از نخستین موزه تاریخ پزشکی تا تنها روزنامه پزشکی در ایران

• جمجمه 5 هزارساله شهر سوخته در موزه پزشکی

طبق سنت تهرانگردی در دو سال گذشته، صبح جمعه احمد مسجدجامعی، عضو شورای اسلامی شهر تهران، برنامه تهرانگردی خود را با محوریت پزشکی و درمانی از موزه ملی تاریخ پزشکی آغاز کرد. در این بازدید که پزشکانی چون دکتر مرتضی مصفا، دکتر محمد اسلامی، دکتر فرسام و تعدادی دیگر از پزشکان پیشکسوت، مسجدجامعی را همراهی می‌کردند. مسجد جامعی ابتداا به بخش دیرین انسان شناسی موزه رفت و از بخش‌های مختلف آن دیدن کرد. از دیدنی های جالب این مجموعه، جسدی 900 ساله زنی بود که در یزد کشف شده بود و جسدی دیگری که از شهر سوخته یافت شده بود و عمر آن به 5 هزار سال می‌رسید. اما جالبتر از همه مربوط به جمجمه‌ای است که 5 هزار سال پیش در شهر سوخته، تحت عمل جراحی جمجمه قرار گرفته بود. طبق توضیحات راهنمای موزه با برشی که روی این جمجمه انجام شده، مشخص است که متعلق به یک بیمار مغزی است که درمان شده و پس از یک سال از دنیا رفته است. وی ادامه داد این جمجمه موجب اعتبار این موزه در میان سایر موزه‌های جهان شده است. چرا که نمونه های مختلفی در مصر پیدا شده، اما شواهد بیانگر آن است که فرد مورد جراحی بعد از برش جمجمه فوت کرده است جز همین موردی که در موزه تاریخ پزشکی ایران وجود دارد و متعلق به شهر سوخته است.

• مدال لژیون دونور فقط نصیب 3 پزشک ایرانی شده است

عضو شورای اسلامی شهر تهران پس از بازدید از بالاترین مدال فرانسه با عنوان «لژیون دونور» که به دکتر عدل، دکتر قریب و دکتر شمس از ایران رسیده است، به بخش کتب خطی و اسناد رفت و از قدیمی‌ترین کتاب شناخته شده پزشکی به نام طب المنصوری که مربوط به قرن چهارم هجری است دیدن کرد. مسجدجامعی سپس به دواخانه نظامی، قدیمی‌ترین داروخانه‌ مدرن ایران رفت. وی در این باره بیان کرد: دواخانه نظامی از قدیمی‌ترین داروخانه های ایران است که توسط مرحوم هادی‌خان سرتیپ، برای وزارت جنگ تاسیس و تجهیزات آن از اتریش خریداری شد.

• نخستین دواخانه مدرن ایران در موزه تاریخ پزشکی نگهداری می شود

وی درباره تاریخچه این داروخانه ادامه داد: چندی بعد این داروخانه بابت طلب عبدالحسین‌خان از ارتش به او واگذار شد و اینک به شکل جالبی در این موزه نگهداری می‌شود. از نکات جالب این دواخانه حساب‌های دفتری آن بود که نام چند تن از بزرگان آن زمان چون حاج امین الضرب در آن به چشم می‌خورد.
عضو شورای اسلامی شهر تهران پس از بازدید از بخش دندانپزشکی موزه، به دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران که نخستین دانشکده پزشکی ایران به شمار می آید، رفت و از سالن آناتومی این دانشکده که اولین ساختمان دانشگاه تهران محسوب می‌شود، دیدن کرد.

