تحریم؛ ابزار پیشبرد منافع

در صحنه روابط بین‌الملل، دولت‌ها ابزارهای متفاوتی جهت پیشبرد اهداف و منافع ملی خود به کار می‌برند که بخشی از این ابزارها مادی و بخشی غیرمادی است.

ویژگی همه این ابزارها آن است که بخشی از قدرت ملی دولت‌ها محسوب شده و در جهت اثرگذاری بر رقیب و محاسبات وی به اشکال مختلف مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. در دوران پساجنگ سرد و کاهش جنگ‌های عمده میان دولت‌ها، ابزارهای تاثیرگذاری بر رقبا تحول یافته است.

به نحوی که این ابزارها عمدتا به شکل غیرمستقیم بر منافع مهم دولت‌های رقیب، اثر گذاشته و باعث تغییر رفتار آنها می‌شود. در دورانی که توسل به زور در روابط بین‌الملل کاهش یافته یا حداقل دولت‌ها احتیاط بیشتری در تمسک به این ابزار دارند، تاثیرگذاری بر حوزه‌های حساس شکل دیگری یافته است.

توسل به تحریم در ابعاد مختلف هرچند پدیده جدیدی نیست، اما در سال‌های اخیر توسط قدرت‌های تاثیرگذار و بزرگ رشد بیشتری یافته است تا جایی که در بسیاری موارد، نخستین اقدام مورد انتظار وضع تحریم علیه رقیب است.

ایالات‌متحده بیش از هر کشور دیگری، ابزار پيشبرد منافع خود را توسعه داده و تلاش می‌کند با دقت بالا از آن بهره گيرد. نمونه‌های متعدد اعمال تحریم‌های یکجانبه و بعضا بین‌المللی در مواجهه با کشورهایی نظیر شوروی سابق، لیبی، کره شمالی، کوبا، ایران و... از سوي آمريكا در سال‌های اخیر قابل اشاره است.

بحران اخیر اوکراین و درگیری روسیه و غرب در این کشور باعث شد حربه تحریم بار دیگر به عنوان ابزار فشار و مدیریت تحولات توسط آمریکا مورد استفاده قرار گیرد. مهم‌ترین دلایل اعلامی آمریکا جهت اعمال تحریم علیه روسیه، نقض حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین، عدم تعهد روسیه به تنش‌زدایی، مداخله نظامی و حمایت از جدایی‌طلبان کریمه مطرح شده است.

بسته تحریمی آمریکا بخش‌های اصلی اقتصاد روسیه را هدف قرار داده و تلاش می‌کند بخش‌هاي مالی، انرژی، صنایع دفاعی و برخی مقامات روسیه را شامل شود. مهم‌ترین اقدامات تحریمی آمریکا علیه روسیه عبارتند از:

بر اساس دستور اجرایی 13662 که در بیستم مارس سال 2014 صادر شد، اجازه تحریم شرکت‌ها و افراد روسی به وزارت خزانه‌داری آمریکا داده شد، بر این اساس، بخش‌های مالی و انرژی روسیه شامل دو بانک روسی گازپروم بانک (gazprombank) و وی‌ای‌بی (VEB) و دو شرکت انرژی روسنفت (Rosneft) و نواتک (Novatek) این کشور تحریم شدند.

آمریکا دسترسی بانک‌ها و شرکت‌های روسی به سرمایه‌های شرکت‌ها و افراد آمریکایی را ممنوع اعلام کرد و به این ترتیب، شرکت‌های روسی از سرمایه‌گذاری اتباع و شرکت‌های آمریکایی محروم شدند. نکته قابل‌توجه آن است که براساس این دستورالعمل، اموال این شرکت‌ها بلوکه نشده و تجارت با آنها منع نشده است.

بر اساس دستور اجرایی 13661 اموال شرکت‌های دولتی حوزه دفاعی روسیه بلوکه شده است.

بر اساس دستور اجرایی 13360 اموال دو «جمهوری خلق لوگانسک» و «جمهوری خلق دونستک» و نیز شخص «الکساندر برودای» نخست‌وزیر منطقه دونتسک مشمول تحریم شده است. همچنین شرکت Feodosiya در کریمه نیز در زمره تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است.

