حکایت یک آرزوی محقق نشده علی حاتمی

من از روزی که فیلم محمد (ص) و یا «الرساله» آثار مصطفی عقاد را دیدم، همواره این آرزو را داشته و دارم و از خداوند می‌خواهم که قبل از مرگم این توفیق نصیبم شود...»

به گزارش ايسنا؛ این بخشی از صحبت های علی حاتمی است که در ماه های پایانی عمرش در گفتگو با روزنامه‌ ابرار داشت و آرزوی مهم‌اش را ساخت، فیلمی درباره حضرت محمد (ص) عنوان کرد. اما درست چهار ماه بعد، در آذر ماه سال 75 چشم از جهان فروبست و آرزویش ...

«آخرین پیامبر» یکی از فیلم‌نامه‌هایی بود که علی حاتمی به نگارش در آورد، فیلم‌نامه‌ای ‌به سفارش مرکز طرح «پژوهش کاربردی سینمای ایران»؛ او قصد داشت ‌فیلمی با شکوه که بتواند طیف گسترده و انبوه تماشاگران را به خود جلب کند را بسازد.

عزت‌الله انتظامی در این خصوص به ایسنا می‌گوید: «زین‌العابدین رهنما» کتاب زیبا و قشنگی درباره حضرت محمد(ص) نوشته بود که علی حاتمی تصمیم گرفت فیلمنامه‌ای براساس این کتاب آماده کرد. فیلمنامه آماده شد ولی سناریو رد شد و آقای حاتمی آن را به آقای رهنما برگرداند. علی حاتمی سناریوی دیگری را با نام «آخرین پیامبر» آماده کرد و آن را به من داد تا بخوانم و نظرم را بدهم. آن را خواندم و خیلی خوشم آمد در واقع خیلی خوب روی آن کار شده بود. فقط پیشنهاد کردم به خاطر اینکه فضای کار درست در بیاید در کشورهای عربی ساخته شود که نظر خود حاتمی هم همین بود. این سناریو مورد تایید مراجع قم هم قرار گرفت و پروژه بسیار عظیم بود و بعد از سریال «هزاردستان» تنها کاری بود که دوست داشتم در آن بازی کنم که نشد. در واقع حاتمی می‌خواست دولت‌های دیگر را برای ساخت این مجموعه به مشارکت بکشاند که اجل مهلتش نداد. سناریوهای علی حاتمی خاص بود و با وجود اینکه سناریوی این کار کامل است، اما معتقدم شخص دیگری نمی‌تواند این کار را بسازد.

محمدمهدی دادگو تهیه‌کننده و یکی از دوستان نزدیک زنده‌یاد علی حاتمی «آخرین پیامبر» را از معدود فیلمنامه‌هایی دانست که علی حاتمی آنرا به صورت کامل نوشته است و اظهار داشت: حاتمی مدت‌ها تحقیق می‌کرد و با روحیات خاصی که داشت شب‌ها با وضو سراغ کار می‌رفت. دل می‌سپرد و فیلمنامه را می‌نوشت و آن را تمام و کمال نوشته و چیزی باقی نگذاشته است، هر چند در قید و بند نوشته نبود و به عنوان کارگردانی خلاق و بدیهه‌ساز برای بداهه هم کار می‌گذاشت، اما این سناریو را کامل نوشته است. حتی همان سال‌ها برای اینکه از روایات و احادیث فیلمنامه اطمینان پیدا کند، از رییس مجمع «تقریب مذاهب» مشاوره گرفت که کار تایید شد و مورد توجه قرار گرفت. آخرین پیامبر (ص) در سه بخش قبل از بعثت، از بعثت تا هجرت و از هجرت تا وفات حضرت محمد (ص) را در بر می‌گیرد و در واقع شاهکاری است که علی حاتمی آن را با ذهن بازنوشته است اما متاسفانه عمر او وفا نکرد تا آن را بسازد.

تهیه‌کننده «هزاردستان» نگارش این فیلمنامه را قبل از پروژه جهان پهلوان دانست و گفت: در همان موقع می‌خواست آن را بسازد، اما چون پروژه عظیم بود و مقدمات زیادی لازم داشت و باید بخش‌هایی در مصر و جاهای دیگر گرفته می‌شد پس آن را به بعد از تختی موکول کرد و مدام می‌گفت: «خدا عمری به من دهد تا کار را شروع کنم» که تقدیر این بود آخرین پیامبر توسط خودش ساخته نشود.