• سالن آناتومی و سالن تشریحی به قدمت عمر دانشکده پزشکی

به گفته رئیس این دانشکده، همه دانشجویان پزشکی اولین کلاس درسشان را در این سالن می‌گذرانند. مسجدجامعی درباره این ساختمان و سالن آناتومی خاطر نشان کرد: این ساختمان در آذرماه سال 1313 و توسط رضاشاه افتتاح شد و پس از آن حول این ساختمان، دانشگاه تهران ساخته شد. نکته‌ای که در اینجا حائز اهمیت است، نگهداری این سالن با همان مهندسی قدیمی است. یعنی تخته سیاه و نیمکت‌های این سالن هنوز با همان فرم اولیه که آلمانی‌ها ساخته اند حفظ شده است که جا دارد از تمامی کسانی از آن محافظت کرده‌اند تشکر و قدردانی کنیم.
وی افزود: یکی از مسائلی که مسئولان دانشکده مطرح کردند، این نکته است که تمام تجهیزات و اطلاعات دارالفنون در زمان دکتر نجم آبادی به اینجا منتقل شده است.
عضو شورای اسلامی شهر تهران، پس از بازدید از سالن تشریح و سالن بافت شناسی، به کتابخانه مرکزی دانشکده رفت و عنوان کرد: کتابخانه مرکزی دانشکده در حال بازسازی است و با اعتباری حدود یک میلیارد و 300 میلیون تومان حدود یک ماه دیگر بازگشایی می‌شود. به گفته مسئولان این دانشکده، بافت قدیمی این بنا تغییر نخواهد کرد و این اهتمام دانشگاه در حفظ ساختمان های تاریخی ستودنی است.

• نخستین مریض‌خانه دولتی در تهران

بیمارستان سینا به عنوان نخستین بیمارستان دولتی، مقصد بعدی تهرانگردان بود. دکتر غلامرضا پورمند رئیس مرکز تحقیقات ارولوژی دانشکده پزشکی درباره این بیمارستان، گفت: زمانی که ناصرالدین شاه از فرنگ به ایران باز می‌گردد، به ناظم‌الاطبا، حکیم مخصوص خود می‌گوید که در پاریس جایی است به نام مریض‌خانه که مردم برای مداوا به آنجا می روند.

• گزارش تصويري تهرانگردي اين هفته را اينجا ببينيد

این پزشک ادامه داد: آن زمان در ایران حکیم داشتیم و نام مریض‌خانه عجیب بود. در سال 1284 هجری قمری مریض‌خانه دولتی، در محدوده شهر که پیش از این شمال تهران محسوب می‌شد، مورد بهره برداری قرار گرفت و توسط سعید مالک، وزیر فرهنگ آن زمان که از قضا پزشک هم بود، افتتاح شد.
مسجدجامعی در ادامه صحبت های دکتر پورمند تصریح کرد: ما در تهران دارالشفا داشتیم که در زمان فتحعلی شاه کنار مسجد امام خمینی فعلی در بازار ساخته شد و دولتی هم بود. ولی دوره ای در پزشکی ظاهر می شود به نام دوره انتقال، که حکمت و پزشکی را در کنار هم، در برمی گرفت.
وی تاکید کرد: اصل دانش پزشکی از زمان عباس میرزا و با آبله کوب فرزندان او شروع می‌شود و بعدها دارالفنون تاسیس می شود و این مرکز در ادامه دارالفنون است.

• اتاق عملی بازمانده از 66 سال پیش

عضو شورای اسلامی شهر تهران سپس از تنها درخت یادگار دوره ناصری در محوطه بیمارستان دیدن کرد و به بخش درمانی این بیمارستان رفت. مسجدجامعی سپس به اتاق عملی بازمانده از سال 1328 رفت که به گفته دکتر پورمند از نمونه های کم‌یاب در جهان محسوب می شود.
عضو شورای اسلامی شهر تهران، در این باره توضیح داد: این اتاق عمل به گونه ای طراحی شده بود که دانشجویان پزشکی می توانستند از بالای اتاق عمل و با یک حائل شیشه ای، شاهد عمل جراحی باشند و حین انجام عمل، سوالات خود را از پزشک، بپرسند. یکی دیگر از موارد مهم در این بیمارستان انجام اولین پیوند کلیه در بهمن سال 73 به دو نفر به طور همزمان بوده است.
مسجدجامعی و همراهان وی سپس از بیماران بخش های مختلف بیمارستان سینا عیادت کردند.

