زمانی که مقدار کالری دریافت شده بیشتر از کالری مصرف شده باشد، چاقی نتیجه می‌شود. عوامل موثر در ایجاد چاقی شامل عوامل ارثی، پرخوری، تغییر سوخت وساز بافت چربی، کاهش تولید گرما (یعنی فرآیندی که در آن چربی تولید انرژی می کند)، کاهش فعالیت جسمی بدون کاهش مقدار غذای دریافتی و برخی از داروهاست.
افزایش چربی شکم، به طور مستقل با خطر ابتلا به بیماری قلبی را ارتباط دارد.
علل چاقی
ذخیره اصلی انرژی بدن، چربی است. اگر انرژی دریافتی بیش از انرژی ای باشد که به مصرف می‌رسد، افزایش بافت چربی، گریزناپذیر خواهد بود. بنابراین بر وزن بدن افزوده می‌شود.
از آنجایی که مصرف انرژی با وزن بدن متناسب است، افزایش وزن، افزایش مصرف انرژی را به همراه دارد. بنابراین با افزایش انرژی دریافتی، میزان مصرف انرژی هم بالا می رود و در نتیجه وزن بدن ثابت می‌ماند.
میزان فعالیت جسمی: برخی بیماران از افزایش پیشرونده وزن شکایت می‌کنند، حال آنکه مقدار غذای دریافتی آنها افزایش نیافته است. باید گفت که چنین وضعیتی کاملاً امکان‌پذیر است. درست است که مقدار انرژی دریافت شده افزایشی نداشته است، اما در مقابل، مقدار انرژی مصرف شده به دلیل کاهش فعالیت جسمی کاهش یافته است. از این رو افزایش وزن حاصل می‌شود.
افزایش سن: کاهش پیشرونده توده عضلانی بدن که با افزایش سن روی می‌دهد، امری اجتناب ناپذیر است. در عین حال به دلیل کاهش توانایی بدن در سوزاندن چربی ها، وزن افزایش می یابد.
در این حالت اگر مقدار کالری دریافتی به میزان قبلی باقی بماند، به ناچار افزایش وزن خواهیم داشت که بیشتر از چربی تشکیل شده است. بنابراین تولید انرژی کاهش می‌یابد و برای جبران انرژی از دست رفته نیاز به دریافت مقدار بیشتری ماده غذایی خواهد بود. پس توده عضلانی به شکل پیشرونده ای کاهش یافته و توده چربی افزایش می‌یابد.
ترکیب بندی بدن: در افرادی که وزن بدن آنها مساوی است، میزان کالری مصرفی غذایی متفاوت است و افرادی که به میزان مساوی کالری مصرف می کنند، ممکن است وزن های متفاوتی داشته باشند. یک فرد بسیار سنگین وزن می تواند کالری غذایی بسیار کمتری نسبت به فرد بسیار سبک تر مصرف کند و برعکس.
عوامل ژنتیک: برخی از خانواده ها مستعد ابتلا به چاقی هستند. این امر دخالت عوامل ژنتیک را در ایجاد چاقی نشان می‌دهد.
سازوکاری که از طریق آن عوامل ژنتیک بر افزایش وزن اثر می‌گذارند، شامل موارد زیر است: کاهش انرژی تولید شده از غذا، کاهش سرعت سوخت وساز بدن، کاهش کارکرد تیروئید، کاهش فعالیت آنزیم لیپوپروتئین لیپاز، دمای پایین تر بدن و کاهش مقدار چربی قهوه‌ای بدن که از نظر سوخت وساز فعال است.
همچنین ممکن است رژیم غذایی متداول در میان یک خانواده و شیوه زندگی آنها در ایجاد چاقی نقش داشته باشد.
جدا کردن این عوامل از عوامل ژنتیک غالباً دشوار است. با این همه، علم، نقش ژن‌ها را در ایجاد چاقی نشان داده است.
