر شما