اين دستگاه بزرگ به نام قوه‌قضاييه براي احقاق حق تشكيل شده است. مي‌توانيد به‌راحتي از خود دفاع و ادعاي خود را ثابت كنيد. كسي بايد شرمنده باشد كه به جرمي مرتكب شده و اگر هم دوست نداريد در محيط دادگاه يا دادسرا قرار بگيريد؛ ابتداي امر از مشاوره حقوقي وكيل دادگستري استفاده كرده و در نهايت با اختيار، وكيل به دادگاه معرفي كنيد تا او با هنر و علم دفاع بتواند با صلابت و فن بيان از شما دفاع كند. به هر حال از قديم گفته‌اند گره‌اي كه با دست باز مي‌شود با دندان نبايد سراغش رفت! درضمن اگر توان پرداخت حق‌الوكاله را نداريد مي‌توانيد طي نامه‌اي از رياست محترم دادگستري بخواهيد كه وكلايي را به شما معرفي كنند كه وكالت شما را به‌طور رايگان انجام دهند. به هر حال بهترين راه اين است كه خودتان حق خودتان را به‌صورت قانوني بگيريد. با ما گام به گام همراه شويد تا به شما بگوييم كه چطور مي‌توانيد به‌طور قانوني از يك فرد حقيقي يا حقوقي شكايت كنيد.
گام اول
چه زماني با ۱۱۰ تماس نگيريم؟
۱۱۰ شماره تلفن مركز فوريت‌هاي پليس است، يعني در مواردي كه حضور نيافتن فوري پليس، باعث آسيب جدي مالي، جاني يا صدمه به آبرو و حيثيت فردي مي‌شود بايد با اين شماره تماس گرفت. همچنين مواردي كه ممكن است صحنه جنايت از بين برود بايد مأموران انتظامي حضور يابند. اما در مواردي كه فوريت مسئله بالا نيست مثلا هنگام يك اختلاف خانوادگي ساده بر سر ارث يا ميراث يا وقتي مستأجرتان خانه را تخليه نمي‌كند و يا وقتي با همسايه‌تان اختلاف ملكي بر سر ديوار باغتان داريد، نبايد به ۱۱۰ زنگ بزنيد بلكه بايد ۲ قدم تا دادسرا يا دادگاه حقوقي نزديك خانه‌تان برويد و شكايت كنيد.
گام دوم
شكايت بكنيم يا نه؟ مسئله اين است
اگر مي‌خواهيد از فرد يا افرادي شكايت كنيد، قبل از هر كاري تكليفتان را با خودتان مشخص كنيد و ببينيد آيا شكايت كردن ارزشش را دارد يا آنكه مي‌شود شكايت نكرد و بخشيد. شكايت كردن يعني رفت‌وآمد به دادسرا و دادگاه، خوب حالا با اين شرايط آيا واقعا باز هم قصد شكايت داريد؟ قبل از اينكه تصميم بگيريد اين را هم يادتان باشد كه اگر همينطور براي حال‌گيري و زهر چشم گرفتن از طرف مقابلتان مي‌خواهيد شكايت كنيد و دست آخر هم با رضايت دادن طرف مقابلتان را جري‌تر كنيد، بدانيد كه اشتباه مي‌كنيد. هم بودجه و وقت دادسرا و پليس را تلف مي‌كنيد و هم خودتان از كار و زندگي مي‌افتيد. اما از همه مهم‌تر اينكه هرگز براي رو كم كني يا ادب كردن طرف مقابل، از شكايت قانوني استفاده نكنيد.
