احمد غلامی . سردبیر در ستون سرمقاله روزنامه شرق با تيتر«زائران غریب» نوشت:
عربستان بزرگ‌ترین تولیدکننده اوپک و مهم‌ترین متحد دولت‌های غربی در منطقه خاورمیانه است. اغلب شاهزادگان عربستان تحصیل‌کرده دانشگاه‌های غرب‌اند و کشور آنها از گران‌ترین دستاوردهای تکنولوژیک جهان استفاده می‌کند. اما چگونه است، این کشور ثروتمند قادر نیست مراسمی را که برای تمام مسلمانان دنیا از اهمیت بسیار برخوردار است، مدیریت کند و هر چندسال یک‌بار فجایعی از این‌دست، تلخ و دردناک روی می‌دهد. امسال نیز یکی از آن چندسال است که با حادثه سقوط جرثقیل آغاز شد و با کشته و زخمی‌شدن هزاران‌نفر در مراسم رمی جمرات ادامه پیدا کرد. تحلیل این وقایع برای کشوری که پول کلانی از این مراسم به‌دست می‌آورد، کار چندان ساده‌ای نیست. از برخورد رهبران این کشور می‌توان به بی‌تجربگی آنها که آمیزه‌ای از نخوت و تکبر است، پی برد. آنان در واکنشی شتاب‌زده که به‌دور از روح مراسم حج است فاجعه رخ‌داده را به گردن زائران آفریقایی انداختند تا خود را از پیامد این حادثه مبرا کنند، غافل از اینکه این برخورد حاکی از نگاهی قبیله‌گرایانه و نژادپرستانه است. از سوی دیگر بیانگر این نکته است که رهبران عربستان تصوری از جامعه و اداره شهر و تفکر مدرن ندارند. دیدگاهی که شرق‌شناسان غرب را به این اشتباه واداشته، این است که مدنیت خاورمیانه متأثر از عوامل غیر‌مدرن، مثل قبیله و تمایز بین فرقه‌ها و نحله‌های دینی است و درگیری‌های خونبار آن نیز در همین اختلافات ریشه دارد.
یک‌کاسه‌کردن کشورهای خاورمیانه و تقلیل‌دادن اختلافات آنها به اختلافات فرقه‌ای و دینی جفا به دیگر کشورهای منطقه است. فاجعه در رمی جمرات، تصویرگر بافت حکومتی فرسوده است که کفایت و کارآمدی لازم برای اداره مراسمی جهانی را ندارد. برپایی مراسم یکرنگ و یکپارچه حج نیاز به تفکری تاریخ‌مند، با زیرساخت‌های جهانی دارد. آن‌هم اجرای مناسکی که از دلایل وجودی آن اتحاد میان مسلمانان، از هر قبیله و نژاد و رنگ است. اما تفکر بومی- قبیله‌ای رهبران عربستان قادر به اداره شهری به عظمت مکه نیست. در این کشور مفهوم «شهروندی» تعریف نشده است. از این‌روست که راه‌رفتن مردم در خیابان، امری آزاردهنده و بغرنج به حساب می‌آید. حق شهروندی فقط در جامعه دموکراتیک شکل می‌گیرد. جامعه‌ای دموکراتیک قادر است نگاهی جهانی به انسان، فارغ از عناصر هویتی، رنگ و نژاد و زبان و... داشته باشد.
اما متأسفانه مرکز جهان اسلام زیر نظر حکومتی است که قدرت در آن با گذار از یک پادشاه پیر و به‌سبب فوت او به پادشاهی دیگر می‌رسد، پادشاهی که سال‌ها در سودای جاه‌طلبانه سلطنت به‌‌سر برده است، آن‌هم با رقیبانی که هرگز برای به‌‌قدرت‌رسیدن، به شیوه‌های دموکراتیک؛ مردم و صندوق رأی فکر نکرده‌اند. با ساختاری این‌چنین، اجرای مراسمی با میلیون‌ها مسلمان از سراسر جهان، بعید به‌نظر می‌رسد. با این حکومت غیردموکراتیک و این جامعه بدون شهروند، با این روابط قبیله‌ای و بومی، نباید بیش از این انتظار داشت.اگر دولت عربستان مسئولان خود را در پی این فاجعه مؤاخذه یا برکنار کند، قطعا در آینده، حکومت دچار تنش خواهد شد. زیرا حضور مقامات در ساختار حکومت با شیوه‌ای قبیله‌ای صورت گرفته است و در این‌گونه موارد بیشتر انتظار اغماض از پادشاه می‌رود تا تنبیه و مجازات. ازاین‌رو شاید واکنش آنی حکومت عربستان و گناه را گردن آفریقایی‌ها انداختن، معنا پیدا می‌کند. حکومتی که برای مردمش حق شهروندی قائل نباشد، چگونه می‌تواند مسلمانان جهان را با هر رنگ و نژاد در این گردهمایی سالانه مدیریت کند.
