مستندها به پرده نقره‌ای چشم دارند

 به گزارش مهر؛  نهمین جشنواره بین‌المللی سینمای مستند ایران «سینماحقیقت» در حالی امروز ۲۹ آذرماه به پایان می‌رسد که مستندسازان و علاقه مندان به این آثار آرزو دارند روزی شرایطی فراهم شود که فیلم‌های مستند هم فرصت اکران عمومی پیدا کنند.

گرچه آرزوی دیرینه مستندسازان در یک سال اخیر به همت گروه سینمایی «هنر و تجربه» تا اندازه ای محقق شده و طبق گفته محمد مهدی طباطبایی نژاد مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سهم سینمای مستند در اکران یک سال گذشته  ۲۵ درصد از ظرفیت صندلی‌های این گروه سینمایی بوده است ولی به زعم فیلمسازان فعال در عرصه مستندسازی اختصاص این سهم از اکران به فیلم مستند بسیار اندک است.

درخواست مستندسازان برای جدی گرفتن و گسترش اکران آثار مستند در دولت‌های مختلف مطرح بوده و هر یک از مدیران سینمای ایران به فراخور نوع نگاهی که به این سینما داشته‌اند فعالیت‌هایی را انجام داده‌اند، اما آنچه مسلم است هنوز هم سینمای مستند و فیلمسازان فعال در این عرصه به واسطه حضور در جشنواره ها به مخاطب داخلی معرفی می‌شوند.

محدودیت‌های موجود در عرصه اکران فیلم‌های مستند ایرانی و همچنین نداشتن ساز و کار مشخص پخش فیلم‌های برگزیده سینمای مستند در ایران و همچنین وجود محافل اندک چون جشنواره «سینما حقیقت» در مدت زمان یک هفته و استقبال چشمگیر مخاطب از فیلم‌های مستند ایرانی، گروه هنر خبرگزاری مهر را بر آن داشت تا گزارشی ویژه درباره ساز و کار اکران عمومی فیلم‌های مستند در ایران تهیه کند.

در این گزارش سعی شده نظر طیف های مختلف مستندسازان و همچنین مدیران سینمای ایران درباره چگونگی اکران فیلم های مستند مورد ارزیابی قرار گیرد.

• می‌توان به گردش مالی سینمای مستند در گیشه امیدوار بود

مرتضی رزاق کریمی تهیه کننده سینمای مستند که در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر مسئولیت بخش سینمای مستند ایران را نیز به عهده دارد حضور فیلم‌های خوب در نهمین جشنواره «سینما حقیقت» را معیار مناسبی برای اکران فیلم‌های مستند در طول سال عنوان کرد و گفت: آنچه در آثار نهمین جشنواره «سینما حقیقت» مشهود بود این بود که موضوع فیلم ها جدی تر شده بود و از لحاظ کیفی نیز آثار رشد داشتند و همین امر باعث شد ما با استقبال خوب مخاطبان روبه رو شویم.

وی با تاکید بر اینکه رضایت مخاطب داشته مهمی است که باید راهکاری برای حفظ آن به دست آورد، بیان کرد: یکی از راه‌هایی که نشان می‌دهد ما به نظر مخاطب اهمیت می‌دهیم این است که به اکران فیلم مستند به شکل گسترده اقدام کنیم.

رزاق کریمی همچنین عنوان کرد که علاقه مندی و حضور گسترده مخاطب در عرصه سینمای مستند نشان می دهد که سینمای مستند پتانسیل حضور موفق در چرخه اکران را دارد و رفته رفته می توان به بازگشت سرمایه برای تهیه کننده و گردش مالی در گیشه هم امیدوار بود.

این تهیه‌کننده افزود: منتها باید به گونه‌ای برای اکران برنامه ریزی کرد که به شکست منجر نشود. برای توضیح بیشتر به گذشته سینمای مستند در ایران برمی گردم. تولید فیلم بلند مستند در گذشته ای نه چندان دور سالی یک یا دو اثر بود و اغلب مستندها کوتاه و نیمه بلند بودند، اما در حال حاضر با تعداد زیادی فیلم بلند مستند مواجه هستیم. در واقع مستندسازان در طول سال‌های مختلف آزمون و خطاهای بسیاری کردند و در جشنواره های مختلف دوره های آموزشی متعدد را دیدند و تبادل تجربه خوبی در این حوزه اتفاق افتاده است که باید قدر این داشته‌ها را دانست و یکی از راهکارهای این قدرشناسی اکران فیلم مستند در سالن های سینما است.