بر اساس دستور اجرایی 13661 سرگئی بسدا (Sergay Beseda) رئیس سرویس امنیتی دولت فدرال روسیه، اولگ ساولیف (Oleg Savelyev) وزیر روسیه در امور کریمه، سرگئی نوروف (Sergay Neverov) معاون رئیس دومای روسیه و ایگور شگلف (Igor Shchegolev) دستیار پوتین مشمول تحریم‌ها قرار گرفته‌اند.

هرچند آمریکا تلاش کرده است با اعمال این تحریم‌ها، محاسبات روسیه و شخص پوتین را تغییر دهد، اما احتیاط فراوانی در اعمال تحریم‌ها داشته است، به نحوی که براساس اظهارات مقامات آمریکایی، این کشور تمامی تحریم‌ها را با لحاظ کاهش آثار منفی به اقتصاد جهانی وضع کرده است و هدف اصلی آنها را فشار بر روسیه دانسته است.

مقامات آمریکایی درباره اثرگذاری این تحریم‌ها معتقدند بر اساس پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول، این تحریم‌ها باعث کاهش 2/0درصدی رشد اقتصاد روسیه خواهد شد و به میزان دو درصد در بورس این کشور اثر منفی خواهد داشت.

همچنین ارزش روبل روسیه به میزان چهار درصد از ابتدای سال جاری میلادی کاهش داشته است، به نحوی که بانک مرکزی روسیه جهت جبران این کاهش ارزش پول، مبلغ 51 میلیارد دلار از ذخایر ارزی خود را هزینه کرده است.

همچنین صندوق بین‌المللی پول اعلام کرده حدود 100 میلیارد دلار سرمایه از روسیه در پی تحریم‌های اخیر خارج شده است. چنان که ذکر شد، آمریکا جهت اعمال تحریم روسیه ملاحظات فراوانی را مدنظر داشته است.

روسیه به عنوان کشوری تاثیرگذار در نظام بین‌الملل ابزارهای مختلفی جهت مقابله به‌مثل و کاهش اثر تحریم‌های آمریکا و غرب در اختیار دارد که توسل به آنها می‌تواند منافع‌ آمریکا را به شکل گسترده تحت تاثیر قرار دهد. از مهم‌ترین ابزارهای روسیه جهت اعمال فشار متقابل به آمریکا عبارتند از:

اعمال نفوذ و اخلال در سیاست‌های آمریکا در مورد برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران. آمریکا به شکل گسترده در مورد رسیدن به نتیجه مطلوب در مذاکرات هسته‌ای با ایران برنامه‌ریزی کرده و منافع متعددی در اين راه برای خود ترسیم کرده است. در صورتی که روس‌ها با تمایل به سوی ایران یا هر نوع بازیگری خارج از برنامه آمریکا، باعث نرسیدن به توافق موردنظرآمریکا شوند، این امر می‌تواند آثار نامطلوب جدی برای دولت اوباما دربر داشته باشد.

12 کشور اروپایی بیش از نیمی از مصارف گاز خود را از روسیه تامین می‌کنند و وابسته به انرژی این کشور هستند. مسلما همراهی نکردن این دولت‌ها و دیگر کشورهای اروپایی به دلایل اقتصادی و استراتژیک می‌تواند مانع تحقق اهداف آمریکا شود.

بستن دروازه‌های افغانستان از جانب روسیه نیز اهرم فشار دیگری است که آمریکا را دچار مشکل خواهد کرد. در حال حاضر بخش عمده‌ای از کمک‌ها و نقل و انتقالات آمریکا به افغانستان از جانب مرزهای روسیه در حال انجام است و ایجاد مشکل در این مسیر می‌تواند باعث دشواری فراوان برای آمریکا شود.

فشار و اعمال‌نفوذ به دولت پاکستان جهت همراهی نکردن با آمریکا و غرب در مورد افغانستان و تحولات منطقه آسیای جنوب غربی می‌تواند از اهرم‌های دیگر روسیه محسوب شود.

