نه از كسي اجازه مي‌گيرد و نه با كسي هماهنگ مي‌كند. بي‌خبر از راه مي‌رسد و مسافرش را سوار مي‌كند و مي‌رود. مرگ كه از راه برسد يكي را با خود مي‌برد و عده زيادي از اطرافيان را سوگوار مي‌كند.
حساب و كتاب مسافر كه با خداوند رحمان است اما براي كمك به نزديكاني كه دچار سوگ شده‌اند مي‌توان كارهايي را انجام داد تا هم اين دوره تلخ را كمي راحت‌تر بگذرانند و هم اثرات بلندمدت كمتري روي زندگي آنها باقي بماند. در اين نوشته راهكارهاي كمك به كسي كه سوگوار شده را مرور خواهيم كرد.
- اختلالات فرد سوگوار
براي اينكه بتوانيد به اطرافياني كه دچار سوگ شده‌اند كمك مناسبي بكنيد ابتدا بايد خصوصيات دوره سوگواري و واكنش افراد به اين دوره را به خوبي بشناسيد تا در مواقع حساس، دخالت‌هاي مؤثر كرده و كمك‌هاي لازم را به فرد برسانيد. از ابتداي شروع مراحل سوگواري تا پايان آن يكسري اختلالات جسمي و رواني در افراد بروز مي‌كند كه با توجه به توانايي جسمي و روانشناختي آنها مي‌تواند متفاوت باشد.
ازجمله اختلالات جسمي مي‌توان به دردهاي عضلاني، بي‌حالي، خستگي مفرط، بيماري‌هاي گوارشي و ضعف سيستم ايمني بدن و مبتلا شدن به بيماري‌هاي روزمره مثل آنفلوآنزا و سرماخوردگي اشاره‌كرد. در اين زمينه شما مي‌توانيد با مشورت پزشك از انواع داروهاي مكمل مانند مولتي ويتامين‌ها براي تقويت سيستم ايمني و قدرت جسماني فرد سوگوار استفاده كنيد.
اختلالات رواني‌اي هم كه فرد با آنها ممكن است درگير شود شامل اضطراب، غم، افسردگي، خشم، تحريك‌پذيري، اشكال در تمركز روي كار يا مطالعه، اشكال در توجه به محيط و اطرافيان، گوشه‌گيري، بي‌قراري، احساس تنهايي و... مي‌شود.
كنترل اختلالات رواني ناشي از سوگ موضوعي نيست كه در چند جمله بتوان دستورالعمل براي آن صادر كرد و لازم است شما تا انتهاي اين نوشته با ما همراه باشيد و توصيه‌هاي ما را انجام دهيد تا بتوانيد اين اختلالات را كنترل كرده و كاهش دهيد.
- عواملي كه به فرد سوگوار كمك مي‌كند
همانند تمامي موضوعات ديگر زندگي، چگونگي برخورد با سوگ و شدت و ضعف و نشانه‌ها و اختلالات ناشي از آن نيز در بستر ريشه‌هاي جسمي و روانشناختي افراد شكل مي‌گيرد. عواملي كه وجود آنها مي‌تواند به فرد در برابر سوگ عزيزان كمك كرده و فرايند مواجهه او را با مرگ عزيزان تسهيل كند شامل اين موارد مي‌شود:
جسم قوي و سالم
اگر فرد سوگوار داراي جسمي قدرتمند و سالم باشد، بهتر مي‌تواند در برابر سوگ عزيزان مقاومت كند و مواجهه بهتري خواهد داشت.
شخصيت مستقل
انسان‌ها بنا بر خصوصيات رواني خود شخصيت‌هايي وابسته يا مستقل دارند. هرچقدر شخصيت فرد سوگوار مستقل‌تر و قوي‌تر باشد فرايند مواجهه او با سوگ منطقي‌تر و راحت‌تر خواهد بود و بالعكس به هر ميزان كه فرد شخصيت وابسته‌تري داشته باشد عكس‌العمل‌هاي شديدتري در واكنش به مرگ عزيزان خود خواهد داشت.
روابط اجتماعي
به ميزاني كه فرد سوگوار روابط اجتماعي بيشتري داشته و رابطه‌هاي قوي‌تري در جامعه داشته باشد به همان ميزان مرگ عزيزان و اطرافيان را راحت‌تر و با اختلالات كمتري خواهد پذيرفت.
