حقيقت اين است، نقشي كه جمهوري اسلامي ايران ضمن پيروزي انقلاب اسلامي به رهبري امام‌خميني(ره) و در ادامه آن در طول حيات خود با هدايت مقام معظم رهبري در منطقه خاورميانه داشته، شبيه همان نقشي است كه شيعيان نيجريه به رهبري شيخ ابراهيم زكزاكي در منطقه آفريقا داشته‌اند؛ آن هم شيخي كه رهبر جنبش اسلامي نيجريه است و شيوه تبليغ اسلام و مبارزه با ظلم و ناحقي را از امام‌خميني(ره) و مقام معظم رهبري آموخته است. هرچند كه كشورهاي بسياري در قاره آفريقا وجود دارند اما در اين ميان نيجريه جزو مهم‌ترين كشورها در اين قاره به‌حساب مي‌آيد. مراكز رسمي بين‌المللي آماري از جمعيت نيجريه منتشر كرده كه طبق آن، اين كشور حدود 170ميليون نفر جمعيت دارد. از اين ميان حدود 50درصد را مسلمانان تشكيل مي‌دهند. شايد بپرسيد چرا آمار تعداد مسلمانان دقيق نيست! دليلش اين است كه بيشتر مردم اين كشور در روستاها زندگي مي‌كنند، آن هم روستاهايي كه با فاصله‌هاي بسيار دور از هم در سطح اين كشور پراكنده شده‌اند و اتفاقا جمعيت زيادي از مسلمانان و شيعيان در همين روستاها زندگي مي‌كنند. به همين علت است كه آمارگيري دقيق از تعداد شيعيان و حتي كل مسلمانان در نيجريه هنوز ممكن نشده است. اما طبق يك نظر كلي، حدود 50درصد مردم اين كشور را مسلمانان تشكيل مي‌دهند و از كل جمعيت مسلمانان هم، 10 تا 20درصد شيعيان هستند. اگر هم در بعضي از آمارها تعداد مسلمانان يا شيعيان كمتر از اين اعلام شده، دليلش تقيه‌اي است كه بيشتر شيعيان در اين كشور براي در امان ماندن از ظلم‌ها و دشمني‌ها عليه اسلام پيش مي‌گيرند. در عين حال اتفاقات اخير در اين كشور و دشمني‌هايي كه عليه اسلام و برادران مسلمان ما شده است، ضرورت توجه بيشتر نسبت به اوضاع اين كشور را از سوي مسلمانان عيان مي‌كند. مصطفي الشكور، يكي از مسلمانان نيجريه‌اي است كه حدود 14سال قبل با آموزش‌هايي كه از طريق مسلمانان فعال و با رهبري شيخ‌زكزاكي ديده بود، به مذهب شيعه مشرف شد. او آنقدر در زمينه آموزه‌هاي شيعيان فعاليت كرد كه نه‌تنها اعضاي خانواده خود را بلكه تعداد زيادي از جوانان و مردم كشورش را به مذهب تشيع هدايت كرد. به اين ترتيب است كه اطلاعات خوبي درباره اوضاع كشورش و به‌خصوص سبك زندگي و انواع فعاليت مسلمانان در اين كشور دارد. از او خواستيم تا وضعيت زندگي مسلمانان در نيجريه را برايمان تشريح كند.
- سابقه ورود اسلام در نيجريه
براي به‌دست‌آوردن سابقه ورود اسلام به كشور نيجريه بايد به اين نكته توجه شود كه كشور نيجريه حدود ۷۰ سال به‌عنوان مستعمره دولت انگلستان محسوب مي‌شد، آن هم در زماني كه اسلام به مرور در حال گسترش ميان مردم اين كشور بود؛ هرچند كه اسلام در ابتدا وارد منطقه آفريقا شد و در كشور تانزانيا و سواحل غربي آفريقا رشد و به قسمت‌هاي جنوبي اين قاره نفوذ كرد. اين اتفاق نشان مي‌دهد كه مردم نيجريه، مردمي هشيار و خداپرست بوده‌اند و به‌همين دليل گرايش به اسلام بين آنها گسترش يافته است. دين اسلام نخستين بار از طريق تاجران و بازرگان‌ها وارد نيجريه و آفريقا شد و البته بايد توجه داشت اسلامي كه وارد اين سرزمين شد، با معرفت و محبت نسبت به اهل‌بيت پيغمبر اسلام(ص) همراه بود. درواقع اسلام ناب و حقيقي به مردم اين كشور شناسانده مي‌شد و اين، اتفاق مباركي براي مردم اين كشور بود.