تقویت روابط نظامی و اقتصادی با چین تهدید جدی آمریکاست. چین مهم‌ترین رقیب استراتژیک آمریکا تعریف شده است، تحریم مسکو باعث نزدیکی این دو رقیب دیرین آمریکا به یکدیگر شده و تقویت محور پکن- مسکو مسلما مطلوب دولت اوباما نیست.

• ارزیابی اعمال تحریم‌های‌ آمریکا علیه روسیه

تحریم‌های روسیه هرچند طبیعتا دارای اثرات مختلفی بر اقتصاد روسیه‌اند و به شکل هدفمند طراحی شده‌اند، اما به دلیل گستردگی حجم اقتصاد روسیه و مبادلات آن با اقتصاد جهانی به عقیده بسیاری، فاقد ارزش اثرگذاری و تغییر محاسبات طرف روسی است.

مقامات آمریکایی احتمالا خود به‌خوبی می‌دانند که این اقدامات بر پوتین اثرگذار نبوده و وی حاضر نیست در حوزه ژئوپلتیک امتیازی به غرب بدهد، اما آمریکا این تحریم‌ها را با هدف جلوگیری از شدت‌گیری تنش‌ها و گسترش زیاده‌خواهی مسکو در اروپای شرقی و اوکراین اعمال می‌کند.

تحریم‌های آمریکا علیه مسکو زمانی موفق خواهد بود که نخست، تمامی کشورهای اروپایی با صدای واحد و همگام با آمریکا علیه مسکو اقدام کنند.

اما مساله وابستگی شدید انرژی اروپا و منافع اقتصادی و ازجمله منافع شرکت‌های صنایع دفاعی فرانسوی، آلمانی و حتی انگلیسی مانعی بزرگ در این راه محسوب می‌شود.

دوم، آمریکا زمانی می‌تواند از موفقیت نظام تحریمی خود علیه روسیه سخن به میان آورد که بتواند تبعات مقابله به‌مثل مسکو را به حداقل کاهش دهد. حال آنکه پوتین مسلما در بسیاری از حوزه‌هایی که روسیه در آن مطلوبیت و مزیت دارد، علیه آمریکا و غرب اقدام خواهد کرد و تلاش می‌کند مانع از اعمال تحریم‌های بیشتر یا اجرای تحریم‌های فعلی شود.

سوم، تحریم‌های آمریکا زمانی موثر خواهد بود که مانع از تنش بیشتر در اوکراین و اروپای شرقی شود. مسلما تحریم بیشتر باعث تحریک روسیه به مقابله‌به‌مثل و اقدام متقابل خواهد شد و این امر، هزینه اعمال تحریم‌ها را برای آمریکا افزایش خواهد داد و نکته نهایی آن است که با توجه به زمان‌بر بودن تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد کشوری مانند روسیه، مسلما نمی‌تواند رفتارهای فعلی پوتین را تحت تاثیر قرار دهد و مساله زمان، در مساله تحریم روسیه به سود غرب و آمریکا نیست.

چراکه روسیه زمان زیادی برای واکنش و اقدام مقتضی داشته و این تحریم‌ها در میان‌مدت و درازمدت بر روسیه فشار وارد خواهد آورد.

به عبارت بهتر، روسیه می‌تواند با بازی ژئوپلتیک خود آثار تحریم‌ها را مدیریت کند. در جمع‌بندی نهایی باید اشاره کرد هرچند تحریم به‌عنوان ابزار سیاست خارجی آمریکا در مدیریت بحران‌های بین‌المللی به شکل گسترده اعمال می‌شود، اما اثرگذاری آن بسته به شرایط مختلف بین‌المللی و منطقه‌ای، توانمندی کشور مورد تحریم، همراهی شرکا و تبعات جهانی اعمال تحریم، متفاوت بوده و می‌تواند حتی آثار منفی نیز دربر داشته باشد.

دولت اوباما که در حوزه سیاست خارجی به انفعال مشهور است، بیش از آنکه از ابزار تحریم به‌عنوان اقدام مبتکرانه استفاده کند، تلاش کرده از این ابزار به‌عنوان جایگزین اقدام عملیاتی موثر استفاده کند؛ اقدامی که در عمل، موفقیت آن با محذوریت‌های فراوانی حداقل در قبال روسیه مواجه است.

منبع: همشهري‌ديپلماتيك