گام سوم
تا چه زماني مي‌توانيم شكايت كنيم؟
اگر كسي ادعايي عليه ديگري دارد بايد ظرف مدت معيني در مقام مطالبه برآيد و گرنه حق طرح دعوي در دادگاه‌ها از او سلب مي‌شود. يعني اگر براي شما هم پيش آمده كه جايي حقي از شما تضييع شده همان موقع اقدام كنيد زيرا اگر مدت‌ها به عللي مجال اقامه دعوا بر سر آن موضوع را پيدا نكرده باشيد و بعد از مدتي تصميم به اقامه دعوا و احقاق حقوقتان بگيريد با اين جمله معروف روبه‌رو مي‌شويد: «دعواي شما شامل مرور زمان شده است» و ديگر قابل رسيدگي نيست مثلا اگر يك جرم تعزيري درجه يك، درجه ۲ يا درجه ۳ رخ داده باشد ولي ۱۵ سال از وقوع آن بگذرد و در اين مدت متهم آن تعقيب نشود، پس از گذشت اين مدت ديگر قابل تعقيب نيست يا مثلا اگر در دعوايي، دچار جرح شده باشيد بايد تا قبل از بهبود جراحت شكايت كنيد و به پزشك قانوني برويد.
گام چهارم
شكايت كيفري داريد يا شكايت حقوقي؟
اين مهم است كه بدانيد شكايتي كه قصد پيگيري داريد حقوقي است يا كيفري. هر يك از اين شكايت‌ها شعبه دادسرا و دادگاه خاص خودشان را دارند كه شما بايد براي شكايت كردن به آنها مراجعه كنيد. مثلا شكايت از كسي كه شما را كتك زده، پرونده كيفري است و شما بايد به دادسراي عمومي و انقلاب مراجعه كنيد و از طرف شكايتتان كه متهم ناميده مي‌شود به اتهام ضرب و جرح شكايت كنيد. اما درخواست طلاق يك موضوع حقوقي است و شما بايد به دادگاه حقوقي آن يعني دادگاه خانواده برويد. براي شناخت حقوقي بودن يا كيفري بودن يك موضوع، يك راه‌حل ساده وجود دارد و آن اينكه دعوا وقتي كيفري است كه كاري كه طرف مقابل انجام مي‌دهد باعث ضرر و زيان شما شده در قانون جرم محسوب شود و شما با شكايت كردن، به‌دنبال كيفر شدن و مجازات متهم باشيد. اما دعواي حقوقي تنها يك اختلاف است كه هدف شما از پيگيري پروندهتان، معمولا مجازات طرف مقابل نيست بلكه شما مي‌خواهيد به حق و حقوق خود يا ارث و ميراث يا نفقه‌تان برسيد يا اينكه خسارتي را كه به شما وارد شده است بگيريد. نكته مهمي كه در اين‌باره بايد بدانيد، اين است كه اگر در پرونده‌هاي كيفري، شما «شاكي» يا «مدعي» خصوصي هستيد و طرف مقابل «مظنون» يا «متهم» ناميده مي‌شود، در دعواي حقوقي اسم شما «خواهان» است و طرف مقابل هم مي‌شود «خوانده» و شما به جاي «شكايت‌نامه»، «دادخواست» به دادگاه ارائه مي‌كنيد.
گام پنجم
لطفا محل ارائه شكايت را بشناسيد
خيلي از ما از اين مسئله شاكي هستيم كه به فلان دادسرا يا دادگاه رفتيم و شكايت كرديم اما گفتند اين به ما مربوط نمي‌شود و بايد برويد فلان دادسرا يا دادگاه. ما هم كلا بي‌خيال شكايت شديم. فعلا تا اين حد را داشته باشيد كه اختلافات مالي و خانوادگي، ارث و ميراث و قراردادي را بايد در دادگاه حقوقي پيگيري كنيد اگر به غير از موارد اشاره شده شكايتي داشتيد و موضوع كيفري است، مهم‌ترين جايي كه مي‌توانيد براي شكايت به آنها مراجعه كنيد، اينها هستند: كلانتري منطقه (پاسگاه نيروي انتظامي) و دادسراي عمومي و انقلاب كه در هر ساعت از شبانه‌روز و حتي ساعات غيراداري مي‌توانيد به آنها مراجعه و شكايت كنيد. دقت كنيد كلانتري‌ها طبق قانون مي‌توانند شكايت شما را بپذيرند و بعد پرونده را به دادسرا بفرستند اما اگر به كلانتري و پاسگاه منطقه رفتيد و افسر مسئول به شما گفت بايد برويد دادسرا، مي‌توانيد ماده ۷۱ قانون آيين دادرسي دادگاه عمومي و انقلاب را در امور كيفري برايشان بازخواني كنيد، اين ماده مي‌گويد: «قضات و ضابطان دادگستري موظف‌اند شكايت كتبي و يا شفاهي را همه اوقات قبول كنند.» يادتان باشد كه مأموران حاضر در كلانتري‌ها همان ضابطان قانون هستند.