در چنين شرايطي به‌دليل اينكه دولت انگلستان، نيجريه را تحت استعمار خود درآورده بود، مشخص بود كه نمي‌خواست و اجازه نمي‌داد كه اسلام حقيقي كه همراه با روحيه نشاط و جهاد و حق‌طلبي است بين مردم رواج پيدا كند. چون در اين صورت به‌طور طبيعي منافع آنها به خطر مي‌افتاد. بنابراين رواج يك اسلام بدون روح و تنها همراه با اداي آداب فردي و بدون روحيه حق‌طلبي براي استعمار انگلستان بي‌خطر بود. به همين دليل وقتي آنها توان مقابله با رواج اسلام و آموزه‌هاي اين دين الهي را نداشتند، سعي كردند آموزه‌هايي به مردم منتقل شود كه فقط به امور روزانه و مشخصي بپردازند و نگاهي به آينده و شرايط اجتماعي و سياسي نداشته باشند.
- سبك زندگي اسلامي در نيجريه
حركت‌هاي اسلامي در كشور نيجريه به شكلي مسالمت‌آميز بارها اتفاق افتاده است. مردم مسلمان در اين كشور آداب اسلامي را در زندگي روزمره خود رعايت مي‌كنند و آنقدر نسبت به انجام مراسم ديني حساسيت دارند كه درخواست داده‌اند تا احكام اسلامي در ساختار حاكميتي كشور اجرا شود. در‌عين حال دولت‌هاي قبلي در نيجريه هم مردم مسلمان اين كشور را جزو يكي از مهم‌ترين و اثرگذار‌ترين گروه‌ها در امور حكومتي و حاكميتي مورد توجه قرار مي‌دادند و همه اينها نشان‌دهنده شأن و جايگاه مسلمانان در نيجريه است. البته ارتش و دولت نيجريه با وجود اينكه آزادي‌هاي زيادي براي وهابي‌ها در اين كشور ايجاد كرده‌اند، اجازه نمي‌دهند كه وهابي‌ها در برنامه‌هاي مسلمانان شركت كرده و به آنها نزديك بشوند چون مي‌ترسند كه تحت‌تأثير آموزه‌هاي اسلام اصيل قرار بگيرند و شيعه شوند. در اين ميان، دولت عربستان‌سعودي و صهيونيست‌ها بيشتر از هر كسي براي گسترش وهابيت بين مسلمانان نيجريه‌اي تلاش دارند، به اندازه‌اي كه هزينه‌‌هاي هنگفتي را صرف تبليغ وهابيت و دشمني عليه مسلمانان و شيعيان مي‌كنند؛ هر چند با وجود تمام اين اقدامات شيطاني، باز هم جمعيت زيادي از مردم نيجريه شيعه و محب اهل‌بيت عليهم‌السلام هستند.
به مررو زمان و با گسترش اسلام در نيجريه، آموزش اصول اسلامي هم به‌تدريج در اين كشور رايج شد و مساجد به اماكني براي آموزش احكام اسلامي و پاسخ به نيازهاي ديني مسلمانان تبديل شدند. در مدارس اسلامي واقع در مساجد، امام جماعت به‌عنوان مدرس فعاليت مي‌كرد و قرآن موضوع اصلي آموزش بود. البته اين روش آموزشي با مدارس قرآني سنتي كه در آن زبان محلي به موازات زبان عربي مورد استفاده قرار مي‌گرفت، شباهت زيادي داشت. اين شيوه آموزش دستورات و مفاهيم قرآني و اسلامي در مساجد، به تعليم و تربيت اسلامي در كشور نيجريه وجهه عمومي داد. به اين ترتيب فرهنگ اسلامي به همزيستي با فرهنگ نيجريه ادامه داد و آموزش تعليمات قرآني در مناطق مختلف گسترش پيدا كرد. اين آموزش‌ها شامل ارائه دروس متفاوتي چون توحيد، منطق، علوم حديث، فلسفه، قواعد دستور زبان و ادبيات عرب و تفسير قرآن است و از آنجا كه در اين روش آموزشي بر منابع عربي تأكيد مي‌شود، اين كار باعث شده مردم نيجريه هم زبان عرب را ياد بگيرند و هم با فرهنگ اسلامي و قرآني آشنا شوند.