مستندسازان به واسطه حضور در جشنواره های خارجی شناخته شده اند

و اما مهرداد اسکویی کارگردان سینمای مستند که در نهمین جشنواره «سینما حقیقت» با فیلم «رویاهای دم صبح» حضور داشت معتقد است نبود امکان نمایش آثار در اکران های عمومی باعث شده مستندسازان به واسطه جشنواره هایی که می روند شناخته شوند و شناخته شدن مستندسازان ایرانی به این شکل جلوه خوبی برای سینمای ایران ندارد.

وی با ذکر مثالی یادآور شد: من از جمله مستندسازانی هستم که آثارم در جشنواره های مختلف دنیا و شبکه های متعدد خارجی دیده شده اما سهم من از اکران در کشورم تقریبا صفر بوده است. بنابراین باید شرایطی پیش آید که مستندسازان فرصت دیده شدن در کشورشان را داشته باشند و این امکان جز با اکران آثار سینمای مستند در سینماها امکان‌پذیر نیست.

اسکویی همچنین گروه سینمایی «هنر و تجربه» را فرصت مغتنمی برای اکران برشمرد اما گفت که اکران در این گروه که سینماهای به شدت محدودی دارد و در تعداد کمی از شهرها فعال است، کافی نیست.

این مستندساز در توضیح صحبت های خود گفت: گروه سینمایی «هنر و تجربه» اتفاق مهمی برای مستندسازان و فیلمسازان مستقل به شمار می آید چون پیش از این تنها در یک یا دو جشنواره مهم سینمایی آثار مستندسازان سینمای ایران را نشان می دادند و مستندسازان غیر از این دو فستیوال امکان دیگری برای در معرض نمایش گذاشتن آثار خود نداشتند. این درحالی است که مستندسازان دوست دارند آثار خود را با مخاطب در سالن های سینمای ایران به تماشا بنشینند.

کارگردان مستند «روزهای بی تقویم» در پایان صحبت های خود با اشاره به این مطلب که گروه سینمایی «هنر و تجربه» در حوزه سینمای تجربی مخاطب شناسی کرده است، گفت: فیلمسازانی چون شهرام مکری و مجید برزگر از جمله کارگردان های سینمای تجربی هستند که مخاطب جدی سینمای ایران با ایجاد گروه سینمایی «هنر و تجربه» توانستند آثار آنها را ببینند و حال باید مشابه این اتفاق برای سینمای مستند نیز بیفتد.

• گروه سینمایی «هنر و تجربه» نشان داد فرهنگ مستند دیدن نزد مخاطب وجود دارد

حجت‌الله ایوبی رییس سازمان سینمایی نیز در اظهارنظری که در جریان بازدید از روند برگزاری نهمین جشنواره «سینما حقیقت» داشت بر لزوم اکران فیلم‌های مستند تاکید کرد و گفت: اگرچه اکران فیلم مستند در گروه سینمایی «هنر و تجربه» محدود بود اما همین اتفاق کوچک انرژی زیادی به مستندسازان سینمای ایران داد و این اتفاق مستندسازان را متوجه کرد که اگر آثار خوب بسازند و البته شرایط اکران مناسب برای آنها فراهم باشد می‌توانند همپای سینمای داستانی پیش روند و مخاطب عمومی داشته باشند.

ایوبی افزود: اکران در گروه سینمایی «هنر و تجربه» امکان ارزیابی حضور سینمای مستند در عرصه اکران و میزان استقبال مخاطب را به کارشناسان می دهد. همچنین حداقل دستاورد گروه سینمایی «هنر و تجربه» این است که نشان می دهد در ایران هم فرهنگ مستند دیدن وجود دارد و مستندسازانی داریم که می توانند فیلم پرمخاطب بسازند و با آثارشان مردم را به سینما بکشانند.

• پردیس سینمایی ویژه سینمای مستند ساخته شود

مرتضی رزاق کریمی در تکمیل صحبت‌های رییس سازمان سینمایی، اکران فیلم مستند در گروه سینمایی «هنر و تجربه» را آغاز خوبی دانست اما تاکید کرد که باید ظرفیت‌های دیگری به قطار اکران سینمای ایران اضافه شود تا بتوان سینمای مستند را به درستی به مردم معرفی کرد.

قائم مقام مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تصریح کرد: سینمای مستند، سینمایی رو به رشد است و باید به این سینمای رو به رشد توجه کرد تا سرمایه اینچنینی از دست نرود. به گمان من آثار مستند پتانسیل لازم برای اکران را دارند و بهتر است سالن های ویژه و یا یک پردیس سینمایی با تعداد بالای سالن و صندلی ویژه سینمای مستند ساخته شود که اگر چنین شود آینده به سینمای مستند تعلق خواهد داشت.