گام ششم
چطور دادخواست شكايت بنويسيم؟
شكايت كيفري را درهركاغذي مي‌توان نوشت و به مرجع قضايي برد ولي شكايت حقوقي حتما بايد در ورقه مخصوصي به‌نام دادخواست نوشته شود و در غير اين صورت مورد پذيرش قرار نمي‌گيرد. برگه دادخواست شكايت حقوقي را از مجتمع‌هاي قضايي واقع در تمامي مناطق مي‌توان تهيه كرد مانند مجتمع قضايي شهيد بهشتي، باهنر، عدالت و... دادخواست درمراجعه به مراجع قضايي به دفتر شعبه اول تسليم مي‌شود. دادخواست حقوقي بايد حتما در برگه‌هاي مخصوص باشد زيرا هر برگه دادخواست كه از مراجع قضايي تهيه مي‌شود داراي شماره سريال مخصوص به‌خود است. يادتان باشد كه شكايت كيفري را براي رسيدگي بايد ابتدا به دادسرا برد و بعد از انجام تحقيقات در كلانتري و دادسرا، جهت رسيدگي به دادگاه فرستاده مي‌شود اما دادخواست حقوقي بايد مستقيما به دادگاه برده شود.
گام هفتم
دادخواست و شكايت را به دقت پر كنيد
لازمه رسيدگي به دعاوي حقوقي در دادگستري تقديم دادخواست از سوي مدعي است زيرا دادخواست همانند شناسنامه دعواي شماست و بسياري از تصميم‌هاي دادگاه به نكاتي وابسته است كه شما در دادخواست خود مطرح مي‌كنيد. دادگاه نمي‌تواند در موضوعاتي كه خارج از چارچوب خواسته است وارد و آنها را مورد حكم قرار دهد. پس بهتر است اين كار را بادقت بيشتري انجام دهيد حتي اگر نوشتن دادخواست كمي از وقت شما را بگيرد مي‌تواند برايتان مفيد باشد. دادخواست بايد حاوي اين نكات باشد: نام، نام‌خانوادگي، نام پدر، سن، اقامتگاه و حتي‌الامكان شغل خواهان و درصورتي كه دادخواست توسط وكيل تقديم شود مشخصات وكيل نيز بايد درج شود. اگر نشاني خوانده معلوم نباشد به‌عبارت ديگر مجهول‌المكان باشد در روزنامه يك‌بار نشر داده خواهد شد كه قيمت آن در حدود ۳۵۰۰ تومان است. درخصوص متن شكايت كيفري هم يك متن ساده كه حاوي اطلاعات زير باشد كفايت مي‌كند.
۱- مشخصات و نشاني خود (شاكي)
۲- مشخصات مرتكب يا مرتكبين جرم (مشتكي عنه) و درصورت امكان اعلام نشاني آنها
۳- محل وقوع جرم
۴- شرح عمل مجرمانه مورد ادعا و چگونگي و تاريخ وقوع آن
۵- نشاني شهود در صورت وجود آنها
۶- ميزان خسارت و ضرر و زيان وارده.