عوامل اجتماعی - اقتصادی: در جوامع مرفه، چاقی در طبقاتی که از نظر اجتماعی و اقتصادی پایین‌تر هستند، شایع تر است. در کشورهای در حال توسعه، چاقی در میان مرفهین دیده می‌شود. جامعه فشار خود را برای لاغری بیش از حد (مانند مانکن ها) و یا چاقی بیش از حد به نشانه رفاه بر افراد تحمیل می‌ند.
روش زندگی: منظور از روش زندگی، رفتارهایی است که نوع غذا را تعیین می کنند. تمایل به خوردن غذاهای بسیار چرب و خوراک حاضری بیش از غذای تازه منجر به چاقی می شود. اگر چه نمی توان ساختار ژنتیک را عوض کرد ولی می توان عادات غذایی را تغییر داد.
عادات روانی: این عوامل هم بر عادت غذایی تاثیر می گذارند. بسیاری از مردم در پاسخ به عواطف منفی مانند ملال، اندوه یا خشم، شروع به خوردن می کنند. بیشتر افرادی که اضافه وزن دارند، از نظر روانشناختی بیشتر از افراد میان وزن دچار مشکل نیستند.
با این وجود، بیش از ده درصد افرادی که اندکی چاق هستند و سعی در کاهش وزن داشته به روش های بازاری برای کاهش وزن متوسل می شوند و یا خودشان اقدام به این کار می کنند، به عادت پرخوری مبتلا هستند.
این اختلال در میان افراد به شدت چاق رایج تر است. در هر وعده پرخوری، فرد مقدار زیادی غذا می خورد و احساس می کند که نمی تواند خوردن خود را کنترل کند.
احتمالاً افرادی که به شدیدترین وجهی به پرخوری مبتلا هستند نیز علائم افسردگی و اعتمادبه نفس پایین را نشان می دهند، این افراد ممکن است در کم کردن وزن خویش و پایین نگاه داشتن آن، نسبت به افرادی که به مشکل پرخوری عصبی مبتلا نیستند، با دشواری های بیشتری روبه رو باشند.
h گر شما فکر می‌کنید که به پرخوری عصبی مبتلا هستید، از یک روانپزشک، روانشناس، یا مددکار اجتماعی کمک بخواهید.
عوامل هورمونی: تاثیر عوامل هورمونی بر روی مقدار چربی بدن چه در موقعیت‌های طبیعی و در موارد غیرطبیعی بیماری ها دیده می‌شود. در حالت طبیعی، مقدار چربی در بدن زنان بالغ در حدود دو برابر مردان جوان است و در بارداری با افزایش چربی بدن رخ می‌دهد.
چاقی در زنان در زمان بلوغ، بارداری یا یائسگی شروع می شود. چاقی در بسیاری از موارد و نه همیشه در بیماری هایی مانند کم کاری تیروئید، کم کاری غدد جنسی، کم کاری هیپوفیز و نشانگان کوشینگ دیده می‌ود.
سایر علل چاقی
برخی بیماری‌ها می توانند به چاقی یا تمایل به افزایش وزن منجر شوند. این بیماری ها شامل افسردگی و مشکلات خاص عصبی هستند که می توانند با پرخوری همراه باشند.
همچنین داروهایی مثل استروئیدها، قرص های خوراکی ضدبارداری، فنوتیازین ها، انسولین و برخی از داروهای ضدافسردگی می توانند با تحریک اشتها، افزایش وزن را سبب شوند.
پزشک می‌واند تعیین کند که عوامل و بیماری‌ای زمینه‌ی عامل افزایش وزن و یا اشکال در کاهش وزن هستند یا خیر.
علائم بالینی
در بیشتر موارد، تشخیص با توجه به ظاهر، انجام می شود اما معیار چاقی که قابل محاسبه است "ضریب توده بدنی" (BMI) نام دارد.
علاوه بر این می‌توان برای ارزیابی چاقی کلفتی چین پوستی روی عضله سه سر بازویی با استفاده از کولیس های فنری مخصوص، اندازه گیری می شود. اندازه بالای ۲۸ میلی متر در زنان، نشان دهنده چاقی است.
