چند روزی است که ماه مبارک رمضان برای مردم ماهم همچون دیگر مسلمانان سایر نقاط جهان آغاز شده است.
اصول و آیین‌های کلی مراسم این ماه هرچند که در کشورهای اسلامی‌شبیه یکدیگر است، ولی نوع برگزاری آن تا حدی متفاوت. این در شرایطی است که رمضان که به نوعی تجلی معنویت در سنت اسلامی‌است،امروز با چالش‌های اساسی پیش‌روی جهان اسلام در صحنه بین المللی مواجه شده است.
اما آیا فضای جامعه ایرانی در ماه رمضان تفاوتی با ماه‌های دیگر دارد؟ میزان علاقه وگرایش مردم به برگزاری مراسم این ماه نسبت به گذشته چه تفاوتی کرده است؟ دراین ماه فعالیت‌های اجتماعی انسان دوستانه دربسیاری از کشورها ازجمله ایران شتاب می‌گیرد.به طوری که با کمک مردم نوعدوست، سفره‌های اطعام و افطار محرومان و فقرا در سراسر شهرهای مسلمان نشین جهان گسترانده می‌شود.
رمضان ماهی است که انسان به میهمانی پروردگار می‌رود وهمه می‌دانیم که اصل میهمانی به شادی است نه اندوه و پریشانی!؟ ماه رمضان، ماه دوری از پلیدی‌ها و غم‌هاست و در این شادی همه باید سهیم باشند، حتی غیر مسلمانان، که همه در برابر خداوند یکسانیم و کسی را بر هیچ کس برتری نیست. پس ندار و دارا در پیش خالق به یک اندازه سهم می‌برند و هیچ تبعیضی وجود ندارد.
از این رو معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران امسال در آستانه آغاز سال تحصیلی جدید و فرارسیدن ماه رمضان با توزیع بن لوازم التحریر و بن لباس در میان دانش‌آموزان بی بضاعت و ارائه یک وعده غذای گرم به بچه‌های فقیر شهر، گامی هرچند کوچک برای ثبت نیت و عملی انسان دوستانه برداشته...
آداب این ماه در مناجات و راز و نیاز خلاصه نمی‌شود و دستگیری از نیازمندان به قلب‌ها آرامش و به سفره‌ها برکت می‌دهد و لذت دوری جستن از گناه را صد چندان می‌کند. ماه رمضان فرصتی برای توجه بیشتر به انسانیت است. مردم درمی‌‌یابند نسبت به هم مهربانتر باشند و حقوق اساسی یکدیگررابیشتر رعایت می‌کنند. چنانچه هر سال درآمار پلیس کشور می‌آید که 35 درصد از ارتکاب جرم در این ماه کاسته شده است.
ما در این ماه متفاوتیم وبعد از ۱۱ماه زندگی به یک روش خاص، یک ماه را به شکل آنچه در این آیین آمده تجربه می‌کنیم. هرچند که این روزها به دلیل رشد روز افزون تورم و گرانی، مردم با روحیه ای متفاوت ماه رمضان را سپری می‌کنند و آنچه در شدت وضعف آن موثر است بنیه اقتصادی خانواده‌ها، گرفتاری‌های کاری و چگونگی روابط دوستانه است که در این زمانه با مشکلات اقتصادی خانواده‌ها گره خورده است.
آیین‌های کهن در عصر جدید!
اماآیین‌ها و مراسم ملی، مذهبی در گذر روزها و در برخورد با تمدن جدید چه شکل و فرمی‌به خود می‌گیرند؟ این پرسش گرچه بیشتر به جامعه شناسی مربوط می‌شود و در بررسی رفتارهای فردی و میان فردی جوامع می‌گنجد، اما در زمانه‌ای که گردهمایی در ایران کمرنگ شده است، به عنوان نوعی از شرکت در فعالیت‌های جمعی همچون عزاداری ماه محرم یا شرکت در مراسم‌گوناگون ماه رمضان هم قابل بررسی است.
مراسم مذهبی و ملی در چه شرایطی می‌تواند به عمر طبیعی خود ادامه دهد؟ تا چه اندازه شرکت جوانان ونوجوانان در اینگونه مراسم از دلبستگی و اعتقاد آنان به آیین‌های مذهبی سرچشمه می‌گیرد و چه اندازه از آن مربوط به نیاز گروه‌هایی از این نسل به گردهمایی است؟ با این حساب ماه رمضان می‌تواند تاثیر معنوی و اجتماعی ویژه‌ای در جامعه ایران داشته باشد. صرفنظر از جلوه‌های رسمی‌یا ظاهری آن، معمولا تک تک افراد با عقاید و رفتار مختلف تحت تاثیر این ماه قرار می‌گیرند.