- جنبش اسلامي
يكي از زمينه‌هاي اصلي ظهور و بروز اعتقادات اسلامي بين مردم نيجريه، شكل‌گيري جنبش اسلامي در اين كشور است. نكته جالب اينكه اغلب نيروهاي جنبش اسلامي را جوانان متدين تشكيل مي‌دهند كه بسياري از آنها جزو مستبصرين و ره‌يافتگان به اسلام و مذهب تشيع هستند. رهبري اين جنبش را آيت‌الله شيخ ابراهيم زكزاكي بر عهده دارد و موفق شده كه در طول سال‌هاي گذشته با فعاليت‌هايي كه براساس آموزه‌هاي اسلام داشته، طي اقدامات مسالمت‌آميز و دور از هر نوع خشونت تبليغات اسلامي را انجام دهد. جايگاه اين تبليغات هم در آشنا‌كردن مردم با دين اسلام و رواج سبك زندگي اسلامي قابل تامل است، به اين دليل كه تعداد زيادي از مردم نيجريه از طريق همين تبليغات با مذهب بر حق شيعه آشنا شده و به اين مذهب مشرف شده‌اند. در عين حال نبايد تأثير تبليغات جنبش اسلامي نيجريه را در آگاه‌كردن مردم كشورهاي ديگر ناديده گرفت چون اين جنبش در جامعه جهاني تأثير‌گذار بوده، فعاليت‌هاي آن فقط از طرف شيعيان نيجريه شناخته و تقدير نشده است بلكه همه مسلمانان نيجريه از هر مذهبي كه باشند و حتي مسلمانان كشورهاي ديگر از اين آموزه‌ها بهره‌مند شده و سبك زندگي اسلامي را آموخته‌اند.
- توجه ويژه مردم نيجريه به حفظ و قرائت قرآن
در كشور نيجريه مدت‌هاست كه دوره‌هاي آموزشي گوناگوني براي جمعيت مسلمان برگزار مي‌شود. اين دوره‌هاي قرآني از دوران بعد از انقلاب اسلامي ايران آغاز شد و با رهبري و هدايت شيخ زكزاكي شدت بيشتري گرفت چراكه مسلمانان نيجريه‌اي ارزش زيادي براي آشنايي با مفاهيم قرآني قائل شدند، آنها پيروزي انقلاب اسلامي ايران را به بركت اسلام و قرآن مي‌دانند.
نكته قابل توجه اين است كه حفظ قرآن يكي از آموزش‌هاي اصلي در خانواده‌هاي مسلمان نيجريه محسوب مي‌شود و پدر و مادر‌ها اهميت زيادي نسبت به حفظ قرآن و توانايي قرائت صحيح آيات توسط فرزندانشان مي‌دهند. دوره‌هاي آموزشي در اين كشور شامل آموزش تجويد قرآن در تمام سطوح، شيوه‌هاي حفظ قرآن، صوت و لحن صوت، ترتيل و تجويد مي‌شود. در عين حال دوره‌هاي آموزشي اصول داوري مسابقات قرآن‌كريم هم مدتي است كه به همت فعالان قرآني اين كشور، در شهرهاي مختلف برگزار مي‌شود. برگزاركنندگان اين دوره‌ها، نشر معارف حقيقي قرآن، انس‌گرفتن مردم با كلام وحي به‌ويژه نسل جوان و تقويت رابطه آنها با قرآن را از اهداف دوره‌هاي قرآني مي‌دانند.
