دست به زانوی خویش!

از همان ابتدا بيمه به‌عنوان خدمتي عمومي درنظر گرفته شد؛ خدمتي كه كارگران، كارفرمايان و همه كساني كه كارگر يا كارفرما نيستند اما به‌كار اشتغال دارند را در بر مي‌گيرد. حالا بعد از گذشت 40سال از تصويب قانون جامع بيمه تأمين‌اجتماعي همچنان صاحبان مشاغل و حرف آزاد، يعني آنهايي كه نه كارفرمايند، نه كارگر و نه بازنشسته يكي از فصول مهم اين قانون را شامل مي‌شوند، تا جايي كه به هر كدام از شعب بيمه تأمين‌اجتماعي كه مراجعه كنيد، مي‌بينيد باجه‌هاي ويژه‌اي براي رسيدگي به امور مختلف افراد مشمول اين بيمه‌ها درنظر گرفته شده است؛ باجه‌هايي براي آنها كه شهروند اين كشور هستند و در افزايش توليد ملي نقش دارند اما كارگر نهاد يا سازماني نيستند.

• خويش فرمايان

شما در هر شغل و پيشه‌اي كه باشيد مي‌توانيد تحت پوشش بيمه سازمان تأمين اجتماعي باشيد، با اين تفاوت كه اگر براي يك سازمان يا شركت كار مي‌كنيد، از طريق آن شركت بيمه خواهيد شد وبخش بيشتري از حق بيمه شما توسط كارفرماي شما پرداخت خواهد شد، درحالي‌كه اگر در سازماني مشغول به‌كار نباشيد، تمام حق بيمه را بايد خودتان پرداخت كنيد. هرچند در سال‌هاي اخير دولت تسهيلاتي را براي برخي مشاغل ارائه كرده است.

• چه كساني مشمول اين بيمه مي‌شوند؟

اين افراد از نظر قانونگذار كساني هستندكه‌ براي‌ انجام‌ حرفه‌ و شغل‌ مورد نظر با داشتن‌ كارگر(كارفرما) يا خود به‌ تنهايي (خويش‌فرما) مشغول به كارند. براي مثال فردي كه يك كارگاه كوچك توليد لوستر دارد كه تنها يك كارگر نزد او به‌كار مشغول است، از نظر قانون، كارفرما محسوب مي‌شود. اگر در كارگاه آن فرد كارگري مشغول به‌كار نباشد، او خويش‌فرما خواهد بود. البته از نظر قانون شما براي اينكه شاغل بودن خود را اثبات كنيد، بايد مجوز اشتغالي كه از سوي مراجع داراي صلاحيت صادر شده را به سازمان تأمين‌اجتماعي ارائه دهيد.

در ادامه، شهروندان ايراني‌اي كه خارج از ايران مشغول به‌كار هستند نيز به مشمولان اضافه مي‌شوند، همچنين افرادي كه قبلا در سابقه‌شان حق بيمه‌شان را به‌مدت 360روز يا بيشتر پرداخت كرده باشند.

• حق بيمه و مزاياي آن چگونه است؟

حق بيمه به 3 گروه مختلف تقسيم شده است؛ گروه‌هايي كه براساس آن بيمه‌شونده مي‌تواند حق بيمه خود را براساس نرخ‌هاي مصوب سازمان تأمين‌اجتماعي انتخاب كند و در پي آن از مزاياي مختلفي نيز بهره‌مند شود. درصورت انتخاب حق بيمه 12درصدي، بيمه‌شونده تنها از مزاياي بيمه بازنشستگي بهره‌مند مي‌شود. با انتخاب حق بيمه 14درصدي، دركنار بيمه بازنشستگي، بيمه‌شونده از مزاياي بيمه‌عمر نيز بهره‌مند مي‌شود و اگر بيمه‌شونده نرخ بيمه 18درصدي را انتخاب و پرداخت كند از مزاياي بيمه‌عمر، از كارافتادگي و همينطور بازنشستگي بهره‌مند مي‌شود. براساس ماده 29 قانون بيمه تأمين‌اجتماعي، 9درصد از حق بيمه‌اي كه بيمه‌شونده مي‌پردازد براي تأمين هزينه‌هاي ناشي از حوادث، بيماري‌ها و بارداري اختصاص مي‌يابد؛ يعني بيمه‌شدگان مشاغل و حرف آزاد، مانند ديگر بيمه‌شدگان سازمان تأمين‌اجتماعي مي‌توانند دفترچه بيمه دريافت كرده و از خدمات درماني اين سازمان بهره‌مند شوند.