در فرهنگ عامه ایران، که پیوستگى خاصى با سنت‌های اسلامى دارد، بعضى از ماههاى سال اهمیت و جایگاه ویژهاى دارند. محرم، شعبان و رمضان را شاید بتوان مهمترین ماههاى هر سال دانست. این موضوع، البته بستگى تام و تمامى با روحیه مذهبى بسیاری از ایرانیان دارد که سنتهاى دینی و مذهبى را پررنگ ترمىکند.
شاید بتوان آیینهاى رمضان را با توجه به آنچه در گذشته بوده و آنچه امروز باقى است، در2 بخش دستهبندى کرد: «آیینهاى رسمى» و «آیینهاى غیررسمى»؛ که هر 2 دسته البته در یک افق می‌گنجند و تعریف مىشوند. آنچه امروزه بیشتر به عنوان آیینهاى رسمى در ماه رمضان و در شهرهاى بزرگ و کوچک می‌بینیم، آیینهایى است که نسبت کمى با گستردگی آیینى غیر رسمى این ماه در گذشته دارد.
آیینهاى اجتماعی رمضان در گذشته، بسیار گستردهتر از امروز بود و حلول ماه رمضان، آیینهاى بسیار ویژهاى داشت؛ گو اینکه برخى از این آیینها در گوشه و کنار شهرهاى دور و نزدیک هنوز برگزار مىشود.
از رسم‌های شایسته‌ای که درگذشته ایران رواج داشت و امروز رگههاى ضعیفى از آن باقى است، مراسم «آشتىکنان» و«عفو و بخشش» در ماه رمضان بود. هر سال در آستانه رمضان، بزرگان هر منطقه به سراغ خانواده‌ها و کسانى که با هم کدورتى داشتند رفته و آنان را براى ورود به رمضان، آشتى مىدادند و اعتقاد داشتند کسانى که با داشتن کدورت از یکدیگر به رمضان وارد شوند، عبادت مقبولى نخواهند داشت.
جالب آنکه در بسیارى از موارد، حتى کسانى که کسى از کدورت آنها خبر نداشت، خود براى برگزارى این رسم، پیغام مىفرستادند.این رسم در کنار رسم «دیدار بیماران به صورت جمعى» و کمک به معاش آنان یا دیگر نیازمندان بود، از رسم‌های دیگر پیشوازى رمضان بود.
این رسم تا شب قبل از شروع ماه انجام مىشد که به آن «شب نیت» مىگفتند؛ شبى که مردم نیت مىکردند تا یک ماه را در پاکی سپرى کنند. عمده آیینهاى «شب نیت»، اکنون با توجه به اقتضای زندگی شهری به فراموشى سپرده شده. آیینهایى چون کمک گرفتن از پولدارها براى خرجی ماه رمضان افراد بىبضاعت و...
رسم دیگر در این ماه، آیین «کلوخاندازن» بود. این آیین که در بخشهایى از جنوب و نواحى مرکزى ایران به چشم می‌خورد، بر این استوار بود که روز قبل از شروع ماه یا 2 روز مانده به شروع ماه را باید به طبیعت رفت و به شادى پرداخت، خانواده‌ها به صورت دستهجمعى به طبیعت مىرفتند و با تفریح، کدورتهاى باقى مانده را فرو مىشستند و براى ماه رمضان آماده ترمىشدند.
جالب اینکه کسانى که مراسم آشتىکنان آنها برگزار شده بود، عموماً میهمان ویژه فامیل یا دوستان بودند. این مراسم، در بخشهاى مختلف نامهاى متفاوتى داشت که از جمله در تهران و قزوین به مراسم «گلخندانى» مشهور بود. اگر هم ماه رمضان به زمستان می‌افتاد، مراسم با جمع شدن در یک خانه بزرگ و گرم برگزار مىشد.
با برگزارى چنین مراسمی، تقویم روزهاى رمضان ورق مىخورد و تا رمضانى دیگر، مردم به زندگى عادى و رایج خود ادامه می‌دهند. ماه رمضان ماهی است که ما فرصت می‌کنیم کمی‌از نزدیک با خود برخورد کنیم.