ريشه‌هاي مذهبي
مطالعات نشان داده افراد مذهبي و معتقد نسبت به افراد كمتر مذهبي واكنش‌هايي بسيار عاقلانه‌تر و كنترل شده‌تر در برخورد با اتفاقات ناگوار و سوگ عزيزانشان دارند. علت اين امر مي‌تواند اعتقاد قوي‌تر به زندگي پس از مرگ و زودگذربودن اين دنيا و تمسك و ياري گرفتن از خداوند و ائمه اطهار در شرايط سخت باشد.
- كمك‌هايي كه شما مي‌توانيد بكنيد
ديدن پيكر متوفي
برخلاف اين باور نادرست كه ديدن پيكر متوفي اثر نامناسبي بر اطرافيان مي‌گذارد، اين كار مي‌تواند از لحاظ رواني كمك شاياني به پذيرفتن مسئله مرگ نزديكان بكند. شما به‌عنوان كسي كه مي‌خواهيد به فرد سوگوار كمك كنيد فرايند مشاهده و وداع با پيكر فرد از دست رفته را براي او تسهيل كنيد و در اين مرحله همراه او باشيد. البته توجه كنيد كه اگر به هر دليل پيكر متوفي حالت نامناسبي دارد بخشي از پيكر او كه سالم مانده را به فرد سوگوار نشان دهيد.
گريه كردن
بسياري از نزديكان فرد سوگوار گمان مي‌كنند كه گريه‌كردن موضوعي نامناسب و ضرررسان به فرد سوگوار است، درحالي‌كه گريه كردن مي‌تواند اثرات رواني بسيار مطلوبي بر فرد سوگوار گذاشته و بار رواني او را تخليه كند. پس بدون نگراني اجازه دهيد تا فرد سوگوار و اطرافيان، سوگواري و گريه كنند. هر رفتاري كه بتواند فرد سوگوار را با حقيقت از دست دادن متوفي روبه‌رو كند مي‌تواند در پذيرفتن اين حقيقت به او كمك كند. بنابر اين اجازه دهيد اطرافيان سوگوار فرد متوفي در مراسم ختم و سوگواري او شركت كرده و با اين واقعيت تلخ روبه‌رو شوند.
همدردي و حضور اطرافيان
طبق رسم و رسوم ديرين مردمان شريف ميهن ما، وقتي كسي سوگوار مي‌شود اقوام و دوستان، اطراف او جمع مي‌شوند و اجازه نمي‌دهند تا احساس تنهايي و بي‌كسي كند. همراهي و همدردي با فرد سوگوار و حضور او در جمع مي‌تواند كمك شاياني به كمتر شدن اندوه و پذيرفتن مرگ عزيز از دست رفته بكند. گفت‌وگو درباره خوبي‌هاي فرد از دست رفته و غم از دست‌دادن او و سختي تحمل از دست‌دادن او هم مي‌تواند در سبك‌ترشدن بار اندوه فرد سوگوار كمك كند.
حضور بر سر مزار
حضور فرد سوگوار به همراه اطرافيان بر سر مزار فرد متوفي و سوگواري براي از دست دادن او نيز از اموري است كه به پذيرفتن و كاهش فشار ناشي از مرگ عزيزان كمك مي‌كند.
يادآوري مصيبت‌هاي ائمه‌اطهار و شنيدن روضه
حضور در مراسم روضه يا شنيدن روضه ائمه‌اطهار(ع) و مصيبت‌هايي كه در طول تاريخ بر آنها تحميل شده و گريه كردن بر مصايب آنان و نيز مقايسه اندوه و ماتم از دست دادن فرد متوفي با اندوه از دست رفتن خاندان عصمت و طهارت(ع) مي‌تواند نقش بسيار مهمي در آرامش فرد سوگوار داشته باشد.
قرائت قرآن و ادعيه و نمازهاي مستحبي
ارتباط با خداوند متعال و راز و نياز با او به هر شكلي مي‌تواند باعث آرامش روحي و ذهني فرد سوگوار شود. به همين دليل قرائت قرآن و ادعيه و نمازهاي مستحبي نقش بسزايي در آرام كردن فرد متوفي دارد. قرائت آيه استرجاع «انالله و انا‌اليه راجعون» هم در آرام‌تر شدن اطرافيان نقش بسزايي دارد.