• بيمه هاي ويژه

بيمه قاليبافان و صنايع‌دستي
در مردادماه سال 1388، نمايندگان مجلس هشتم طرحي را تصويب كردند كه به موجب آن شرايط بيمه تأمين‌اجتماعي برخي از مشاغلي كه تا پيش از آن تنها مشمول بيمه‌هاي مشاغل و حِرَف آزاد مي‌شد تسهيل شد؛ يعني كساني كه به توليد صنايع‌دستي مشغول هستند، به‌ويژه قاليبافان. در اين قانون، ابتدا 2 گروهي كه مشمول قانون مي‌شوند مشخص شده است. گروه فرش كه شامل بافندگان قالي، قاليچه و گبه مي‌شود و گروه صنايع‌دستي كه شامل توليدكنندگان 350رشته صنايع‌دستي‌اي است كه توسط سازمان ميراث فرهنگي و صنايع‌دستي و گردشگري به رسميت شناخته شده‌ و به‌اصطلاح كد‌دار هستند. سازمان تأمين‌اجتماعي، اما ويژگي‌هايي را هم به‌عنوان شرايط متقاضيان برشمرده است. اگر شما در يكي از اين رشته‌ها مشغول فعاليت هستيد، ابتدا بايد معرفي‌نامه‌اي را از وزارت صنعت، معدن و تجارت و همينطور سازمان ميراث فرهنگي دريافت كنيد. در كنار اين معرفي‌نامه، كارت مهارت فني را نيز بايد از سازمان آموزش فني و حرفه‌اي كشور دريافت كنيد. اين معرفي‌نامه و كارت 2 شرط از 3شرطي هستند كه سازمان تأمين‌اجتماعي براي متقاضيان اين بيمه درنظر گرفته است. شرط ديگر، مانند ديگر بيمه‌هاي خوداظهاري، شرط سني است كه اين بار يك بازه مشخص دارد. يعني 15تا 50سال كه البته درصورتي كه سن متقاضي بين 50تا 55سال باشد، با شرايطي مي‌تواند از اين خدمات استفاده كند. اين بيمه هم مانند بيمه مشاغل آزاد، نياز به معاينات خاصي دارد كه بايد توسط پزشك معتمد سازمان تأمين‌اجتماعي انجام شود. نمايندگان مجلس همه اين شرايط را تصويب كردند تا افراد مشخصي بتوانند از مزاياي اين بيمه استفاده كنند؛ حق بيمه در اين بيمه 27درصد محاسبه شده است. 7درصد توسط بيمه‌شده پرداخت مي‌شود و 20درصد باقيمانده نيز كه به آن سهم كارفرما اطلاق مي‌شود، توسط دولت پرداخت مي‌شود. گويي قاليبافان و توليدكنندگان صنايع‌دستي كارمندان يا كارگراني هستند كه در استخدام دولتند. اين حق بيمه با احتساب حقوق پايه سال 94، رقمي نزديك به 192000تومان است كه از اين رقم، تنها كمتر از 50هزار تومان به‌عهده بيمه‌شده است و 142هزار تومان باقيمانده توسط دولت پرداخت مي‌شود. در آيين‌نامه اين بيمه، پرداخت حق بيمه بيش از اين مقدار نيز پيش‌بيني شده است؛ يعني بيمه شده مي‌تواند بنا به درخواست خود، حق بيمه بيشتري بپردازد و طبيعتا از مزاياي بيشتري نيز بهره‌مند شود. براي پرداخت حق بيمه در اين بيمه نيز مهلت يك‌ماهه‌اي درنظر گرفته شده است؛ يعني بيمه‌شده فرصت دارد تا آخرين روز ‌ماه بعد، حق بيمه خود را پرداخت كند.

بيمه رانندگان درون‌شهري
يك گروه ديگر از شاغلاني كه توسط دولت از ميان بيمه‌هاي مشاغل آزاد جدا و تسهيلات ويژه‌اي براي بيمه آن تصويب شد، رانندگان درون‌شهري است. درميانه سال 86 بود كه براي نخستين‌بار قانون بيمه رانندگان به تصويب هيأت دولت و ستاد حمل‌ونقل و سوخت كشور رسيد. به اين ترتيب، پس از سال‌ها، يكي از اقشاري كه هميشه از نبود بيمه در شغل خود شكايت داشتند، اندكي به حق خود نزديك شدند. اما بيمه رانندگان بخش عمومي چه شرايط و تسهيلاتي دارد؟

اين بيمه شامل رانندگان حمل‌ونقل بار و مسافر بر درون‌شهري يعني رانندگان انواع تاكسي، تريلر، كاميون، كاميونت، كمپرسي، آژانس، اتوبوس، ميني‌بوس و وانت‌بار مي‌شود. البته در آيين‌نامه، گروه‌هاي ديگر نيز تصريح شده‌اند؛ يعني رانندگان خودروهاي ديگر كه مجوز رسمي از سازمان تاكسيراني مربوطه را دارا هستند. در اين قانون نيز براي متقاضيان شرط سني مشخص شده است. اين‌بار، 50سال تمام براي متقاضيان زن و مرد به‌صورت مساوي. در اين آيين‌نامه مشخص شده كه رانندگاني كه تا پيش از تصويب اين قانون، تحت پوشش بيمه مشاغل آزاد بوده‌اند، مي‌توانند از زمان تصويب اين قانون شرايط بيمه خود را به اين بيمه انتقال دهند. اما اين بيمه چه مزيتي براي بيمه‌شدگان دارد كه دولت آن را از زمره بيمه‌هاي مشاغل آزاد خارج كرده و براي آن شرايط مشخصي درنظر گرفته است. دولت حق بيمه اين بيمه را نيز 27درصد درنظر گرفته است؟ با اين تفاوت كه اين‌بار 13/5درصد از اين حق بيمه توسط بيمه‌شده پرداخت مي‌شود و 13/5درصد از آن توسط دولت. متقاضيان اين بيمه نيز مانند بيمه‌هاي ديگر، ملزم به انجام معاينات مربوطه هستند.

