دكتر شهربانو قهاري، روانشناس باليني، درمانگر دانشكده علوم رفتاري و سلامت روان و نويسنده كتاب «همسرآزاري» در اين مطلب فنون و راهكارهايي كاربردي را براي مواجهه با همسر پرخاشگر به شما آموزش مي‌دهد. توصيه مي‌كنيم حتي اگر در خانه مشكل و تنشي نداريد اين مطلب را تا انتها بخوانيد تا اگر روزي با پرخاشگري همسرتان مواجه شديد با واكنش صحيح و بهنجار به جاي دامن زدن و تشديد آن، بتوانيد به بهترين نحو مطلوب ماجرا را مديريت كنيد.
- 1- خشونت و پرخاشگري در زوجين
خشم مانند بسياري از هيجان‌ها مثل شادي، غم، ترس و... يك هيجان كاملا طبيعي است و در همه افراد وجود دارد. پرخاشگري پيامد رفتاري خشم است و در واكنش به خشم بروز پيدا مي‌كند و مي‌تواند باعث رنج يا آسيب‌رساندن به‌خود يا ديگري بشود. در موارد بسيار زيادي ديده شده يكي از زوجين با رفتار پرخاشگرانه و اعمال خشونت، همسرش را تحقير كرده، به او توهين مي‌كند و باعث اذيت و آزار او مي‌شود. براي كاهش خشونت، درگيري و اين آزار و اذيت‌ها همسران بايد ابتدا با علائم و نشانه‌هاي بدرفتاري نسبت به همسر آشنا بشوند تا بتوانند آن را تشخيص بدهند. سپس بايد از تبعات و پيامدهاي منفي‌اي آگاه شوند كه رفتارهاي آزاردهنده مي‌تواند براي آنها و حتي فرزندانشان كه شاهد چنين خشونت‌هايي هستند داشته باشد. درنهايت همسران بايد ياد بگيرند كه نبايد در برابر پرخاشگري تسليم بشوند، نه به اين معنا كه با يكديگر بجنگند يا آزار را با آزار و بدرفتاري و خشونت را با خشونت جواب بدهند بلكه به اين معنا كه براي كاهش و از بين بردن آن چاره‌اي بينديشند.
- 2- از خشونت پيشگيري كنيد
در مقابله با همسر پرخاشگر نخستين كاري كه بايد كرد اين است كه از خشونت پيشگيري كنيد. به اين ترتيب كه بررسي كنيد ببينيد چه عواملي باعث مي‌شود همسرتان دست به پرخاشگري بزند؟ اگر عوامل ايجادكننده را از بين ببريد يا ميزان و شدت آن را به حداقل برسانيد در واقع توانسته‌ايد از بروز پرخاشگري و خشونت جلوگيري كنيد.
- 3- ميزان خشونت را بسنجيد
گام بعدي اين است كه وقتي همسرتان دست به خشونت مي‌زند بررسي كنيد ببينيد او كنترل روي خودش را از دست داده يا خير؟ افراد پرخاشگر به 2 دسته تقسيم مي‌شوند؛ پرخاشگرهاي خطرناك و پرخاشگرهاي غيرخطرناك. پرخاشگرهاي خطرناك افرادي هستند كه تحت‌تأثير بيماري‌هايي مثل بدبيني و سوءظن، جنون، اختلالات رواني يا تحت‌تأثير مصرف برخي از مواد محرك مثل شيشه دست به اعمال خشونت و پرخاشگري مي‌زنند و طبيعتا افراد خطرناكي محسوب مي‌شوند، بحث كردن و كل‌كل كردن با اين افراد مي‌تواند بسيار خطرناك باشد و در مواردي حتي خطرات جاني را به‌دنبال داشته باشد. بنابراين هنگام بروز رفتارهاي خشونت‌آميز از افراد پرخاشگر خطرناك، ترك موقعيت توصيه مي‌شود تا زماني كه به اطمينان برسيد كه فرد به تعادل و آرامش لازم رسيده است. پرخاشگرهاي غيرخطرناك افرادي هستند كه پرخاشگري‌اي كه نشان مي‌دهند تحت‌تأثير سوءمصرف دارو و مواد نيست و مي‌توان تا حدودي رفتارهاي خشونت‌آميز و پرخاشگرانه آنها را كنترل كرد. درخصوص افراد پرخاشگر غيرخطرناك نيازي به ترك موقعيت نيست و مي‌توان در محيط و در كنار فرد پرخاشگر ماند و كمك كرد تا او آرامشاش را به‌دست بياورد.
