اما می‌بایست با اقدامات و تدابیر مؤثر دفاعی، خود را آماده مقابله با تهدیدات بالقوه و بالفعل آن نمود و بخش بسیار مهم و حیاتی این آمادگی در شرایط تهدیدات نامتقارن، اتخاذ راهبردهای دفاعی دفاع غیرعامل (Passive Defense) به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرده یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.
اقدامات پدافند غیرعامل شامل استتار، اختفاء، پوشش، فریب، تفرقه و پراکندگی، استحکامات و سازه‌های امن و اعلام خبر است و البته باید میان پدافند غیرعامل و دفاع غیرنظامی تفاوت قائل شد.در ایران سازمان پدافند غیر عامل کشور با هدف کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های حیاتی کشور از سال 82 فعالیت خود را آغاز کرده است و قانون پدافند غیرعامل نیز در مجلس در ابتدای سال 85 به تصویب رسید.
اکنون نیز سندی با عنوان سند راهبردی پدافند غیرعامل کشور تهیه شده و بخش عمده‌ای از طرح جامع که همسو با چشم‌انداز 20 ساله است، اهداف کلان و بلند مدت ،اهداف کوتاه مدت و سیاست‌های اجرایی را پیش‌بینی کرده است.
سردار غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور در گفت‌وگو با فارس با اشاره به اینکه سوئیس به عنوان یک کشور بی‌طرف که با هیچ تهدید خارجی هم مواجه نیست، از پدافند غیرعامل و دفاع غیرنظامی قوی سود می‌برد، به طوری‌که بعضی از دانشگاه‌ها و بیمارستان‌های این کشور در زیر کوه ساخته شده‌اند و تمامی برج‌های مسکونی بزرگ دارای پناهگاه‌های مقاوم در برابر حملات میکروبی، شیمیایی و اتمی هستند و همچنین در کشور چین و در راستای اجرای اصول دفاع غیرعامل شهری زیرزمینی ساخته شده که گنجایش 2 میلیون نفر را دارد، تأکید می‌کند که ایران با ضریب تهدیدی که دارد، از شرایط نامناسب پدافند غیرعامل رنج می‌برد.
نگاه مدیران
جلالی ریشه مشکلات در زمینه دفاع غیرعامل را فرهنگی می‌داند و می‌گوید: «وقتی با مدیران درباره پدافند غیرعامل به بحث می‌نشینیم، با 3 دسته از مدیران طرف هستیم.
وقتی می‌گوییم باید پدافند غیرعامل اجرا شود می‌گویند پدافند غیرعامل یعنی چه؟ پس از توضیح ، در جواب ما می‌گویند: توان دشمن فراتر از قدرت ماست و توان خودمان را به شدت ضعیف تصور می‌کنند.
این نشان از عملیات روانی موثر دشمن دارد که به خوبی در توانمندی‌های خودش اغراق کرده است، متاسفانه در بخشی از مدیران کشور این نگرش وجود دارد. برخی از مدیران هم از پدافند غیرعامل برداشت نظامی دارند.
یکی از مدیران بلند پایه دولتی می‌گفت: شما می‌خواهید پل‌های کشور را رنگ و استتار کنید تا از دید دشمن پنهان بماند و در ادامه برای ما از سیستم‌های لیزری پیشرفته دشمن صحبت می‌کرد.
این کم اطلاعی باعث می‌شود، مدیران فکر کنند که انجام چنین اقدامات ولخرجی است، هر چند عده‌ای از مدیران هم درک مناسبی از پدافند غیرعامل دارند.
تفاوت‌ها و اشتراکات
رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور، در توضیح تفاوت‌ها و اشتراکات میان دفاع عامل، دفاع غیرنظامی و دفاع غیرعامل هم می‌گوید: «پدافند عامل، دفاع با استفاده از تجهیزات نظامی است که بر عهده نیروهای نظامی است.
دفاع غیرنظامی (Civil Defense) هم در دنیا تعاریف متفاوتی دارد، در برخی کشورها مفهوم پدافند غیرعامل و دفاع غیرنظامی را یکسان می‌دانند ولی در کشور ما با توجه به تنوعی که وجود دارد باید این مفاهیم را تفکیک کنیم.
دفاع غیرنظامی پشتیبانی، اداره و تامین نیازهای مردم در شرایط مدیریت بحرانی ناشی از جنگ است.
اگر جنگی اتفاق افتاد، چگونه از مردم دفاع کنیم، اما پدافند غیرعامل به معنای کاهش آسیب‌پذیری زیر ساخت‌های حیاتی در برابر تهدیدات خارجی است.
اصول پدافند غیرعامل
سردار جلالی در توضیح اصول دفاع غیرعامل نیز تأکید می‌کند: «در پدافند غیرعامل با 3 نوع از طرح‌‌ها مواجهیم، در حال مطالعه، در حال ساخت و در حال بهره‌برداری.
آنجایی که طرحهای در حال مطالعه هستند، می‌توانیم در مباحثی چون مکان‌یابی مناسب که یافتن عرصه امن در کشور است، طرح را در برابر تهدید دشمن حفظ کنیم، بحث مقیاس آمایشی نیز در اینجا مطرح است، مثلا اینکه برای ساخت پالایشگاه باید چه اندازه‌ای داشته باشد و کجا ساخته شود، ممکن است بخواهیم پالایشگاهی را کنار مرزها بسازیم، اما این پالایشگاه از لحاظ حجم و اندازه باید تعریف محلی و منطقه‌ای داشته باشد و مقیاس ملی آن باید در عمق مناسب کشور باشد.
دومین موضوع در مکان‌یابی، استفاده از عوارض طبیعی جهت کاهش آسیب‌پذیری است که اگر به درستی انتخاب شود، باعث کاهش آسیب‌ها می‌شود.
سومین موضوع پراکندگی در سایت است، بدین معنی که مثلا در ساخت پالایشگاه نباید مخازن سوخت را در کنار هم و به صورت خطی بسازیم که با صدمه دیدن یکی از آنها باقی مخازن هم خود به خود آسیب ببینند.
ممکن است عده‌ای بگویند که در قبال آسیب دیدن تاسیسات نفتی نمی‌توان کاری کرد، خوشبختانه یک مبتکر ایرانی با استفاده از آلیاژ آلومینیوم، ماده‌ای را ساخته که مانع از انفجار مواد سیال می‌شود.
به عنوان نمونه این مواد را که به صورت الیاف بافته شده است در باک موتور سیکلت تعبیه می‌کنند و به خاطر وجود این الیاف، این باک با شلیک گلوله منفجر نمی‌شود، بلکه مانند شمع می‌سوزد.
همچنین می‌توانیم به جای مخازن فلزی از مخازن بتونی استفاده کنیم. با انجام این اقدامات می‌توانیم آسیب پذیری را از 100 درصد به 20 درصد برسانیم.
وی می‌افزاید: «در قبال طرحهای در حال ساخت و یا بهره‌برداری هم می‌توان اقداماتی انجام داد. در طرحهای در حال ساخت، به میزان پیشرفت طرح نگاه می‌کنیم، اگر درحال مطالعه اولیه باشد و هنوز برخی از تاسیسات ساخته نشده باشد، با ارائه راهکارهایی موارد مرتبط را اعمال خواهیم کرد.
در طرحهای در حال بهره‌برداری نیز با مطالعه طرح، قسمت‌های آسیب‌پذیر را شناسایی کرده و تاثیر آسیب را بر سازه به حداقل می‌رسانیم.