این تهیه کننده سینما در پایان صحبت های خود بیان کرد: ناگفته نماند بحث اکران فیلم در سینمای ایران و کمبود سالن‌های سینما تنها معطوف به سینمای مستند نیست بلکه سینمای داستانی نیز از این قائده مستثنی نیست و با معضلی به نام کمبود سالن مواجه است، اما به هر تقدیر سینمای مستند در ابتدای راه برای اکران است و ظرفیت اکران در ایران بیش از سالن‌های موجود است. از همین رو باید برنامه ای ترتیب داد تا بخش خصوصی وارد عرصه فعالیت شود و اعمال سیاست های تشویقی برای جلب نظر بخش خصوصی می تواند در این زمینه کارساز باشد.

• برای اکران فیلم مستند باید دفاتر پخش و توزیع این گونه سینمایی وجود داشته باشد

مهدی قربان پور کارگردان سینمای مستند که در این دوره از جشنواره فیلم «سینما حقیقت» با فیلمی به نام «زمناكو» در بخش مسابقه فیلم های بلند حضور داشت یکی از ضعف‌های موجود در عرصه اکران سینمای مستند را نبود دفاتر پخش و توزیع در این حوزه عنوان کرد و گفت: سینمای مستند ایران به مرحله‌ای رسیده که هم مخاطب دارد و هم آثار خوبی در این عرصه تولید می‌شود اما بزرگترین ضعف در حوزه اکران فیلم‌های مستند، نبود دفاتر پخش و توزیع است.

وی ادامه داد: یکی از ضعف های سینمای مستند در حوزه اکران این است که نگاه منطقه ای نسبت به آثار وجود ندارد و مجموع آثاری که با نگاه قوم گرایانه ساخته شده در شهرها و مناطق مربوطه دیده نمی‌شوند. این در حالی است که مردم مناطق مختلف ایران تشنه دیدن فیلم مستند هستند و این موضوع را می توان از استقبالی که از فیلم های جشنواره منطقه‌ای در حوزه فیلم کوتاه و داستانی می کنند، دریافت. به اعتقاد من چرخه دیده شدن فیلم مستند در ایران به نوعی در بی زمانی و بی مکانی می گذرد و مستندها تنها براساس نیاز جشنواره‌ها به میان مردم می‌آیند. این درحالی است که مخاطب تشنه سینمای مستند به ویژه در حوزه مستند اجتماعی است و اگر فیلم خوب اجتماعی که روایت کننده و آیینه جامعه ایران باشد تولید شود قطعا اکران خوبی خواهد داشت.

این مستندساز با ارائه پیشنهادی مبنی بر اینکه کارگروهی ویژه برای اکران سینمای مستند در سازمان سینمایی تشکیل شود، گفت: سینمای داستانی شورایی به نام شورای صنفی نمایش دارد که ساز و کار اکران فیلم ها را تعیین می کند و من معتقدم که تشکیل چنین شورایی برای اکران فیلم مستند ضروری است و باید ساز و کار اکران سینمای مستند از سینمای داستانی جدا شود و سینمای مستند بر اساس مقتضیات خاص این نوع سینما ارزیابی و سنجیده شود.

قربان پور در پایان تاکید کرد: می توان عادت های مردم را تغییر داد اما آنچه مسلم است مقوله اکران سینمای مستند و فیلم داستان در دو قواره مجزا از یکدیگر تعریف می شود و  اکران سینمای مستند دیگر آرزو نیست.

• برای اکران فیلم مستند در سالن های سینما باید فکری برای حضور مخاطب کرد

محمدمهدی طباطبایی نژاد دبیر نهمین جشنواره سینمای مستند «سینما حقیقت» و مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی راه افتادن چرخه اکران سینمای مستند را منوط به مخاطب شناسی دانست و تاکید کرد: مخاطب شناسی در سینمای مستند موضوع مهمی است و برای اکران فیلم مستند در سالن های سینما باید به فکر حضور مخاطب بود و من فکر می کنم در درجه نخست به جای اینکه فکری به حال اکران فیلم های مستند کنیم باید چاره ای برای مخاطب این سینما اندیشید. البته منظور من این نیست که سینمای مستند فی نفسه مخاطب ندارد بلکه معتقدم پیش از اینکه به اکران فیلم مستند فکر کنیم باید مخاطب و میزان حضور در سالن های سینما برای دیدن فیلم مستند را مورد ارزیابی قرار داد.

این مدیر سینمایی در ادامه یادآور شد: علاوه بر جشنواره هایی که ویژه فیلم مستند برگزار می شوند، تلویزیون خاستگاه فیلم مستند است و در دنیا این امر پذیرفته شده است که فضای عرضه برای سینمای مستند به طور عام تلویزیون است، اما طبیعی است که باید از ظرفیت‌های دیگری نیز استفاده کرد.