- 4- به او هشدار دهيد
به او تذكر داده و مرز بين رفتار سالم و بهنجار و رفتار پرخاشگرانه را مشخص كنيد. مثلا به او بگوييد «هر آدمي مي‌تواند عصباني بشود اما حق ندارد توهين كند و به بقيه آسيب بزند. مي‌دانم تو عصباني هستي اما رفتارت خيلي توهين‌آميز است.» با اين جمله شما او را متوجه رفتار پرخاشگرانه‌اش مي‌كنيد و اين علامت را به او مي‌دهيد كه بايد خودش را كنترل كند.
- 5- عواقب كارش را گوشزد كنيد
اگر او به صحبت‌هاي شما هيچ توجهي نمي‌كند و همچنان به گفتار و رفتار پرخاشگرانه‌اش ادامه مي‌دهد، پيامدهاي ادامه دادن رفتارش را به او گوشزد كنيد. مثلا به او بگوييد «اگر به رفتارها، توهين‌ها و تحقيرهايت ادامه بدهي ناچار مي‌شوم خانه را ترك كنم.» يا «اگر خودت را كنترل نكني مجبور مي‌شوم از كسي كمك بگيرم و خانواده‌ها را در جريان قرار دهم.» البته توجه داشته باشيد حرفي را بزنيد كه بتوانيد به آن عمل كنيد؛ يعني اگر به هر دليلي امكان ترك خانه برايتان وجود ندارد اين مسئله را به فرد پرخاشگر گوشزد نكنيد چون اگر او به رفتار پرخاشگرانه‌اش ادامه دهد و شما براي متوقف‌كردن اين رفتار حد و مرزي را مشخص كنيد ولي نتوانيد به آن عمل كنيد بي‌اعتبار مي‌شويد، او روي حرف شما حساب نمي‌كند و ممكن است ادامه دادن رفتار پرخاشگرانه در او تقويت شود.
- 6- موقعيت را ترك كنيد
اگر با به‌كارگيري اين دو راهكار نتوانستيد رفتار پرخاشگرانه همسرتان را متوقف كنيد بهترين راهكار اين است كه وقفه و درنگي ايجاد و موقتا موقعيت را ترك كنيد. بعد از گذشت مدت‌زماني كه فكر مي‌كنيد او به آرامش رسيده به موقعيت برگرديد و درباره اين موضوع با او صحبت كنيد.
- 7- علت را بيابيد
منشأ و علت پرخاشگري هم مانند ساير آسيب‌هاي جسمي، رواني و اجتماعي اهميت ويژه‌اي دارد و با تشخيص علل اصلي بروز و رفع آن تا حد زيادي مي‌توان پرخاشگري را كاهش داد. بعضي اختلالات رواني مثل افسردگي و وابستگي به مواد و بعضي بيماري‌هاي جسمي مانند دردهاي مزمن و بي‌خوابي مي‌تواند سبب پايين آمدن آستانه تحمل فرد و بروز رفتار پرخاشگرانه بشود. در چنين مواردي بايد علت بيماري تشخيص داده شود و براي درمان آن اقدام كرد. در مواردي باورهاي غلط منجر به بروز پرخاشگري مي‌شود و با اصلاح باورها مي‌توان آن را تعديل كرد. در مواردي هم رفتارها و واكنش‌هاي اطرافيان سبب تقويت پرخاشگري شده و مي‌توان با ايجاد تغييراتي در ديدگاه و عملكرد اطرافيان از ميزان و شدت آن كاست.
- فرياد نزن لطفا
اين چند دسته از همسران پرخاشگر را شناسايي كنيد
آنهايي كه زود از كوره در مي‌روند
اگر همسر شما از اين دسته افراد است يكي از مناسب‌ترين واكنش‌ها مي‌تواند اين باشد:
هنگامي كه عصباني است و داد و فرياد مي‌كند سكوت كرده و هيچ پاسخ و واكنشي به حرف‌ها و رفتارهاي او نشان ندهيد.