- لطفا اين كارها را نكنيد
استفاده از آرامبخش قوي
براي آرام كردن فرد سوگوار به هيچ وجه از آرامبخش‌هاي قوي يا خواب‌آورها استفاده نكنيد. استفاده از اين دسته از داروها بدون تجويز روانپزشك علاوه بر اينكه مي‌تواند باعث اختلالات مختلف روانپزشكي شود، باعث حالتي از خلسه در فرد مي‌شود كه ارتباط او با واقعيت را كم مي‌كند و همين موضوع سبب طولاني شدن فرايند پذيرش مرگ عزيزان در فرد مي‌شود.
اين نيز بگذرد
استفاده از جملاتي شبيه «اين نيز بگذرد»، «تموم مي‌شه» و«يادت مي‌ره» يا جملاتي شبيه به اين نه‌تنها هيچ كمكي به فرد سوگوار نمي‌كند بلكه به نوعي داغ دل او را تازه مي‌كند. اگر مي‌خواهيد فرد سوگوار را آرام كنيد از خوبي‌هاي فرد مرحوم بگوييد و اجازه دهيد كم كم گريه كرده و با اين واقعيت كنار بيايد.
يادآوري كارهايي كه پيش از اين بايد انجام مي‌شده
تحت هيچ شرايطي سعي نكنيد كارهايي را كه فرد سوگوار در زمان زنده بودن فرد متوفي بايد انجام مي‌داده و انجام نداده يا كوتاهي‌هايي كه كرده يا اختلافاتي را كه با متوفي داشته يادآوري كنيد. يادآوري اين نكات باعث حالتي از خسران و درماندگي در فرد مي‌شود كه وضعيت رواني او را به‌شدت به هم خواهد ريخت.
- مراحل واكنش افراد نسبت به مرگ عزيزان
تقريبا تمامي انسان‌ها در مواجهه با مسئله مرگ مراحل مشخصي را طي مي‌كنند. اين مراحل در همه كساني كه با مرگ عزيزانشان روبه‌رو مي‌شوند طي مي‌شود اما شدت و ضعف و نيز مدت دوام آنها بستگي به تفاوت‌هاي روانشناختي و شخصيتي افراد و شرايط خاص ازدست‌دادن عزيزان دارد. در مواردي كه فرد از دست رفته بسيار نزديك باشد يا به‌صورت ناگهاني و در اثر حادثه فوت كرده باشد يا جمعي از عزيزان به‌صورت جمعي دچار حادثه شده و از بين رفته باشند يا فرد سوگوار در طول زندگي متوفي با او اختلافي داشته يا نسبت به او ديني احساس كند شما بايد خود را براي واكنش‌هاي شديدتر و طولاني‌تر در فرد سوگوار آماده كنيد. مراحل روبه‌رو شدن افراد با مرگ عزيزان به شرح زير است:
انكار و انزوا: در اين مرحله فرد مرگ عزيزش را انكار مي‌كند و حالتي دارد كه گويي انگار او نمرده. ممكن است در اين مرحله اگر شما درباره مرگ متوفي صحبت كنيد با شما برخورد كند و بگويد او نمرده و زنده است. همچنين در اين مرحله فرد منزوي شده و كمتر در جمع حاضر مي‌شود و دائما مي‌خواهد تنها باشد. تنهايي به او اين فرصت را مي‌دهد تا با مسئله مرگ عزيزانش روبه‌رو شود؛ بنابراين به تنهايي او احترام بگذاريد.
خشم: در اين مرحله هيجانات خشم بر رفتارهاي فرد غالب شده و به‌شدت تحريك‌پذير مي‌شود. ممكن است فرد سوگوار در اين مرحله با كوچك‌ترين تنش يا بهانه‌اي خشمگين شده و با اطرافيان برخورد كند. در اين مرحله سعي كنيد شرايطي را ايجاد كنيد كه او كمتر با محرك‌هاي آزارنده روبه‌رو شده و آرامش بيشتري داشته باشد.