عوارض مکانیکی مربوط به چاقی: صافی کف پا، آرتروز زانوها، مفصل ران و مهره کمری، فتق های شکمی، فتق های دیافراگمی، واریس وریدی، تنگی نفس در زمان فعالیت، عفونت‌های تنفسی، سوانح و پیشامدها.
بیماری های مربوط به سوخت و ساز: دیابت غیروابسته به انسولین یا دیابت نوع 2، هیپرلیپیدمی (بالا بودن چربی خون)، سنگ کیسه صفرا، هیپریوریسمی (بالا بودن اسید اوریک خون) و نقرس در میان افراد چاق بیش از افراد عادی دیده می‌وند.
بیماری های قلبی - عروقی: چاقی، با افزایش فشار بر روی قلب، سبب افزایش اندازه آن می شود. همچنین بازده قلب، حجم ضربه‌ای و حجم خون افزایش می‌یابد. چاقی غالباً با فشار خون بالا همراه است.
متوسط طول عمر: افزایش وزن در تمامی سنین با افزایش میزان مرگ و میر همراه است. اما میزان مرگ ومیر متناسب با شدت چاقی بالا و پایین می‌ود.
چندین بیماری جدی و مهم با چاقی ارتباط دارند مانند دیابت بزرگسالان یا نوع دو، بیماری قلبی، فشار خون بالا و سکته مغزی.
همچنین میزان بروز انواع خاصی از سرطان ها با چاقی رابطه مستقیم دارد. احتمال اینکه زنان چاق در اثر ابتلا به سرطان کیسه صفرا، پستان، رحم، گردن رحم، یا تخمدان ها بمیرند، بیش از زنانی است که چاق نیستند.
بیماری‌ها و مشکلات ناشی از چاقی: بیماری کیسه صفرا و سنگ صفرا، بیماری کبدی، آرتروز، بیماری ای که در آن مفاصل تخریب می شوند. این امر احتمالاً به دلیل وزن زیاد تحمیل شده به مفاصل است. نقرس، بیماری دیگری که مفاصل را درگیر می‌ند.
مشکلات ریوی (تنفسی) : شامل وقفه تنفسی به هنگام خواب که در آن تنفس فردی که خوابیده است برای زمانی کوتاه متوقف می شود. مشکلات تولید مثلی در زنان، شامل بی نظمی قاعدگی و ناباوری. ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی متفق القول هستند که هر چه فرد چاق تر باشد، بیشتر احتمال دارد که سلامتی وی به مخاطره افتد.
اثرات روانشناختی و اجتماعی
رنج و ناکامی عاطفی می تواند دردناک ترین بخش مشکلاتی باشد که یک فرد چاق با آنها روبه رو است. امروزه ظاهر و فیزیک خود اهمیت زیادی دارد و جذابیت به ویژه در میان خانم ها با داشتن اندامی باریک و متناسب معادل است.
در چنین شرایطی فرد چاق احساس می کند که فاقد جذابیت و مقبولیت است. بسیاری از مردم فکر می کنند که فرد چاق، پرخور، تنبل و یا هر دوی اینهاست ولواینکه واقعیت غیر از این باشد. در نتیجه زنان چاق در محیط کار، مدرسه و اجتماع با پیشداوری و تبعیض روبه رو هستند. احساس طردشدگی، شرم یا افسردگی در میان آنها رایج است.
راهبرد درمانی
موفق‌ترین راهبرد در زمینه کاهش وزن شامل کاهش کالری دریافتی، افزایش فعالیت جسمی، افزایش مصرف فیبرهای غذایی، انتخاب غذاهای خوشمزه، کاهش مصرف چربی و رفتاردرمانی جهت بهبود و اصلاح عادات غذایی و فعالیت های جسمی است.
یک فعالیت جسمی متعادل را انتخاب کنید و آن را تا ۳۰ دقیقه یا بیشتر در اغلب و ترجیحاً تمامی روزهای هفته انجام دهید. یک ورزش سبک مانند قدم زدن، شنا یا دوچرخه سواری را انتخاب کنید و از ورزش های سنگین مانند ورزش های اروبیک بپرهیزید.