مسلمان‌هاي نيجريه براي روزهاي تعطيل خودشان و فرزندانشان هم برنامه‌هاي اسلامي و قرآني دارند؛ مثلا هر سال با شروع تعطيلات مدرسه‌ها، كلاس‌هاي ويژه قرآني در سراسر اين كشور شروع به‌كار مي‌كنند. يكي از بزرگ‌ترين و پرمخاطب‌ترين اين كلاس‌ها، دوره حفظ قرآن است. شركت‌كنندگان در يكي از اين طرح‌هاي قرآني، 3جزء قرآن‌كريم را در طول حدود 8هفته حفظ مي‌كنند. اجراي اين طرح، از چند سال گذشته شروع شده و به‌عنوان يكي از مهم‌ترين طرح‌هاي قرآني در اين كشور تا به حال چندين مرحله اصلي را پشت سر گذاشته است.
نوع ديگري از آموزش قرائت، حفظ و ترتيل قرآن‌كريم در كشور نيجريه، برنامه‌هاي جمعي و برگزاري مسابقات است كه با نظارت حافظان و قاريان ممتاز و با حضور تعدادي از فعالان قرآني اين كشور اجرا مي‌شود. جالب اينكه در اين روش، ترتيل گروهي و بيان احكام قرائت و ترتيل صحيح به مردم آموزش داده مي‌شود و در عين حال برگزاري نشست‌هاي «حضرت علي(ع) در قرآن» و قرائت آيات قرآن درباره مقام و منزلت حضرت اميرالمؤمنين(ع) و بيان جايگاه آن حضرت از بخش‌هاي مختلف اين نوع برنامه‌هاست. بزرگ‌ترين نتيجه اين نوع دوره‌هاي آموزشي نيز هماني است كه در مسابقات مختلف آسيايي و بين‌المللي قرآن‌كريم شاهد هستيم؛ يعني پرورش صد‌ها قاري و حافظ قرآن‌كريم و حضور فعال حافظان و قاريان تواناي نيجريه‌اي.
- نيجري‌ها و فعاليت‌هاي فرهنگي و تبليغي
مسلمانان نيجريه علاوه بر برگزاري كلاس‌هاي آموزشي قرآني، شيوه‌هاي ديگري هم براي ترويج فرهنگ اسلامي و قرآني درنظر گرفته‌اند. آنها براي همه مراسم مذهبي برنامه‌هاي ويژه برگزار مي‌كنند. يكي از اين اقدامات كه تأثير زيادي ميان مردم مسلمان اين كشور دارد و مورد استقبال قرار مي‌گيرد، منتشر‌كردن نشريات متنوع قرآني است و اين نوع نشريات كه به‌صورت گاهنامه، هفته‌نامه، ماهنامه و فصلنامه منتشر مي‌شوند، موضوعات و مسائل قرآني متنوع و جالبي را براي مخاطب بيان مي‌كنند.
البته در اين ميان بايد به نقش شيخ زكزاكي اشاره بيشتري شود چون او به‌عنوان رهبر شيعيان تأكيد زيادي در حفظ قرآن كريم و آموختن درس‌هاي قرآني و اسلامي داشته است. نمونه‌اش اينكه هر سال به دستور شيخ زكزاكي بعد از تمام شدن ماه مبارك رمضان جشن حفظ قرآن برگزار مي‌شد و همين جشن زمينه ترغيب و تشويق جوانان، نوجوانان و حتي كودكان نيجري را نسبت به حفظ قرآن فراهم مي‌كرد، به‌طوري كه آنها در تمام طول سال و به‌خصوص در ماه مبارك رمضان بيشتر وقت خود را صرف حفظ قرآن مي‌كنند و مدرسه‌ها هم در اين مسير به دانش‌آموزان درس‌ها و آموزش‌هاي لازم را ارائه مي‌دهند.