وی درعین حال مطرح می‌کند: علی حاتمی بعد از اینکه فیلم‌نامه «آخرین پیامبر» را به آن مرکز تحویل داد و به مرحله ساخت نرسید در یک فرصتی می‌خواست آن فیلم‌نامه را چاپ کند که عجل فرصت نداد.

امید روحانی منتقد سینما و از همراهان نزدیک علی حاتمی هم در این خصوص به ایسنا گفته بود: سالهای 70 - 71 مرکز «پژوهش کاربردی سینمای ایران» که در آن دوره رئیس آن آقای خوشنویس بود، تصمیم گرفتند فیلم‌نامه‌هایی را به فیلم‌سازان مختلف پیشنهاد دهند فیلم‌نامه «آخرین پیامبر» از جهت امکانات تولیدی و ساخت جزء فیلم‌نامه‌های پر هزینه محسوب می‌شد.

همان زمان طی صحبتهایی که با مرحوم حاتمی برای ساخت این فیلم داشتیم پیش‌بینی او این بود که 4 تا پنج سال ساخت این فیلم طول خواهد کشید. تمام آن فیلم‌نامه با شیوه‌ای برای گریز از سبک اجرایی مصطفی عقاد در فیلم محمد رسول‌الله نوشته شده بود. چون همان‌طور که در فیلم محمد رسول‌الله شاهد هستیم، برای نشان دادن حضرت محمد (ص) شیوه‌ای همچون دوربین از نگاه پیامبر و ... که نشانه‌های از حضور معصوم را به تماشاگر منتقل بکند،استفاده شده است. اما تاکید علی حاتمی این بود که از این شیوه استفاده نکند، بنابراین او از شیوه نمایش ایرانی به این صورت که اجرا آن را به «شبیه‌خوانی» تبدیل کند استفاده کرد. به هرحال این شیوه خاص «حاتمی» بود و خودش هم می‌توانست آن را بسازد و هر فصلی که می‌نوشت، دکوپاژ می‌کرد که برای ساخت آماده باشد.

به گزارش ایسنا علی حاتمی در بخشی از توضیحاتی که درباره فیلم «آخرین پیامبر» به قصد نظرخواهی به روحانی نوشته است آورده است:« .... شایسته است متن فیلم «آخرین پیامبر» ‌محمد رسول الله (ص)‌ به جای دو بخش در سه‌بخش، به ترتیب از تولد تا بعثت، از بعثت تا هجرت و از هجرت تا رحلت تهیه شود.

توضیح مجدد: رحلت حضرت ختمی مرتبت (ص) به صورت نمادین در بخش اول طی صحنه‌ای الحاقی با خروج اسامه، فرمانده‌ی لشگر اسلام منتخب حضرت رسول اکرم (ص) از جوار بستر ارتحال و تشرف به بارگاه ملکوتی آن حضرت با استفاده از شیوه‌های نمایشی نوین موردپسند تماشاگر امروزی انجام می‌پذیرد. به جهت جذب تماشاگر جوان (که این اسلام حقیقتا دین جوانان است) حتی الامکان صحنه‌های غم افزا و منتج به افسرده حالی را به اشاره و در عوض به صحنه‌هایی که مسبب شادابی و سلحشوری و مصفای دل و جان و روح است بپردازیم که مبشر خلق و خوی محمدی است ....

همچنین به دلیل حفظ وحدت مذاهب اسلامی که از اهداف اصلی تهیه این فیلم مبارک است صحنه‌ی پایانی (فینال) فیلم صحنه‌ موثر و پرشکوه حجت الوداع است که در حقیقت به نوعی یک جمع بندی عینی است از آنچه در طول بیست و سه سال رسالت آخرین پیامبر خدا محمد مصطفی (ص) بر اسلام عزیز و پیامبر عظیمش گذشت. در صحنه‌ موخر با شیوه‌ی نمایشی حرکت به آینده (فلاش فوروارد) عظمت اجتماع امت اسلامی را متشکل از ملل گوناگون همه در یک رخت و یک هیات برگرداگرد خانه‌ی خدا در مناسک حج، پس از چهارده قرن بقاء وعالمگیری این دین مبین در برابر دیدگان جهانیان به نمایش می‌گذاریم، انشاء الله»

امید روحانی مطرح کرد: از حاشیه‌نویسی دست نوشته‌های علی حاتمی مشخص است که علاوه بر قرآن از منابع متنوعی استفاده کرد و با صاحبنظرانی هم مشورت و مکاتبه داشته است. این فیلم‌نامه همانند کارهای قبلی حاتمی از ویژگی خاصی که فقط خود حاتمی می‌توانست به آن بپردازد؛ بهره برده است.