قطعا فراگيري صحيح مسائل اقتصادي نقش مهمي در موفقيت آنها در زندگي آينده‌شان خواهد داشت. به همين‌خاطر است كه نقش والدين در تربيت اقتصادي بچه‌ها اهميت ويژه‌اي دارد و آنها را براي يك عمر زندگي موفق مهيا مي‌كند. اگر دغدغه تربيت اقتصادي بچه‌ها تاكنون ذهن شما را درگير نكرده است پس هرچه زودتر به‌خودتان بياييد تا بتوانيد كودكي تربيت كنيد كه بداند در شرايط متفاوت و مختلف اقتصادي بايد چه كند.
- شما چطور خرج مي‌كنيد؟
براي آنكه پايه تربيت اقتصادي بچه‌ها درست شكل بگيرد در درجه اول شما بايد رفتار اقتصادي صحيحي را در پيش بگيريد تا بچه‌ها الگوي صحيح را بياموزند. بچه‌ها از لحظه‌لحظه زندگي شما، از نوع مصرف مواد غذايي، لباس‌ها، خريد لوازم منزل، خريد هديه و ديگر رفتارهاي شما ياد مي‌گيرند كه در آينده چطور خرج كنند، چطور خريد كنند و در يك كلام چطور اقتصادي زندگي كنند. شما بايد در زندگي خود، به‌صورت واقعي و نه نمايشي، اصول صحيح زندگي اقتصادي مانند صرفه‌جويي، قناعت، دوري از اسراف، پرهيز از تجملات و... را رعايت كنيد و بچه‌ها را در جريان دليل اين كارهاي خود قرار بدهيد.
- مرزهاي باريك دوگانه‌ها را مشخص كنيد
شما بايد با نوع رفتار و آموزشي كه به بچه‌ها مي‌دهيد مرزهاي باريك بين دوگانه‌هاي اقتصادي را براي بچه‌ها مشخص كنيد. كودك بايد بداند قناعت با خساست تفاوت دارد و همانقدر كه رعايت قناعت و اكتفا كردن به آنچه داريم، در زندگي مهم است و ارزش دارد، خساست و عدم‌استفاده مناسب از آنچه داريم براي خود و ديگران هم ضد‌ارزش است. در همين چارچوب كودك بايد بياموزد كه در عين استفاده مطلوب از همه امكانات و توانايي‌هاي كه در اختيار دارد، براي يك زندگي سالم و راحت، بايد از تجملات هم پرهيز كند. براي نمونه شما مي‌توانيد اين اصل را كه در برنامه روزانه غذايي‌تان هميشه بايد ميوه وجود داشته باشد رعايت كنيد، اما در عين حال به‌جاي استفاده از ميوه‌هاي درشت و گران، از ميوه‌هاي معمولي ارزان‌تر استفاده كنيد. يا مثلا به فرزندتان بياموزيد كه براي نقاشي كردن، يك بسته مداد رنگي 12رنگ هم كفايت مي‌كند و نيازي به خريد مداد رنگي 24رنگ و 36رنگ براي يك كودك ابتدايي نيست.
- با هم پس‌انداز كنيد
سعي كنيد در برنامه زندگي خود، مبلغ مشخصي را؛ هرچند ناچيز به پس‌انداز اختصاص دهيد و اين را هم به اطلاع بچه‌ها برسانيد. در مرحله بعد سعي كنيد از همان سنين 5- 4سالگي كه كودك با مفهوم پول و مالكيت آشنا مي‌شود، پول‌هاي او را براي او پس‌انداز كنيد، چه پول‌هايي را كه شما به مناسبت‌هاي مختلف به او مي‌دهيد يا پول‌هايي را كه از ديگران هديه مي‌گيرد. براي اين كار قلكي را براي كودك خريداري كنيد، قلك بايد علاوه بر اينكه مورد علاقه كودك است، قابليت باز شدن هم داشته باشد و به نوعي قفل‌دار باشد. پول‌هاي كودك را به او بدهيد و از او بخواهيد تا آنها را داخل قلكش بريزد. هر چند‌ماه يك‌بار هم، قلك كودك را همراه با او باز كنيد و با هم به بانك برويد و پول‌هاي قلك را به‌حساب بانكي به‌نام خود او بريزيد و مسئوليت نگهداري از دفترچه بانكي را هم به‌عهده خود كودك بگذاريد، با اين كار علاوه بر اينكه كودك با مفهوم پس‌انداز آشنا مي‌شود، احساس شخصيت و مالكيت براي برنامه‌ريزي آينده او نيز تقويت مي‌شود.