بعد از اينكه عصبانيت او فرونشست، طبيعتا او آرام‌تر شده و به سمت شما مي‌آيد.
به‌گونه‌اي رفتار نكنيد كه گويي هيچ اتفاقي نيفتاده.
با او سرسنگين باشيد و طوري رفتار كنيد كه او متوجه بشود شما از تندخويي او رنجيديد.
وقتي او علت ناراحتي شما را جويا شد با او در اين‌باره صحبت كنيد مثلا به او بگوييد «اين رفتار تو من را اذيت مي‌كند و اگر هنگامي كه تو عصباني هستي سكوت مي‌كنم به اين معنا نيست كه من مقصرم و حق با توست. بلكه به‌خاطر اينكه جو و اوضاع بيشتر از اين دچار تنش نشود سكوت مي‌كنم.»
موضوعي كه سبب شده او عصباني بشود را دوباره مطرح كنيد و از او بخواهيد خودش را كنترل كند و عصباني نشود تا بتوانيد در خونسردي و آرامش بحث را پيش ببريد.
افرادي كه پرخاشگري‌شان را انكار مي‌كنند
در مواردي ديده مي‌شود فرد گفتار و رفتار پرخاشگرانه دارد اما بعد از اينكه به آرامش رسيده و درباره اين نحوه برخورد و رفتار پرخاشگرانه‌اي كه داشته با او صحبت مي‌شود اين مسئله را انكار مي‌كند. در چنين مواقعي مي‌توانيد صداي او را ضبط كنيد و هنگامي كه آرامشاش را به‌دست آورد و رفتار پرخاشگرانه‌اش را انكار كرد برايش توصيف كنيد كه رفتارش مواقعي كه عصباني مي‌شود چگونه است، صدايش را برايش پخش كنيد. البته بايد دقت داشته باشيد با اين كار قصد توهين‌كردن و متهم‌كردن او به دروغگويي را نداشته باشيد. در كمال آرامش بگوييد چون احساس كرديد كه كنترلش را از دست مي‌دهد و از روي عمد و به قصد بي‌احترامي و آسيب‌رساندن به شما اين كار را نمي‌كند صدايش را ضبط كرديد تا خودش صدايش را موقع عصبانيت بشنود و ببيند هنگام عصبانيت چگونه كنترلش را از دست مي‌دهد و پرخاشگري مي‌كند. با اين كار او به بينش بهتري نسبت به پرخاشگري خود مي‌رسد و اگر تصميم بگيرد و تمرين كند بيشتر مي‌تواند در آن مواقع خودش را كنترل كند.
آنهايي كه زبان تند و كلام توهين‌آميز دارند
فحش دادن و بد و بيراه گفتن هم نوعي خشونت كلامي محسوب مي‌شود و يك رفتار شايع است كه خانم‌ها بيشتر انجام مي‌دهند. نبايد توهين را با توهين جواب داد. بهترين واكنش اين است كه در كمال ادب و احترام اما قاطعانه و محكم از او بخواهيد كه ادب را رعايت كند، خودش را كنترل كرده و به شما بي‌احترامي و فحاشي نكند. اگر اين واكنش كارساز نبود حين فحاشي او براي دقايقي محل را ترك كنيد و هنگام رفتن اعلام كنيد: «زماني با تو دوباره گفت‌وگو مي‌كنم كه بتواني خودت رو كنترل كني، بي‌احترامي و فحاشي نكني و محترمانه و مودبانه بحث كني.» در زمان‌هايي كه به قول معروف زندگي شيرين مي‌شود در اين‌باره صحبت كنيد و به او بگوييد كه اين طرز برخورد او پسنديده و شايسته نيست و باعث رنجش و ناراحتي شما مي‌شود. از او بخواهيد تلاش كند اين رفتار ناپسند را كنار بگذارد. همچنين از او بپرسيد چه مواقعي او به اين درجه مي‌رسد و اينگونه برخورد مي‌كند. شما هم به‌عنوان يك همسر مسئول، براي كاهش دادن اين رفتار پرخاشگرانه و توهين‌آميز حتي‌الامكان سعي كنيد رفتاري نداشته باشيد كه او را عصباني كند و به آن درجه برساند.
