در حالی که هفته گذشته، خبر وارد بازار شدن یک «پروتز» بسیار پیشرفته -یک دست مصنوعی که انگشتانش از مغز و عضلات فرد معلول دستور می‌گیرند و کنترل می‌شوند و بسیار شبیه به حرکات دست انسان است- منتشر شد، خبری هم در مورد اولین «پروتز» ساخت دست بشر به گوش رسید.
«پروتز» به اعضای مصنوعی گفته می‌شود که جایگزین اعضای طبیعی می‌شوند. پروتزها در سال‌های اخیر پیشرفت‌های فوق‌العاده‌ای کرده‌اند و امیدواری‌های بیشتری را برای معلولان جسمی‌بوجود آورده‌اند. با این‌حال، تاریخچه استفاده از پروتزها به هزاران سال قبل می‌رسد.
هفته قبل اعلام شد یک انگشت شست پای مصنوعی که در یک مومیایی مصری کشف شده، ممکن است اولین نمونه استفاده انسان ازیک عضو مصنوعی بدن باشد. آن‌طور که در خبرها آمده، تیمی‌از دانشگاه منچستر که در این باره تحقیق می‌کند امیدوار است بتواند ثابت کند این شست پای مصنوعی که از چوب و چرم ساخته شده به راه رفتن شخص کمک می‌کرده است و دانشمندان در حال آزمایش مشابه این شصت پای مصنوعی، بر روی داوطلبانی هستند که انگشت شست پای خود را از دست داده اند.
آنها می‌گویند اگر این مطالعات نتیجه بخش باشد در آنصورت می‌توان گفت تاریخ اولین مورد استفاده بشر از یک عضو مصنوعی از 300 سال قبل از میلاد، که تا به‌حال یک پای مصنوعی متعلق به آن تاریخ کشف شده است، قدیمی‌تر است. آن پای مصنوعی که از برنز ساخته شده و مربوط به دوره روم قدیم است، در دانشگاه جراحان در لندن نگاهداری می‌شد که در اثر بمباران‌های لندن در جریان جنگ جهانی دوم از بین رفت.
اما تاریخ شست پای مصنوعی مصری به 1069 تا 664 سال قبل از میلاد، بازمی‌گردد و اگر بتوانند ثابت کنند که این عضو مصنوعی، به راه رفتن شخص کمک می‌کرده در آنصورت تاریخ استفاده بشر از یک عضو مصنوعی در پزشکی نزدیک به 700 سال بیشتر به عقب برمی‌گردد.
در همین حال پژوهشگران در دانشگاه سالفورد هم سرگرم مطالعه یک شست پای مصنوعی دیگری هستند که در حال حاضر در موزه بریتانیا به نمایش گذارده شده و تاریخ آن به سال‌های 1295 تا 664 قبل از میلاد باز می‌گردد. از شکل ظاهری این شست پای مصنوعی چنین برمی‌آید که صاحب آن در زمان حیات از آن استفاده می‌کرده و این‌طور نبوده که آنرا پس از مرگ شخص، در جریان مومیایی کردن جسد، به دلایل مذهبی یا آیین مصری یا آیین‌های دوره فراعنه مصر، به پای جسد وصل کرده باشند.
اما گذشته از پروتزهایی که جایگزین اندام‌های حرکتی شده، باید به چشم مصنوعی شهر سوخته هم اشاره کرد. چندی پیش در کاوش‌های شهر سوخته، باستان‌شناسان ایرانی به چشم چپ زن تنومند مدفون در قبر شماره 6705 برخوردند که یک چشم مصنوعی بود و به علت طول زمان زیادی که بخش زیرین این چشم مصنوعی با پلک چشم در تماس بوده حتی آثار ارگانیکی پلک چشم نیز در روی آن مشهود است.
جنس و ماده‌ای که چشم مذکور با آن ساخته شده هنوز به دقت روشن نشده و تشخیص آن به آزمایشهای بعدی موکول شده است اما به نظر می‌رسد که چشم مزبور از جنس قیر طبیعی که با نوعی چربی جانوری مخلوط شده است ساخته شده است. در روی این چشم مصنوعی ریز ترین مویرگهای داخل کره چشم توسط مفتول‌های طلایی به قطر کمتر از نیم میلی متر طراحی شده‌اند.