- بچه‌ها را با محدوديت‌هاي مالي آشنا كنيد
يك ذهنيت اشتباه در بعضي از والدين، به‌خصوص بعضي از پدران وجود دارد كه تصور مي‌كنند اگر در موردي به كودك بگويند پول براي انجام فلان كار نداريم يا فعلا امكان خريد فلان چيز را نداريم، اين باعث خدشه‌دار شدن شخصيت و مردانگي آنها مي‌شود. درحالي‌كه يكي از اصول مهمي كه كودك بايد با آن آشنا شود، محدوديت منابع مالي و اولويت‌بندي منابع مالي براي مديريت صحيح آن در زندگي است. يعني كودك بايد بداند كه شما مبلغ مشخصي حقوق در ماه مي‌گيريد و اين مبلغ بايد تا پايان ماه پاسخگوي نيازهاي كل خانواده باشد. ممكن است خانواده امكان خريد چيزي را كه او مي‌خواهد نداشته باشد يا اولويت‌هاي ديگري براي هزينه‌ها در زندگي خانوادگي وجود داشته باشد. مثلا فرض كنيد كودكي درخواست خريد يك تبلت را از شما دارد، در عين حال فرزند ديگر شما هم دانشجو است و هزينه‌هاي فراواني برعهده خانواده قرار گرفته است. كاري كه شما بايد بكنيد اين است كه كاملا منطقي و صريح، به كودكتان بگوييد: «عزيزم، درس خواندن جزو مسائل مهم زندگي است و ما فعلا به‌خاطر هزينه‌هايي كه بابت تحصيل خواهر يا برادرت مي‌پردازيم، نمي‌توانيم براي تو تبلت بخريم.» و خريدن تبلت را به زماني كه امكان بهتري براي خريد داشته باشيد موكول كنيد.
- درست پول توجيبي بدهيد
از سنين 7-6سالگي به موازات رفتن كودك به پيش‌دبستاني و مدرسه، مبلغ مشخصي را به‌عنوان پول توجيبي براي بچه‌ها اختصاص بدهيد. اين مبلغ با توجه به توان خانواده و مبلغ پول توجيبي كودكاني كه در اطراف فرزند شما هستند بايد تعيين شود. منظور از اين مسئله اين است كه كودك نبايد نسبت به همكلاسي‌هاي خود مبلغ بسيار زيادتر يا بسيار كمتري را به‌عنوان پول توجيبي بگيرد چون باعث احساس حقارت يا احساس برتري بيش از حد در فرزند شما خواهد شد. ضمنا سعي كنيد اين مبلغ به‌گونه‌اي باشد كه امكان پس‌انداز آن وجود داشته باشد. يعني مثلا اگر كودك براي خريدن تغذيه مدرسه از اين مبلغ استفاده مي‌كند، با كمي صرفه‌جويي و مديريت، بدون اينكه گرسنه بماند بتواند مقداري از پول را براي خودش پس‌انداز كند. شما بايد در خريد اقلامي كه كودك دوست دارد، به‌گونه‌اي عمل كنيد كه فرزندتان ناچار شود بعضي از چيزهايي را كه دوست دارد با پس‌انداز خودش تهيه كند. با اين كار، كودك علاوه بر چشيدن لذت پس‌انداز و عادت به آن، لذت خرج كردن به‌جا و به‌موقع پول را هم مي‌آموزد.
- موقعيت خريد و بودجه‌بندي ايجاد كنيد
يكي از توانايي‌هاي مهمي كه فرزند شما بايد آن را كسب كند، توانايي بودجه‌بندي مبلغ مشخصي از پول و نيز توانايي خريد كردن، چانه‌زني و انتخاب مناسب و به‌صرفه هنگام خريد است. سعي كنيد بچه‌ها را هنگام خريد به همراه خود ببريد. با اين كار كودك با ديدن نحوه رفتار شما، نحوه جدا كردن و انتخاب ميوه، بررسي محصولات براي خريد و نوع چانه‌زدن شما با فروشنده، به‌صورت غيرمستقيم اصول خريد كردن را ياد مي‌گيرد. در ادامه شما مي‌توانيد مبلغي را كه مي‌خواهيد به فروشنده بدهيد يا كارت بانكي و رمز آن را به فرزندتان بدهيد و از او بخواهيد تا آن را به فروشنده بدهد. گام بعدي كه براي كودكاني با سنين 8-7سال مناسب است اين است كه شما با رعايت مسائل امنيتي، مبلغ مشخصي را به فرزندتان بدهيد و از او بخواهيد كه مثلا خريد يك هفته نان خانه را با اين پول برعهده گرفته و مديريت كند. ازجمله كارهاي ديگري كه شما براي آموزش بودجه‌بندي مي‌توانيد بكنيد خريد بازي‌هايي مرتبط با مسائل مالي است. اين بازي‌ها مبلغ مشخصي پول را در اختيار كودك مي‌گذارند و كودك بايد طي بازي‌ها با آنها خريد كند و مديريت مالي انجام دهد.