در عين حال، ساير گروه‌هاي قرآني نيجريه هم با اجراي فعاليت‌هاي گوناگون كه مردم را جذب اين كتاب آسماني مي‌كند، سال‌هاست كه براي نشر فرهنگ قرآني تلاش مي‌كنند. يكي از شاخص‌ترين اين برنامه‌ها، برگزاري محافل انس با قرآن در طول ماه مبارك رمضان است. هر چند كه اين محافل تنها به گوش‌دادن به قرائت و تجويد محدود مي‌شود اما همين مجالس از لطف و صفايي برخوردار هستند كه جوان‌هاي مسلمان پاي ثابت آنها شده‌اند. كلاس‌ها و جلسات تفسير قرآن كريم و شرح نهج‌البلاغه هم به‌طور منظم هر هفته در مناطق شيعه‌نشين اين كشور برگزار مي‌شود. بازخواني تاريخ صدر اسلام و برنامه‌هاي ويژه در روزهاي ماه محرم هم يكي ديگر از نمونه‌‌هاي تبليغ تشيع و نمايش سبك زندگي اسلامي در اين كشور محسوب مي‌شود. از طرف ديگر مسلمانان در اين كشور در ايام فاطميه هم عزادار هستند و مدت 3روز به‌طور رسمي اقامه عزا مي‌كنند.
- تلاش براي ماراتن جهاني قرآن
تعداد حافظان و قاريان نيجريه قابل شمارش نيست چون همانطور كه اشاره شد مردم مسلمان در اين كشور اهميت زيادي براي حفظ و قرائت قرآن قائل هستند و فرزندان خود را از كودكي به حفظ و تلاوت مشغول و تشويق مي‌كنند. به اين ترتيب سال‌هاست كه نماينده‌هاي قرآني از كشور نيجريه در مسابقات بين‌المللي قرآن‌كريم حضور فعال دارند و مقام‌هاي خوبي را در رشته قرائت و حفظ كل كسب كرده‌اند. در واقع مسلمانان نيجري جدا از فعاليت مذهبي در داخل كشورشان، هر سال تلاش مي‌كنند تا خود را براي مسابقات بين‌المللي قرآن آماده كنند. اما با وجود تمام اين تلاش‌ها و علاقه و پيگيري مسلمانان نيجريه، فعاليت‌هاي قرآني در اين كشور به سطح مطلوب موردنظر آنها نرسيده است و با استانداردهاي بين‌المللي فاصله دارد. اين كشور هنوز دچار كمبود مربيان، استادان و قاريان بين‌المللي بوده و نيازمند حمايت است.
- مقام‌معظم رهبري، رهبر و مقلد شيعيان نيجريه
ابراهيم عبدالله‌احمد، عضو جنبش اسلامي نيجريه، از اعتقاد و تقليد شيعيان كشورش از مقام‌معظم رهبري به‌عنوان مرجع تقليد مي‌گويد: «مذهب تشيع بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران در كشور نيجريه گسترش پيدا كرد. چراكه شيخ زكزاكي در همان زمان به ديدار امام خميني(ره) رفت و از طريق ايشان با مذهب تشيع آشنا شد. او سپس اين مذهب را به مردم نيجريه آموزش داد. به همين دليل بايد اذعان كرد كه يكي از بركات پيروزي انقلاب اسلامي ايران به رهبري امام خميني(ره)، موضوع رواج تشيع در نيجريه است. شيخ زكزاكي بارها تأكيد كرده است كه مقام‌معظم رهبري، حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، براي ما كافي است و شيعيان نيجريه مقلد ايشان هستند و در امور ديني و فقهي خود از ايشان تقليد مي‌كنند».
اين عضو جنبش اسلامي نيجريه از راهنمايي‌هايي كه شيخ زكزاكي از امام خميني(ره) دريافت كرده مي‌گويد: «مردم نيجريه در دوران پيروزي انقلاب اسلامي نماينده‌هايي به جمهوري اسلامي ايران مي‌فرستادند تا بتوانند با انديشه‌هاي امام خميني(ره) آشنا شوند و در عين حال آموزه‌هاي اسلام اصيل را دريافت كنند. همان زمان بود كه شيخ زكزاكي هم به ايران سفر كرد و در شهر قم به ديدار امام خميني(ره) رفت كه امام خميني(ره) يك جلد قرآن به ايشان داده و فرمودند كه به كشورتان برويد و مردم را با قرآن و اسلام اصيل آشنا كنيد. البته شيخ زكزاكي در همان سفر كتاب‌هايي هم از طريق علماي ديگر اسلام تهيه كرد. مدتي بعد هم به مذهب تشيع مشرف شد تا بتواند پيرو حقيقي امام خميني(ره) باشد».