این نخستین‌بار نیست که در اجرای مراسم حج در عربستان ناتوانی بروز می‌کند. گویا با تجهیزات روزآمد نظامی و تازه‌تولید‌شده آمریکا و اروپا می‌توان یمن را ظرف چندروز با خاک یکسان کرد، با کشتی‌های تجهیز‌شده هم می‌توان صدا را در بحرین خواباند، اما نمی‌توان مراسمی به قدمت ١٤ قرن را بدون عزا و قضا برگزار کرد. چه غریب‌اند زائران خانه خدا.
- شواهدي بر احتمال توطئه بودن حوادث مكه و منا
روزنامه اعتماد در ستون سرمقاله‌اش نوشت:
فاجعه منا كه منجر به كشته شدن صدها نفر از زايران بيت‌الله الحرام شد، پس از فاجعه سقوط دكل و جرثقيل‌هاي ساختماني در بيت‌الله‌الحرام، مراسم حج امسال را به يكي از بدترين سال‌هاي تاريخ حج تمتع تبديل كرده است. ولي در‌اين‌باره بايد چند نكته را مورد توجه قرار داد.
١- بدون ترديد پناه بردن به تئوري توطئه براي تحليل رويدادها امر پذيرفتني و عاقلانه‌اي نيست، زيرا ما را از درك واقعيت‌ها ناتوان خواهد كرد. ولي اين امر بدان معنا نيست كه در مواردي هم كه ابهام وجود دارد چشم خود را بر واقعيت ببنديم و احتمال وجود دست‌هاي پنهان را ناديده بگيريم. حداقل بايد اين ابهامات را طرح و نسبت به رفع نقاط ابهام، كوشش كرد. در مورد سقوط جرثقيل گفته مي‌شود كه باد موجب اين اتفاق شده است. هرچند در فيلم‌هايي كه از اين اتفاق منتشر شده، اثرات باد شديد در آن لحظه در صحن مسجدالحرام ديده نمي‌شود، زيرا با وجود لباس‌هاي مردم در آنجا، آثار وجود باد شديد بايد به‌خوبي در فيلم‌ها ديده شود. ولي ممكن است گفته شود كه مسجدالحرام در گودي قرار دارد و باد در ارتفاع بوده، هرچند اين ادعا چندان معقول نيست، به ويژه اگر باد شديد باشد.
بر فرض هم كه چنين باشد باد يا صاعقه اين مشكل را به‌وجود آورده باشد، رخداد اين فاجعه در روز ١١ سپتامبر و تقريبا همان زمان با آن رويداد و اينكه دكل‌ها مربوط به شركت ساختماني خانواده بن‌لادن بوده است؛ آيا همه اينها نمي‌تواند قرايني دال بر وجود اقداماتي برنامه‌ريزي شده باشد؟ اتفاقاتي از اين دست ممكن است به صورت حادثه از پيش طراحي نشده رخ دهد، ولي اين حد از شواهد و علايم معنادار را چگونه مي‌توان از كنارش گذشت؟ روشن است كه حكومت سعودي علاقه‌اي ندارد كه خرابكاري را بپذيرد زيرا اين امر نافي اقتدار آنان به ويژه در شرايط حاضر است كه در يمن و ساير كشورهاي منطقه درگير هستند و پادشاه نيز تازه به تخت جلوس كرده است. شايد هم به اختلافات داخلي ساختار قدرت سعودي مربوط باشد و البته ممكن است در نهايت معلوم شود اينها يك حادثه برنامه‌ريزي شده نبود فقط به دليل قصور مديران پيش آمده است.
- هشیاری در پیگیری حادثه دردناک «منا»
مرتضی رحیمی سفیر سابق ایران در عمان در ستون سرمقاله روزنامه ايران نوشت:
مراسم حج همواره به عنوان بزرگ‌ترین اجتماع مسلمانان در کانون توجه قرار داشته و نگاه جهانیان ناظر بر این حرکت بزرگ مسلمانان در سرزمین بزرگ وحی است. برپایی مراسم باشکوه حج در روز عید قربان امسال متأسفانه با فاجعه کم‌سابقه جان باختن جمع کثیری از مسلمانان به هنگام اجرای مناسک حج در «منا»، کام مسلمانان و حتی اغلب پیروان سایر ادیان را تلخ کرد. این واقعه در شرایطی رخ داد که به طور طبیعی دولت عربستان سعودی به عنوان میزبان این مراسم باید همه زمینه‌های لازم را برای برگزاری حج مهیا می‌کرد. اما آن گونه که از خبرها برمی‌آید، بی‌تدبیری نیروهای امنیتی و مجریان برنامه حج باعث رخداد فاجعه‌باری شد که ذکر چند نکته درباره آن لازم است:
1. دولت عربستان سعودی در گام نخست باید مسئولیت قضیه را برعهده گیرد مگر آنکه ثابت کند عواملی خارج از کنترل «ریاض» عامل اقدامی بوده که چهره این تجمع عظیم مسلمانان را مخدوش کرده است. در صورت ارائه نکردن مستنداتی حاکی از وجود متهمانی در خارج از اراده مقامات عربستان؛ این کشور مکلف است علاوه بر پذیرش مسئولیت حقوقی و اخلاقی خود به عنوان کشور میزبان، مقامات رسمی متهم به قصور و تقصیر را شناسایی و به مجازات برساند. این بدیهی‌ترین وظیفه اولیه دولت عربستان در قبال افکار عمومی خدشه‌دار شده مسلمان و غیرمسلمانان است اما متأسفانه آن گونه که موضعگیری‌های اولیه مقامات «ریاض» نشان می‌دهد، نه فقط اراده جدی در این زمینه به چشم نمی خورد، بلکه در مواردی، از ادبیات ناپسند و مسئولیت‌گریزانه‌ای هم استفاده کرده اند به نحوی که به جای ابراز حس همدردی و تلاش برای مهار موج انتقادهای منطقی، خود به عامل دامن زدن به خشم گروهی از منتقدان تبدیل شده است.