به علاوه، ورزش کردن را با شدت کم آغاز کنید تا عضلات شما به حرکت عادت کنند. به تدریج و به طور منظم به زمان هر جلسه را به مدت ۵ الی ۱۰ دقیقه افزایش دهید. بیش از آنکه در فکر سوزاندن چربی بیشتری باشید، سعی کنید ورزش کردن را برای مدت طولانی تری ادامه دهید.
نگذارید ترازو شما را گمراه کند. از آنجایی که وزن عضله بیش از چربی است ممکن است بدون از دست دادن چربی زیادی، متناسب تر و لاغرتر شوید.
کاهش چربی غذا بدون کاهش کالری، منجر به کاهش وزن نمی شود. کاهش چربی غذا می تواند به کاهش کالری منجر شود و این برای قلب سودمند است.
غذاهای حاوی مقادیر زیادی چربی و شکر مانند کیک ها، کرم، چیپس، مایونز و کره نباید کاملاً حذف شوند اما نباید هر روز و به طور مداوم مصرف شوند. به جای آن هر چه بیشتر از سبزیجات، میوه ها، غلات کامل و حبوبات که مغذی بوده اما چاق کننده نیستند، استفاده کنید.
آموزش مقاومت: نشان داده شده است که در زنان کم تحرک و پا به سن گذاشته، "توده عاری از چربی"(FFM) سرعت سوخت وساز در حال استراحت (RRM) را به نحو چشمگیری افزایش می‌هد. بنابراین یک برنامه آموزش قدرت که برای هر شخص به طور جداگانه طراحی شده است، بخش ضروری یک برنامه کاهش وزن را تشکیل می‌هد.
- هدف اولیه درمان باید کاهش ده درصدی وزن نسبت به وزن پایه باشد. این میزان، تاثیر عوامل خطرزای مرتبط با چاقی را کاهش می دهد. در صورت موفقیت و اگر مجاز باشد، می توان باز هم در جهت کاهش وزن تلاش کرد.
- محدوده زمانی قابل قبول برای کاهش ده درصدی وزن بدن، شش ماه است که در این مدت وزن با سرعت نیم تا یک کیلوگرم در هفته کاهش می یابد.
- حفظ وزن به دست آمده باید پس از اقدام به یک درمان شش ماهه جهت کاهش وزن، در اولویت باشد.
- پزشکان باید قبل از اقدام به درمان دارویی، با اصلاح شیوه زندگی بیمارانشان به مدت شش ماه، سعی در کاستن وزن ایشان کنند.
دارمان دارویی:
داروهای کاهنده وزن که مصرف طولانی مدت آنها بوسیله مراجع دارویی رسمی تایید شده است، می توانند به عنوان بخشی از یک برنامه جامع کاهش وزن شامل درمان غذایی و فعالیت جسمی در مورد بیمارانی که به دقت انتخاب شده باشند، به کار روند.
این بیماران شامل افراد با BMI بالای ۳۰ باشد و بدون عامل خطرآفرین دیگری برای بیماری‌های قلبی-عروقی د یا افرادی با BMI آنها بالای ۲۷ و دارای دو عامل خطرآفرین یا بیشتر برای بیماری قلبی-عروقی می‌شوند که با روش‌های غیردارویی رایج نتوان وزن آنها را کاهش داد یا در سطح مطلوب نگاه داشت.
درمان دارویی را همچنین می توان در طول دوره نگهدارنده درمان، مد نظر قرار داد. .
جراحی به منظور کاهش وزن
جراحی گزینه درمانی برای بیمارانی محسوب می‌شود که به دقت انتخاب شده و مبتلا به چاقی شدید از نظر بالینی باشند. یعنی BMI آنها بالای ۴۰ باشد یا دارای BMI بالای ۳۰ و بیماری‌های همراه بوده و مداخلات درمانی دیگر در آنها با شکست مواجه شده باشند و بیمار در معرض خطر بالای ابتلا به بیماری‌های همراه با چاقی باشند. نظارت پزشکی مادام العمر پس از جراحی، یک ضرورت است.
