همه سرباز وظیفه‌ایم

قرآن‌كريم در كلامي جهت‌بخش، نيكوكاري و پرهيزكاري را محدوده همياري معرفي مي‌كند (مائده/2). از اين‌رو امام علي(ع) در بستر شهادت به مردمان سفارش مي‌كنند كه «...دشمن ظالم و ياور مظلوم باشند» (نامه47). در نگرش امام(ع) تعاون نه‌تنها وظيفه‌اي انساني كه به‌عنوان يك نياز اجتماعي مطرح مي‌شود؛ نيازي كه مرز منصب‌هاي اجتماعي و جايگاه‌هاي انسان‌ها را درنورديده و آدميان را در هر شرايطي محتاج به همياري مي‌كند.

امام علي(ع) مي‌فرمايند: «...آدمي هر چند، خرد و بي‌مقدار باشد و در ديده‌ها بي‌ارج‌ آيد، مي‌تواند ديگران را بر حق ياري دهد يا از ديگران ياري خواهد» (خطبه207). يعني خود را در هر مقامي، نبايد بي‌نياز از همكاري ديگران بدانيم و هركس، هر اندازه درنظرها كوچك آيد، نبايد تصور كند كه كوچك‌تر از آن است كه دعوت به همكاري بشود يا مورد حمايت ديگري قرار گيرد؛ ازاين‌رو همه افراد به يكديگر محتاجند و همه بايد در حد توانايي خود تلاش كنند.

رفتار مبتني بر تعاون كه ويژگي دوسويگي را به‌همراه دارد، كهتر و مهتر نمي‌شناسد و جايگاه اجتماعي افراد در التزام به تعاون دخالتي ندارد.

اما تعاون با چه معياري بايد صورت گيرد؟! امام‌علي(ع) معيار تعاون را حق و انصاف برمي‌شمرد. انصاف و مطابقت با حق، همواره بايد درنظر گرفته ‌شود، به‌همين دليل در سايه همكاري و تعاون، حقوق دوسويه در سايه عدل و انصاف نيز به‌وجود مي‌آيد، كه طرفين بايد به آن التزام عملي داشته ‌باشند. آشكار است كه رعايت اصل حق و انصاف، مستلزم تصميم‌گيري و اراده فرد، در نتيجه آزادي در عمل است. انسان آزاد، صاحب اختيار و مسئول، موظف به‌اداي فريضه‌الهي در كمك‌رساني و ياري ديگران است. اين كمك متقابل در كمال اختيار و آزادي و از روي انصاف انجام مي‌گيرد.

براين اساس 3 ركن مهم در حيات اجتماعي، يعني آزادي، اختيار و مسئوليت محقق مي‌شود. ازاين‌رو هيچ‌يك از افراد جامعه مجاز به كناره‌گيري از عمل تعاون و همكاري نيستند زيرا در آن‌صورت حقوق الهي دچار نقصان شده و جامعه متزلزل مي‌شود. امام(ع) اعضاي جامعه را به‌مثابه همكاراني مي‌داند كه نمي‌توان هيچ‌يك از آنها را ناديده انگاشت. افراد بايد براي رفع نيازها و تحقق آرمان‌ها به ياري و كمك يكديگر برخيزند اما هيچ‌كس در اين اقدام مجبور نيست. آشكار است كه رعايت اين اصل جامعه را به انسجام رسانده و مي‌تواند جامعه آرماني را پي‌ريزي كند. پس بر شماست كه در چنين زماني به يكديگر اندرز دهيد و يكديگر را با تعاوني نيكو ياري دهيد (خطبه 207).