طباطبایی نژاد تجربه اکران فیلم مستند در گروه سینمایی «هنر و تجربه» را مثبت ارزیابی کرد و گفت: تجربه اکران فیلم مستند در گروه سینمایی «هنر و تجربه» مبین استقبال خوب از این سینما بوده و ۲۵ درصد از ظرفیت صندلی های این گروه سینمایی به فیلم مستند اختصاص داشته است. ما در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سال گذشته با ۵ عنوان فیلم در اکران سینمای مستند حضور داشتیم که تجربه خوبی برایمان بود.

• توسعه سیستم «VOD» برای دیده شدن فیلم مستند در راه است

مدیرعامل مرکزگسترش سینمای مستند و تجربی توسعه «VOD » را یکی از راهکارهای در دسترس قرار گرفتن سینمای مستند عنوان کرد و گفت: جدا از ظرفیت اکران فیلم مستند، یک اتفاق مهم دیگر یعنی توسعه فضای «VOD » هم به شکل اینترنتی و هم به شکل اینترانتی در راه است و در حال حاضر فضای اینترنتی به شکل محدود با شبکه هایی چون «فیلم نت» و... در دسترس مخاطب قرار دارد و از سوی دیگر با فضای اینترانتی هم اتفاق‌های تازه در راه است که مخاطب با پرداخت هزینه نازل فیلم مورد نظر را می خرد و در خانه تماشا می‌کند. بنابراین در صورت توسعه این فضا اکران سینمای مستند دیگر وابسته به اکران در سالن های سینما نیست.

طباطبایی نژاد یکی دیگر از مشکلات موجود در عرصه اکران فیلم مستند را نبود ارتباط درست با مخاطب فراگیر دانست و گفت: وقتی در جشنواره هایی مثل «سینما حقیقت» دور هم جمع می شویم و استقبال مخاطب در هفت روز برگزاری جشنواره را می بینیم فکر می کنیم سینمای مستند پرمخاطب است اما واقعیت این است که باید برای اکران مستند فضایی فراگیر و جدی در نظر گرفت و نکته مهم این است که اگر بخواهیم میزان میل مخاطب به سینمای مستند را معیار توسعه یافتگی قرار دهیم باید فضای جذب مخاطب جدی و فراگیر سینمای مستند را فراهم کنیم و خوشبختانه این امکان در حال میسر شدن است. بنابراین در اکران موفق سینمای مستند همه عوامل از مدیر تا فیلمساز و مخاطب به یک اندازه سهم دارند.

• برای  اکران عمومی فیلم مستند می توان روی مخاطب حساب باز کرد

منوچهر مشیری مستندساز پیشکسوت سینمای ایران که با مستند «با زبان خاموش» در بخش غیر رقابتی نهمین جشنواره «سینما حقیقت» حضور داشت درباره اکران فیلم های مستند گفت: من از جمله فیلمسازانی هستم که نسل های مختلف مستندسازی و میزان انگیزه و فعالیت کارگردان های فعال در این عرصه را به چشم خود دیده ام و به گواه تاریخی که پشت سر گذرانده ام شهادت می دهم رشد سینمای مستند در هیچ دوره‌ای به اندازه یک دهه اخیر نیست و مطمئنم اگر برنامه ریزی اکران این بخش از سینمای ایران به درستی انجام شود گیشه سینمای مستند هم رونق می گیرد.

این فیلمساز پیشکسوت نظری بر خلاف نقطه نظر محمدمهدی طباطبایی نژاد درباره مخاطب سینمای مستند دارد و در توضیح نکات خود گفت: نگاه مخاطب به فیلم مستند در ۱۵ سال اخیر تغییر کرده است و مستندسازان توانستند تعریف مستند نزد مخاطب سینمای ایران را تغییر دهند. مخاطبی که سینمای مستند را با فیلم های حیات وحش می شناخت امروزش نگاهش تغییر کرده و سینماگران در این زمینه به خوبی گام برداشته اند و معتقدم در اکران عمومی هم می توان روی مخاطب حساب باز کرد.

مشیری در پایان صحبت های خود ساخت فیلم های اجتماعی را راهی برای دیده شدن سینمای مستند عنوان کرد و گفت: یکی از فاکتورهایی که می توان در اکران عمومی فیلم مستند روی آن حساب کرد، ساخت مستندهای اجتماعی است که بهترین خوراک برای آمدن مخاطب به سالن های سینما است. بنابراین مسئولان باید در حمایت از مستندسازان فعال در عرصه مستند بیش از پیش کوشا باشند و از جهت مادی و معنوی از ساخته شدن چنین مستندهایی حمایت کنند.