بيمه اختياري
همين‌كه شما به يكي از شعبه‌هاي سازمان تأمين‌اجتماعي مراجعه كنيد و سراغ بيمه مشاغل را بگيريد، به‌احتمال زياد كارمند مربوطه كه قرار است فرم ثبت‌نام را به شما تحويل دهد از شما خواهد پرسيد: بيمه اختياري مي‌خواهيد يا آزاد؟ سؤالي كه در ابتدا گيج‌كننده است اما اين دو، اصطلاحاتي هستند كه در بيمه تأمين‌اجتماعي رواج دارند. در قانون تأمين‌اجتماعي، بيمه اختياري به بيمه افرادي اطلاق مي‌شود كه 2 شرط را دارا هستند؛ اول اينكه در هيچ‌كدام از كارگاه‌هاي تحت پوشش قانون تأمين‌اجتماعي شاغل نباشند و دوم اينكه در زمان تقاضاي بيمه كمتر از 50سال تمام سن داشته باشند و حداقل سابقه 30روز پرداخت حق بيمه را نيز دارا باشند. (تا سال 86 كه اين قانون تغيير پيدا كرد 360روز بود.) البته سازمان تأمين‌اجتماعي در اين موارد استثنائاتي هم دارد؛ يعني براي افرادي كه سنشان بيش از 50سال تمام است. اين افراد به ميزان اضافه سنشان از 50سال تمام، بايد سابقه پرداخت حق بيمه داشته باشند و اگر سابقه پرداخت حق بيمه‌شان 10سال يا بيشتر باشد، به‌طور كلي از شرط سني معاف هستند. نرخ حق بيمه اين افراد، 26درصد دستمزد مبنا خواهد بود كه براساس دستمزد مبناي سال 94رقمي نزديك به 185هزار تومان خواهد بود، البته اين رقم براي افرادي كه سابقه پرداخت حق بيمه دارند متفاوت است؛ يعني براي آنهايي كه سابقه 10سال پرداخت حق بيمه دارند، برابر است با ميانگين دستمزد مبناي پرداخت حق بيمه آخرين 360روز قبل از تاريخ تقاضا مشروط براينكه كمتر از حداقل دستمزد مصوب شوراي‌عالي كار در زمان تقاضا نباشد. براي افرادي كه كمتر از 10سال سابقه پرداخت حق بيمه دارند نيز به انتخاب متقاضي بين حداقل و حداكثر دستمزد شاغلان خواهد بود.

• چه شرايطي لازم است؟

نخستين شرطي كه براي بيمه خويش‌فرما درنظر گرفته شده است، شرط سني است؛ يعني حداكثر 45سال تمام براي زنان و 50سال تمام براي مردان. البته اين سنين، براي متقاضياني است كه به هيچ‌وجه داراي سابقه پرداخت حق بيمه نيستند. درصورتي كه سن متقاضي بالاتر از سنين گفته شده باشد، مي‌بايست او داراي سابقه پرداخت حق بيمه باشد، آن هم به ميزان 2برابر مازاد سني كه دارد. البته كساني كه سابقه 10سال پرداخت حق بيمه دارند، از اين مورد معاف هستند. علاوه بر موارد فوق، متقاضيان ملزم به انجام معاينات پزشكي خاصي هم هستند؛ معايناتي كه توسط پزشكان معتمد سازمان تأمين‌اجتماعي صورت مي‌گيرد. اما متقاضيان درصورت داشتن شرايط خاصي كه در قانون آمده، از انجام معاينات نيز معاف مي‌شوند. قانون، دستمزد مبنا را نيز براي محاسبه حق بيمه مشخص كرده است. براي تعيين اين دستمزد، 2 حالت وجود دارد. اگر شما حداقل يك سال سابقه پرداخت حق بيمه داريد، ميانگين دستمزد سال آخر شما مبناي دستمزد خواهد بود. اما اگر شما اين سابقه را نداريد، مي‌توانيد رقمي را بين حداقل و حداكثر دستمزد سال تقاضا را به‌عنوان دستمزد مبنا انتخاب كنيد. اين قانون، مهلت زماني پرداخت حق بيمه را نيز مشخص كرده است كه 3‌ماه از تاريخ درخواست را شامل مي‌شود.

ميزان حق بيمه، براساس حداقل دستمزد سال 1394 كه به تصويب شوراي عالي كار رسيده است (اعداد به بالا گرد شده‌اند) آورده مي‌شود.