گام هشتم
تصوير پروندهتان را نگه‌داريد
توصيه مي‌شود براي پيگيري بهتر كار خود از دادخواست‌ها و ضمائم آن تصوير تهيه كرده و براي خود در منزل عينا پرونده‌اي تشكيل دهيد تا مراحل دادرسي را بتوانيد دنبال كنيد. در اين صورت اگر چيزي را از قلم انداخته باشيد و از شما بخواهند به راحتي مي‌توانيد آن را از پرونده خودتان ارائه كنيد.
گام نهم
ارائه دادخواست و ابلاغ آن
دادخواست خود را به مرجع مورد نظر ارائه كنيد و منتظر ابلاغ شكايت به‌خودتان و كسي كه از او شكايت شده باشيد. در حال حاضر درصورتي كه دعوايي مطرح باشد از طريق پيامك به طرفين دعوا اطلاع داده مي‌شود كه با مراجعه به مرجع قضايي از آن اطلاع حاصل كنند. اين امر به معني ابلاغ نيست زيرا ابلاغ بايد حتما به‌صورت كاغذي و با امضا باشد. گاهي بايد به دادگاه كيفري هم دادخواست داد. اين دادخواست درمواردي مانند كلاهبرداري، سرقت و... به دادگاه كيفري تقديم مي‌شود. يك فرق اين دادخواست با دادخواستي كه به دادگاه حقوقي داده مي‌شود در هزينه دادرسي است و ۲ درصد تفاوت هزينه دادرسي را دربردارد.
گام دهم
چطور پيگير پرونده خود باشيد؟
براي پيگيري پرونده خود مي‌توانيد به دادسرا يا شوراي حل اختلاف مراجعه كنيد اما راه ساده‌تر اين است كه در هر پرونده قضايي، به تمامي اشخاص مرتبط آن پرونده رمزي ۵ رقمي با عنوان رمز شخصي تخصيص داده مي‌شود. فقط با داشتن اين رمز است كه يك شخص مي‌تواند از خلاصه پرونده و روند كار پرونده (اتفاقات و تصميمات اخذ شده) مطلع شود. رمز شخصي را مي‌توان به ۲ شكل به‌دست آورد؛ مراجعه حضوري به شعبه رسيدگي‌كننده به پرونده يك راه است. درضمن درصورتي كه شماره همراه شما توسط شعبه در پرونده قيد شده باشد رمز را از طريق ارسال پيامك دريافت مي‌كنيد. به هر حال مي‌توانيد براي اطلاع نحوه به‌دست آوردن رمز شخصي به صفحه راهنماي سامانه پيام كوتاه خدمات الكترونيك قضايي مراجعه كنيد.
گام يازدهم
بعد از صدور راي، آن را اجرا كنيد
بعضي از مردم فكر مي‌كنند زماني كه رأي براي پرونده آنها صادر مي‌شود كار تمام است. در جرائم كيفري متهم معمولا در بازداشتگاه يا زندان است و پس از صدور حكم و تبرئه يا محكوم شدن او، مقام قضايي خود مجري اجراي حكم خواهد بود ولي در دعاوي حقوقي بعد از صدور راي، بايد درخواست اجراي آن را بدهد و رأي را اجرا كنيد.