- زحمت كشيدن براي پول
آخرين نكته‌اي كه شما بايد به‌عنوان اصول اساسي تربيت اقتصادي به فرزندتان آموزش دهيد؛ نحوه به‌دست آوردن پول و نياز به زحمت كشيدن براي به‌دست آوردن آن است. اين آخرين نكته را شايد بتوان مهم‌ترين نكته هم ناميد چرا كه اگر كودك از همان ابتدا ياد نگيرد كه براي بدست آوردن پول بايد زحمت بكشد، تا پايان عمر دچار خطايي ادراكي مي‌شود كه يا او را به تنبلي و بيكاري مي‌كشاند يا به مسيرهاي نادرست كسب درآمد. شغل شما، چه فني باشد يا آزاد و چه اداري و... نمونه خوبي براي زحمت كشيدن براي كسب درآمد است. حتما گاهي اوقات فرزندتان را با خود به محل كار ببريد و اجازه دهيد با نحوه كسب درآمد و به‌خصوص سختي‌هايي كه كار شما دارد آشنا شود. اين روزها كه اكثر افراد مبلغ مورد نظرشان را از بانك دريافت مي‌كنند، بعضي بچه‌هاي كوچك‌تر در ابتدا فكر مي‌كنند كه بانك، منبع بيكران و تمام نشدني پول است و گاهي كه به آنها مي‌گوييد، پول نداريم، جواب مي‌دهند: «خوب از بانك بگير». حتما براي بچه‌هاي كوچك‌تر توضيح دهيد كه بانك، همان پولي را كه ما خودمان در آنجا گذاشته‌ايم و با زحمت به‌دست آورده‌ايم به ما مي‌دهد و اگر اين پول را با دقت خرج نكنيم، خيلي زود تمام مي‌شود.
- حاشيه مهم تر از متن
انسان مالي بسازيم
تربيت اقتصادي فرزندان ما سكه‌اي است كه روي ديگر اين سكه، تربيت اخلاقي است؛ سكه‌اي كه انسانيت فرزندان ما آن را ضرب مي‌كند. وظيفه آموزش انسان بودن به بچه‌ها در كنار تربيت اقتصادي آنها بر عهده والدين است.
پول براي من، به جاي من براي پول
كودك ما بايد ياد بگيرد كه ارزش و اعتبار انسان به ميزان پولي نيست كه در اختيار دارد و هدف زندگي به‌دست آوردن ثروت نيست. به فرزندان خود ياد بدهيم كه با تلاش و كوشش مي‌توانيم مالك پول و ثروت شويم، اما اگر در اين مالكيت افراط كنيم و بيش از حد به آن بپردازيم اين پول است كه مالك ما مي‌شود.
پول نمي‌تواند همه‌‌چيز را بخرد
وظيفه ما اين است كه به فرزندمان بگوييم با پول خيلي از چيزها را مي‌تواند تهيه كند، اما نه همه‌‌چيز را. او با پول مي‌تواند خانه‌اي را تهيه كند، اما محبت و گرماي درون خانه با پول خريدني نيست. به او ياد بدهيم كه با پول مي‌تواند آدم‌ها را با خود همراه كند، اما قلب آدم‌ها و محبت آنها خريدني نيست. با پول مي‌تواند رفاه را براي خود فراهم كند، اما آرامش با پول خريدني نيست.
پول تميز، پول كثيف
به بچه‌ها بفهمانيم كه به‌دست آوردن پول به‌خودي خود ارزش نيست و آنچه ارزش است به‌دست‌آوردن پول تميز و حلال است. فرزند ما بايد بياموزد كه پول‌ها هم مثل آدم‌ها تميز و كثيف دارند، حلال و حرام دارند و اگر او به‌دنبال پول كثيف برود، تبديل به انساني كثيف خواهد شد و از انسانيت و شرافت فاصله خواهد گرفت.
اهميت تلاش و توكل به خدا
فرزندان ما بايد بفهمند كه رزق و روزي امري است كه توسط خدا تقسيم مي‌شود و ممكن است در مواقعي از زندگي كم و زياد شود، اما آنچه مهم است اين است كه ما در هر لحظه از زندگي، تمام تلاشمان را براي به‌دست آوردن روزي حلال داشته باشيم و اين كار نزد خدا ثوابي به اندازه جهاد دارد.
خمس و زكات و مفهوم بركت
فرزند ما بايد ببيند و بشنود كه مبلغي اندك اگر همراه با بركت و توجه خداوند باشد، بار بزرگي از زندگي ما را برمي‌دارد. به آنان بياموزيم خمس و زكات خود را به موقع بپردازند و اينها گرچه به ظاهر از سرمايه ما كم مي‌كنند اما در واقع مايه بركت و وسعت رزق در زندگي ما خواهند شد.
كمك به نيازمندان
ما بايد به فرزندانمان ياد بدهيم كه ارزش و اعتبار پول به اين است كه در خدمت بندگان خدا و كمك به آنها قرار بگيرد. ثروتي كه در دست ماست، امانتي است براي استفاده ما و البته كمك به نيازمندان. اگر بتوانيم به فرزندانمان بفهمانيم كه بخشندگي و كمك به نيازمندان از پول آنها كم نمي‌كند و خدا ضمانت كرده كه چند برابر آن را به ما برگرداند و انسان به ميزاني كه دست‌دهنده و بخشنده داشته باشد، وسعت رزق و روزي پيدا خواهد كرد، مي‌توانيم ادعا كنيم تا حدود زيادي فرزندمان را براي اينكه به انساني بخشنده تبديل كنيم، آماده كرده‌ايم.
نظر شما