- فنون خويشتنداري را به او بياموزيد
وقتي همسرتان پرخاشگري مي‌كند مي‌توانيد موارد زير را به او گوشزد كرده و برايش توضيح دهيد كه رعايت آنها هنگام عصبانيت مي‌تواند به او كمك كند كه بيشتر به‌خودش مسلط باشد.
لطفا چند نفس عميق بكش.
خواهش مي‌كنم يك ليوان آب بخور.
صلوات بفرست.
سعي كن به موضوعي كه موجب عصبانيت‌ات شده موقتا فكر نكني.
لطفا چند لحظه تنها باش و بعد از اينكه آرامش‌ات را دوباره به‌دست آوردي بيا حرف بزنيم.
با يك فرد قابل اعتماد كه صحبت كردن با او تو را آرام مي‌كند صحبت كن.
خودت را سرگرم كن.
اين موضوع را در ذهن براي خود يادآوري كن كه اگر بتواني خودت را كنترل كني يك كار بسيار ارزشمند را انجام دادي و اين مسئله علاوه بر خودت سبب خشنودي و رضايت من و فرزندانمان هم مي‌شود.
همچنين اين نكته را به او يادآوري كنيد كه پرخاشگري و اعمال خشونت او مي‌تواند الگويي براي فرزندان‌تان باشد. علاقه و احساس مسئوليتي كه او نسبت به فرزندان دارد در او انگيزه قوي‌اي براي كنترل خشم ايجاد مي‌كند.
- کارشناس:دکتر سعید آزادی‌عصر روانشناس باليني و مشاور خانواده
سؤال: 6 سال است كه ازدواج كرده‌ام و 2 دختر 3 ساله و 5ساله دارم. چند‌ماهي است كه متوجه شدم شوهرم معتاد به ترياك است. مسئله اعتياد او خيلي مرا آزار مي‌دهد و برايم غيرقابل تحمل است. چندبار از او خواستم ترك كند اما او قبول نمي‌كند كه معتاد است و پنهاني مصرف مي‌كند. تصميم دارم از او جدا شوم اما براي فرزندانم خيلي نگرانم. لطفا مرا راهنمايي كنيد.
پاسخ: اعتياد و سوءمصرف مواد به‌تدريج اثرات سوء و مخربي روي زندگي فرد مي‌گذارد، مثلا ممكن است روي موقعيت شغلي فرد تأثير بگذارد و... اما مواد‌مخدر سنتي كه همسر شما به آن اعتياد دارد نسبت به مواد محركي مثل شيشه در روابط افراد اثرات ناخوشايند كمتري را ايجاد مي‌كند چون نسبت به مواد محرك صنعتي، اثرات مخرب كمتري روي سيستم اعصاب و مغز مي‌گذارد. از اين‌رو به‌نظر مي‌رسد بار رواني‌اي كه واژه اعتياد به اطرافيان وارد مي‌كند حال شما را بد كرده است. واژه اعتياد در اذهان عمومي مساوي است با خانمان‌براندازي، دغدغه و مشكلات لاينحل و يك بي‌لياقتي اجتماعي. درواقع مواجه شدن شما با اعتياد همسرتان به منزله يك شوك بوده است. تصميم‌گيري و حق انتخاب درباره اينكه بخواهيد به زندگي مشترك با يك فرد معتاد ادامه دهيد يا خير با شماست، به‌خصوص اينكه همسرتان نسبت به اعتيادش هنوز به بينش نرسيده و در مرحله انكار است. پيشنهاد من اين است كه قبل از جداشدن، از اهرم‌هاي فشارتان استفاده كنيد و او را به سمت درمان سوق دهيد. مثلا موضوع را با خانواده‌ها درميان بگذاريد. تلاش كنيد اين بيماري را به‌طور ريشه‌اي درمان كنيد و مولفه‌هاي روانشناختي كه باعث شده ايشان به اعتياد رو بياورد را پيدا كرده و درمان كنيد. به‌هرحال بايد بسنجيد ببينيد تحمل فشارهاي ناشي از درمان اعتياد همسر و زندگي با يك فرد مبتلا به بيماري اعتياد برايتان راحت‌تر است يا تحمل اضطراب ناشي از طلاق آن هم با 2 فرزند خردسال. ملاقات حضوري با يك درمانگر و پرداختن به جزئيات موضوع در چنين برهه‌اي قطعا بسيار مفيد خواهد بود.
نظر شما