- نهادها و سازمان‌هاي اسلامي در نيجريه
از آنجا كه حدود 50درصد مردم نيجريه مسلمان هستند، در اين كشور نهادها و سازمان‌هاي اسلامي متنوعي فعاليت مي‌كنند كه به تعدادي از مشهورترين اين نهادها اشاره مي‌كنيم:
حركت اسلامي شمال: نخستين گروه شيعه است كه به رهبري شيخ ابراهيم زكزاكي شروع به‌كار كرد. برنامه‌هاي متعدد و مهمي از طريق اين گروه انجام شده؛ مانند برپايي مراسم روز جهاني قدس در كشور نيجريه و برگزاري مراسم عزاداري براي حضرت سيدالشهدا(ع) در‌ماه محرم.
انجمن دانشجويان مسلمان: قريب به اتفاق اعضاي انجمن دانشجويان مسلمان را دانشجويان و دانش‌آموزان تشكيل مي‌دهند كه اتفاقا شيعي مذهب هم هستند و در گسترش و تبليغ اين مذهب در كشور نيجريه فعاليت مي‌كنند. آنها علوم و معارف قرآني را در كنار آداب و اصول سياسي اسلام مي‌آموزند و آموخته‌هاي خود را در قالب برگزاري مراسم عزاداري و جشن‌هاي ديني و همچنين انتشار نشريات متنوع به ديگران انتقال مي‌دهند.
جمعيت انصارالدين: همانطور كه از نام اين گروه مشخص است، جمعيت انصارالدين به قصد ياري كردن دين اسلام و گسترش و تبليغ آن تاسيس شده و به همين دليل است كه به‌طور مداوم مبلغان ديني و واعظان و سخنراناني را به شهرها و روستاهاي نيجريه مي‌فرستد تا مردم را با دين اسلام آشنا كنند يا به سؤالات و ابهامات اعتقادي آنها جواب دهند. البته بايد يادآوري كنيم كه جمعيت انصارالدين رابطه خوبي با دولت فدرال نيجريه و كشورهايي مانند عربستان، مصر، مراكش و كويت دارد كه طبيعتا اين نوع روابط بر فعاليت آنها اثرگذار خواهد بود.
جمعيت نصرالاسلام: جامعه هدف اين جمعيت را عموما مردم روستانشين و قبيله‌هايي تشكيل مي‌دهند كه يا مسيحي هستند و يا بت‌پرست. در واقع جمعيت نصرالاسلام تلاش مي‌كند تا دين اسلام را ميان غيرمسلمانان اين كشور تبليغ كند و در عين حال در زمينه تقويت وحدت بين مسلمانان به‌خصوص ميان قشر جوان هم فعاليت دارد.
سازمان وحدت مسلمانان: حفظ و تقويت وحدت بين مسلمانان دغدغه اصلي اين سازمان است و دست اندركاران آن برنامه‌هاي متنوعي براي رسيدن به اين منظور اجرا مي‌كنند. نمونه بارز و مهم آن را مي‌توان در برگزاري كنفرانس‌ها مشاهده كرد.
جمعيت الوقف الاسلامي لتعليم و التربيت: جامعه هدف اين جمعيت زنان نيجري هستند. به اين ترتيب زنان به‌طور مرتب در مركزي كه «خانه زنان» ناميده مي‌شود جمع مي‌شوند و آموزش‌هاي لازم در زمينه‌هاي اخلاقي و تربيت فرزند از ديدگاه اسلام را فرامي‌گيرند.
شوراي ملي ارگان‌هاي جوانان مسلمان: به‌منظور هماهنگي ميان ارگان‌هاي فعال در رابطه با امور جوانان مسلمان در سراسر نيجريه است. ازجمله فعاليت‌هاي اين شورا دريافت بورسيه تحصيلي از ارگان‌هاي بين‌المللي و توزيع آنها ميان ارگان‌هاي تحت پوشش است.
سازمان رابطه العالم الاسلامي: اين سازمان با عربستان‌سعودي رابطه خوبي دارد و از تشكيلات منسجمي برخوردار است. از فعاليت‌هاي مهم آنان ترجمه قرآن به زبان هوسايي است.
نظر شما