بررسی‌های انسان شناسانه نشان داد که به احتمال بسیار زیاد زن مزبور دارای سنی بین 25 تا 30 سال و دو رگه (سیاه و سفید) بوده است. اشیاء پیدا شده در این قبر دو قسمتی عبارت بوده‌اند از ظرفهای سفالی، مهرهای تزئینی، یک کیسه چرمی‌و یک آینه مفرغی. قدمت این قبر و چشم مصنوعی به حدود 2800 سال و 4800 سال پیش ازمیلاد می‌رسد و به این ترتیب می‌توان گفت این چشم مصنوعی اولین پروتز یافت شده در تاریخ تمدن انسان‌هاست.
جالب است که پس از انتشار خبر اخیر در مورد قدیمی‌ترین عضو مصنوعی ساخته دست بشر، هیچ واکنشی از سوی مراکز باستان‌شناسی داخلی نشان داده نشد. بد نیست بدانید در سال 2000 هم باستان‌شناسان در آلمان یک مومیایی 3 هزار ساله را درThebes کشف کردند که یک عضومصنوعی چوبی همانند یک انگشت چوبی در پایش بکار گرفته شده بود که گفته شد آن‌هم ممکن است قدیمی‌ترین عضو مصنوعی شناخته شده باشد.
به هرحال این یک نکته بدیهی است که دستگاههای امروزه مهندسی پزشکی از تغییر دستگاههای موفق اولیه بوجود آمده‌اند، اگرچه غالب این موفقیت‌ها در سال‌های اخیر به دست آمده. مثلا در سال 1983 نخستین بیمار تحت عمل جراحی قلب مصنوعی قرار گرفت و 192 روز زنده ماند و در سال 1988 تلمبه تنظیم کننده قلب ساخته شد.
یا در سال 1993 بود که اولین پای الکتریکی ساخته شد؛ پایی که با استفاده از سیستم بادی و کنترلهای ریزپردازنده، سرعت قدم زدن فرد را دریافته و محفظه‌های بادی خود را به نحوی تنظیم می‌کند که به طور طبیعی به جلو و عقب حرکت کرده و مانع از لنگیدن فرد می‌شود.
اکنون دانشمندان مهندسی پزشکی به یاری متخصصان رشته‌های مرتبط تلاش می‌کنند تا چشم مصنوعی، کلیه مصنوعی یا رگ مصنوعی را اختراع کنند. به این ترتیب به نظر می‌رسد داستان «پروتز» در دنیا به فصل‌های هیجان‌انگیزترش می‌رسد. به تازگی، پیشرفته‌ترین دست مصنوعی را دیوید گو، یک محقق اسکاتلندی اختراع کرده و می‌گوید این اولین دست مصنوعی است که انگشتان آن بسیار شبیه به انگشتان دست انسان خم می‌شود.
دست‌های مصنوعی که تاکنون ساخته شده‌اند، فقط امکان حرکت همزمان انگشت شست و سایر انگشتان را به فرد معلول می‌دادند اما مزیت دست جدید این است که طوری طراحی شده که می‌توان انگشتان شست و بقیه انگشتان دست را به طور مجزا حرکت داد و به این ترتیب می‌توان حرکت‌های پیچیده تری مثل برداشتن اشیاء مختلف یا حرکت‌هایی مثل نگهداشتن و چرخاندن کلید را انجام داد.
به نوشته بی‌بی‌سی دونالد مک کیوپ اهل اسکاتلند یکی از اولین کسانی است که سال گذشته دست مصنوعی جدید روی بدنشان نصب شد و طی ماه‌های گذشته استفاده از آن را تمرین کرده است. دست او که یک جوشکار بازنشسته است، سی سال پیش بر اثر حادثه‌ای حین کار قطع شد.
طی این مدت، مک کیوپ چندین دست مصنوعی را امتحان کرده بود اما می‌گوید که هیچکدام در حد دست مصنوعی جدید نبوده است چرا که دست جدید امکانات بیشتری را برای حرکات مختلف انگشتان دست به او می‌دهد.
خوان آره دوندو از تگزاس آمریکا که سه سال پیش در جریان جنگ در عراق دستش قطع شد، یکی از دیگر کسانی است که دست مصنوعی جدید را دریافت کرده است. او برای مثال می‌گوید که می‌تواند لیوان کاغذی را بدون مچاله کردن بردارد. در حال حاضر، بهای یک دست مصنوعی جدید برای خریداری مستقیم از شرکت تاچ بیونیکز 18 هزار دلار تعیین شده است.