2. حادثه دردناک «منا»؛ همانند سایر حوادث نیازمند آن بود که در مرحله پس از وقوع، بخوبی مدیریت شود تا از آمار جان باختگان و آسیب‌دیدگان کاسته شود اما براساس خبرهای دریافت شده، نحوه مدیریت سعودی‌ها در این رخداد، بسیار ضعیف و پایین تر از استانداردهای جهانی بوده است. این نکته نیز به سهم خود، گستره و عمق انتقادها از مقامات «ریاض» را افزایش داد. عربستان پس از وقوع بحران می‌توانست در اقدامی کارساز و با هدف ارتقای توان امدادرسانی و تقویت همدلی، از مشارکت همه بعثه‌های حجاج کشورهای مختلف اسلامی بویژه جمهوری اسلام ایران که در عربستان حضور دارند، استفاده کند اما شواهد و قرائن نشان می‌دهد که از بعثه‌های حج داغدار و ملتهب، نه فقط دعوت به مشارکت نشد بلکه با برخورد سرد، بر سر راه حضور داوطلبانه بعثه‌ها برای امدادرسانی؛ مانع‌تراشی‌های جدی هم صورت گرفت که در جمع حجاج حاضر و خانواده‌های آنان در کشورهای اسلامی مختلف بازتاب منفی تأثیرگذاری بر جای گذاشت.
3. واقعه دردناک «منا» با واکنش سریع سران اغلب کشورهای مسلمان، از جمله ترکیه و اندونزی، نهادهای فراگیری نظیر سازمان ملل و اتحادیه اروپا و مقامات کشورهایی همچون روسیه و چین مواجه شد که مراتب همدردی خود را با جان‌باختگان حادثه اعلام کردند. این موضعگیری‌ها که همسو با جهت‌گیری افکار عمومی جهانیان است و مضمونی توأم با سرزنش حاکمان سعودی به سود جایگاه عربستان در روابط بین‌الملل نیست. در ایران نیز رهبر معظم انقلاب، رئیس جمهوری و سایر مقامات مسئول؛ همگام با احساسات جریحه‌دار شده ایرانیان، بر ضرورت پیگیری ماجرا و لزوم پذیرش مسئولیت توسط مقامات «ریاض» و ضرورت پایبندی عربستان به الزامات قصور و تقصیر میزبانی خویش تأکید کرده‌اند. در چنین فضایی، احقاق حق حجاج ایرانی و غیرایرانی، کاملاً امکانپذیر به نظر می‌رسد.
اما در این میان، فراخوان‌های معدود و پراکنده و دعوت به اقدام تندعلیه عربستان، غیرقابل دفاع و توجیه‌ناپذیر به نظر می رسد. این گونه اقدامات، در ارزیابی خوشبینانه، ناشی از واکنش احساسی برخی ایرانیان به ناکارآمدی و سوء تدبیر مقامات «ریاض» است و در برداشتی بدبینانه، اقدام مشکوکی است که می‌تواند جای شاکی و متهم را در حادثه «منا» عوض کند و دستاویزی مناسب در اختیار «آل سعود» قرار دهد تا با بزرگنمایی آن، خود را از زیر بار فشار سنگین افکار عمومی جهان و بویژه مسلمانان رهایی بخشد و «حاشیه» را جایگزین «متن» کند.
بنابراین از هموطنان داغدار انتظار می‌رود ضمن تداوم انتقادهای منطقی خود از مقامات عربستان و اقدامات مدنی مانند تظاهرات پس از نماز جمعه دیروز، از هرگونه اقدام تند و غیرمنطقی پرهیز کنند تا مقامات کشورمان بتوانند همراه با سران سایر کشورهای مسلمان، موضوع را از کانال نهادهایی مانند «سازمان کنفرانس اسلامی» و در صورت نیاز، نهادهای فراگیرتری همانند «سازمان ملل»، پیگیری و به نتیجه مطلوب برسانند تا اندکی از رنج سنگین ایرانیان کاسته شود.
نظر شما