تبئین نسبت دین و اینترنت با مفهوم فرآیند انضمامی کردن

گاهی به زور می‌خواهیم یک چیزی را اسلامی کنیم. اگر اسلام موعود محقق شود، ممکن است برخی مولفه‌ها نظیر فضای مجازی ناپدید شود.

به گزارش همشهری آنلاین، دکتر مصطفی تقوی، در نشست بين‌المللي «سلامت و سبك زندگي: فرهنگ و فضاي مجازي» در دانشكده مطالعات جهان دانشگاه تهران، در آغاز سخنرانی با موضوع «تأملی در نسبت دین و فضای مجازی»، به آراء فینبرگ، فیلسوف تکنولوژی بدیل‌اندیش پرداخت و گفت: فینبرگ نظام تکنیکی، فعلی را که معتقد است مبتنی بر ارزش‌های سرمایه‌داری شکل گرفته است، نامطلوب می‌داند و در جستجوی راهی به رهایی از آن است. او به مدرنیته بدیل معتقد است که می‌توان آن را مبتنی بر ارزش‌های دموکراتیک، با سیاست‌گذاری مناسب و جلب مشارکت عمومی، محقق ساخت.

وی در نقد آراء فینبرگ، گفت: نظریه انتقادی فینبرگ در خصوص تکنولوژی، گرچه مزیت‌های قابل توجهی نسبت به نظریه‌های ذات‌گرایانه و ابزارگرایانه دارد، اما با مشکلی بزرگ مواجه است. این مشکل از ابهام موجود در مفهوم ارزش‌های دموکراتیک سرچشمه می‌گیرد. کدام مجموعه ارزشی باید مبنای توسعه تکنولوژی قرار گیرد؟ این پرسشی است که تا کنون پاسخی قطعی و قانع‌کننده در محافل مربوط به فلسفه تکنولوژی نیافته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف افزود: در جوامعی که سیاست‌گذاران آن، به دنبال تحقق اسلام در عرصه‌های گوناگون جامعه، از جمله عرصه عملی آن هستند، طبیعی است که این مبنای ارزشی، از دین اخذ شود؛ بخصوص دینی که مدعی است علاوه بر رازهای سعادت اخروی، رازهای سعادت دنیوی را نیز تبیین کرده است. تبیین بهتر نسبت ارزش‌های دینی و تکنولوژی، مستلزم مفهوم‌سازی است که سیموندون برای اولین بار مفهوم «فرآیند انضمامی کردن» را در این خصوص مطرح می‌کند و به دنبال تکنولوژی‌هایی است که با الزامات محیطی و تکنیکی سازگار باشند و تحقق چنین تکنولوژی‌هایی را نتیجه فرآیند انضمامی کردن می‌داند.

تقوی یادآور شد: سیموندون می‌خواهد مبتنی بر برخی ارزش‌ها، نظام تکنیکی متفاوتی به وجود آورد که مطلوب‌تر است. این فرآیند را می‌توان انضمامی کردن بر مبنای ارزش‌های خاصی دانست که سیموندون به آنها توجه کرده است. همین مفهوم را می‌توان برای مجموعه‌های ارزشی دیگر نیز بسط داد. ارزش‌های گوناگونی را می‌توان مبنای فرآیند انضمامی کردن قرار داد و نظام‌های تکنیکی متفاوتی را محقق کرد. به این ترتیب تمهیدی برای اندیشدن در خصوص نسبت دین و نظام‌های تکنیکی مانند فضای مجازی فراهم می‌شود.

وی با بیان اینکه فضای مجازی مطلوب در جوامع اسلامی باید نتیجه انضمامی کردن بر مبنای ارزش‌های اسلامی باشد، خاطرنشان کرد: فضای مجازی بخشی از فضای تکنیکی است. فضای تکنیکی بخشی از نظام عملی است و نظام عملی بخشی از تمدن است که دارای وجوه گوناگونی مانند نظام نظری، ساختارهای مادی و اجتماعی و شبکه درهم‌تنیده از نیازها است. نمی‌توان در انضمامی کردن بر مبنای ارزش‌های دینی، جزئی‌نگرانه عمل کرد و وجهی از تمدن را دید و وجهی دیگر را رها کرد.