توسل: پس از 2 مرحله انكار و خشم نوبت به توسل مي‌رسد. در اين مرحله فرد با واقعيت روبه‌رو شده و مي‌داند كه عزيز خود را از دست داده اما توان تحمل اين واقعيت را ندارد و به همين جهت براي به‌دست‌آوردن آرامش و قدرت تحمل يا براي آرامش روح فرد از دست رفته به خداوند و ائمه‌متوسل مي‌شود، قرآن و ادعيه مي‌خواند و سعي مي‌كند بدين وسيله خود را آرام كند. در اين مرحله فرد تا حدي با واقعيت روبه‌رو شده و راه خوبي را براي آرامش در پيش گرفته. بنابراين كافي است با او همراه باشيد.
افسردگي: آخرين مرحله پيش از پذيرش و روبه‌رو شدن با واقعيت مرگ عزيزان مرحله افسردگي است. در اين مرحله فرد انگيزه انجام‌دادن هيچ كاري را ندارد. فعاليت‌هاي روزانه او مختل مي‌شود، بيش از حد مي‌خوابد و به كارهاي روزمره نمي‌پردازد. ممكن است به محل كار خود نرود يا در آنجا دچار مشكلات كاري شود. در اين مرحله شما بايد سعي كنيد تا حد ممكن فرد سوگوار را به زندگي عادي برگردانيد. بيش از پيش در كنار او بمانيد. سعي كنيد در كارهاي روزمره به او كمك كنيد و تا حد امكان نگذاريد او در عالم افسردگي فرو برود.
پذيرش: فرايند گذراندن مراحل بالا تا رسيدن به اين مرحله يعني پذيرش مرگ عزيزان و بازگشت به زندگي عادي ممكن است6ماه تا يك سال طول بكشد. در مرحله پذيرش، فرد سرانجام به اين نتيجه مي‌رسد كه مرگ رويدادي است كه به هر حال در زندگي ما اتفاق مي‌افتد و بالاخره بايد به زندگي برگشت. در اين مرحله فرد سوگوار زندگي روزمره خود را از سر مي‌گيرد هرچند ممكن است گهگاه به فكر متوفي افتاده و به ياد او عزاداري كند.
- زاويه نگاهمان را عوض كنيم
ليوان آبي را تصور كنيد كه تا نيمه آب دارد. اگر از چند نفر بخواهيد اين ليوان را توصيف كنند قطعا عده‌اي خواهند گفت ليواني كه نيمي از آن خالي است را مي‌بينند و عده‌اي ديگر خواهند گفت ليواني را مي‌بينند كه نيمي از آن پر است. اهميت زاويه ديد در زندگي ما آنچنان است كه ممكن است يك پديده ثابت را كاملا با 2 تعبير متفاوت ببينيم و ادراك كنيم. در مورد مرگ هم همينطور است. بايد در خودمان دقيق شويم و بنگريم و ببينيم چه چيز درباره مرگ است كه اينچنين آن را براي ما تلخ و سنگين مي‌كند.
از امام سجاد(ع) پرسيدند «مرگ چيست؟» ايشان فرمودند: «(مرگ) براي مؤمن چون كندن جامه‌هايي چركين از تن و بازكردن زنجيرهاي سنگين و سخت از گردن و جايگزين كردن فاخرترين و خوشبوترين لباس‌ها و بهترين مركب‌ها و امن‌ترين منزل‌ها است و براي كافر به منزله كندن لباس‌هايي فاخر از تن و منتقل‌شدن از منزل‌هايي امن و جايگزين كردن آنها به كثيف‌ترين و خشن‌ترين لباس‌ها و وحشتناك‌ترين منزل‌ها و بزرگ‌ترين عذاب است.»
اگر ما مرگ را پايان يك زندگي شيرين و دوري از آرامش و زيبايي‌ها ببينيم و نگاهمان به مرگ نگاه محروميت از نعمت‌هاي دنيا باشد قطعا مرگ را چه براي خود و چه براي عزيزانمان خط پايان و انتها و فنا شدن خواهيم پنداشت و چنين پنداري قطعا سخت و دردناك خواهد بود. اما اگر مرگ را آغاز يك زندگي جديد و زيبا و رسيدن به قرب الهي بدانيم آنگاه است كه مرگ را براي خود و عزيزانمان خط آغاز و شروع و جاودانگي مي‌پنداريم و قطعا با سختي‌هاي آن راحت‌تر كنار خواهيم آمد. بايد نوع نگاهمان را عوض كنيم. چشم‌ها را بشوييم و جور ديگر ببينيم.
نظر شما