تفاوت شكايت كيفري با شكايت حقوقي
شكايت‌هاي كيفري را بدون استفاده از وكيل هم مي‌توان در دادگستري مطرح كرد. دعواي كيفري زماني مطرح مي‌شود كه فردي عملي را انجام داده باشد و دادگاه براي آن عمل مجازات تعيين كند. براي رسيدگي به اين شكايت بايد ابتدا به مرجعي به‌نام دادسرا رفت و بعد از انجام تحقيقات در كلانتري و دادسرا پرونده جهت رسيدگي به دادگاه فرستاده مي‌شود. شكايت‌هاي كيفري حتي با پس گرفتن شكايت از طرف شاكي هم بسته نمي‌شوند (مثل شكايت راجع به رشوه، قتل، زنا و...) درشكايت‌هاي كيفري، به شكايت‌كننده شاكي گفته مي‌شود، به طرف او متشاكي يا مشتكي عنه و يا متهم گفته مي‌شود و به موضوع پرونده نيز اتهام مي‌گويند. براي دعوت كردن طرف شكايت كيفري (متهم) به دادگاه ورقه‌اي به‌نام احضاريه براي او فرستاده مي‌شود، اگر متهم (مشتكي عنه) به احضاريه توجه نكند و در وقت تعيين شده خود را به مرجع قضايي معرفي نكند، او را جلب و به اجبار به دادگستري مي‌برند. دردعواهاي كيفري بدون وكيل هم مي‌شود به حكم دادگاه اعتراض و خواستار ارسال پرونده به دادگاه تجديد نظر شد.
اما اكثر شكايت‌هاي حقوقي بايد توسط وكيل دادگستري مطرح شود. براي دعواي حقوقي دادگاه مجازاتي را درنظر نمي‌گيرد بلكه فرد يا افرادي كه مرتكب خطايي شده‌اند را مجبور مي‌كند تا تكاليفش را درست انجام دهد يا حقوق قانوني ديگران را به آنها بازگرداند. در اينگونه موارد دادخواست حقوقي بايد مستقيم به دادگاه برده شود. شكايت‌هاي حقوقي با پس گرفتن دعوا از طرف شكايت‌كننده خاتمه مي‌يابند. اما در شكايت‌هاي حقوقي، به شكايت‌كننده خواهان مي‌گويند. به طرف او خوانده گفته مي‌شود و به موضوع پرونده هم خواسته مي‌گويند. براي دعوت كردن طرف شكايت حقوقي (خوانده) از ورقه‌اي به‌نام اخطاريه استفاده مي‌كنند. اگرخوانده به موقع حاضر نشود، منتظر او نمي‌مانند و ممكن است حق را به خواهان بدهند. در دعواهاي حقوقي فقط وكيل دادگستري بايد به‌وسيله دادخواست تجديد نظر درخواست تجديد نظرخواهي كند.
سندخانه
چه مداركي با خودمان ببريم؟
شناسنامه يا كارت ملي و كپي آنها.
تهيه فرم دادخواست مخصوص ديوان عدالت اداري از دفا‌تر پست و تكميل فرم.
رونوشت يا تصوير گواهي شده سندي كه اثبات‌كننده سمت نماينده است.
دادخواست‌هاي جداگانه درصورتي كه شاكي خواسته‌هاي متعدد و غيرمرتبط داشته باشد بايد هر خواسته دادخواست‌هاي جداگانه تنظيم شود، پس دادخواست به تعداد لازم نياز است.
تمبر براي روي صفحه اول دادخواست و براي روي هر يك از مدارك پيوستي.
حساب و كتاب
تعداد برگه‌هاي دادخواست و هزينه آن
برگه‌هاي رسمي دادخواست ديوان با برگه‌هاي درخواست كه قريبا طراحي و در اختيار شاكيان قرار خواهد گرفت متفاوت است. برگه‌هاي دادخواست هزينه دادرسي و ابطال تمبر را دارد ولي برگه‌هاي درخواست كه مخصوص شكايت به هيأت عمومي ديوان است رايگان خواهد بود. براي مطرح كردن شكايت كيفري (ازهرنوعي كه باشد) فقط يك تمبر۲۰۰۰توماني لازم است كه در دادگستري روي آن زده مي‌شود ولي براي طرح شكايت حقوقي بايد به تناسب ارزش مالي كه راجع به آن دعوا مطرح شده يك ونيم درهزار تمبر باطل كرد (مثلا براي گرفتن يك طلب ۱۰ ميليون توماني بالغ بر ۱۵۰ هزارتومان تمبر لازم است).
نظر شما