• مرحوم نجم آبادی، هم روحانی و هم حامی دانش پزشکی

مقبره شیخ هادی نجم آبادی مقصدی بود که تهرانگردان، در آن محل حضور پیدا کردند. مسجد جامعی در باره مرحوم نجم آبادی بیان کرد: مرحوم نجم آبادی از روحانیون موجه تهران بود. مشهور است جایی که ایشان ساکن شدند، بخشی از اقلیت ها به سمت محل سکونتش روانه شدند تا در امان بمانند.
وی ادامه داد: این خاندان در دو حوزه روحانیت و پزشکی فعالیت داشتند. بیمارستان وزیری هم از ثلث مال میرزا عیسی وزیر توسط شیخ هادی ساخته می شود. میرزا عیسی از معدود وزیرانی بود که ماند و بیماران را مداوا کرد و در آخر بر اثر ابتلا به وبا از دنیا رفت. همچنین از دیگر اقدامات میرزا عیسی طراحی نقشه توسعه تهران در زمان ناصری است.
عضو شورای اسلامی شهر تهران، سپس از بیمارستان وزیری که تنها بخشی از آن باقی مانده و ثبت میراث فرهنگی شده است، بازدید کرد. این بیمارستان در سال 1314 هجری قمری ساخته شد که پس از بیمارستان آمریکایی ها و بیمارستان سینا، سومین بیمارستان در تهران است که سال 1355 برای بازسازی تخریب شد، اما پس از آن ساخته نشد.
مسجد جامعی درباره این بیمارستان گفت: آنچه مسلم است، این بنا یکی از مهمترین بناهای قدیمی درمانی در تهران است و اگر مساعدت شود، دوباره بازسازی خواهد شد. وی پیشنهاد کرد که اگر عکس ها و مستندات قدیمی از این بنا وجود دارد ارائه شود تا ساختمان جدید این بیمارستان، طبق همان معماری قدیمی ساخته شود.

• روزنامه ای که بحث سلامت را عمومی کرده است

آخرین مقصد تهرانگردان و احمد مسجد جامعی، روزنامه «سپید» تنها روزنامه پزشکی در ایران بود. عضو شورای اسلامی شهر تهران پس از بازدید از تحریریه این روزنامه و تبریک روز پزشک، عنوان کرد: خوشحالم در مجموعه ای هستم که بنیان روزنامه نگاری پزشکی را در ایران گذاشته است. ما نشریه های پزشکی زیادی داشتیم، اما اینکه حوزه سلامت و پزشکی را در فضای عمومی وارد کند، تجربه تازه ای است که پله پله هم بوده، یعنی از نشریه تخصصی به هفته نامه و از هفته نامه به روزنامه تبدیل شده است.
وی ادامه داد: در ساختار این روزنامه به تدریج از کسانی که در حوزه روزنامه نگاری پزشکی فعالیت کرده اند، بهره گرفته شده که کاری دشواری است. من تجربه نشریات تخصصی را داشتم و می دانم که عمومی کردن یک نشریه تخصصی، کاری بس دشواری است. از این رو در آستانه روز پزشک از همه کسانی که تلاش می کنند فرهنگ عمومی سلامت را ارتقا دهند، تقدیر و تشکر می کنم.
عضو شورای اسلامی شهر تهران در ادامه این دیدار گفت: تهران به عنوان یک شهر فرهنگی و علمی، با حوزه پزشکی هم نسبت دارد و ما امروز این رد پای علم و تجربه را در تهران جستجو کردیم. البته از قدیم حکیم خیری به نام یارعلی در تهران بوده که با حکمتش به درمان امراض جسمی کمک می کرده و اهل خیر هم بوده است. یعنی پزشکی نسبتی با کار خیر هم داشته است. او شربتخانه ای داشته و علاوه بر اموردرمان، به عموم هم کمک رسانی می کرده است.
مسجد جامعی افزود: ما در تهران گزارش های مختلفی از امور پزشکی داریم. از یک پزشک نظامی که احتمالا از طرف دولت فرانسه آمده بوده و تهران را با رویکرد نظامی مطالعه کرده است. بعد از آن دارالشفا داشتیم که الان مسجد سلطانی قرار دارد که و به مدرسه صدر تبدیل شده است و بالاخره پزشکی نوین با عباس میرزا آغاز می شود که محصول جنگ های ایران و روس بوده است.

• مدرسه‌ای که نقطه عطف دانش پزشکی در ایران شد

وی در پایان با تاکید بر اینکه نقطه عطف پزشکی نوین در ایران مدرسه دارالفنون است گفت: فارغ‌التحصیلان دارالفنون پایه گذار اولین بیمارستان دولتی ایران یعنی بیمارستان سینا بودند. اولین کتاب های پزشکی و چشم پزشکی در دارالفنون تدوین شد و در ادامه آن داروهای جدید شناخته شدند. به هر حال در تهرانگردی امروز تلاش کردیم که بخشی از این تاریخ پزشکی را به دست بیاوریم و فضاهایی که در این حوزه است را مورد توجه قرار دهیم که به همین روزنامه رسیدیم که در جریان فرهنگ سازی سلامت، قدم هایی را برداشته است که این هم به عنوان نخستین ها محسوب می‌شود.