در این نشست حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد، دکتر محمدحسین رجبی و دکتر محسن اسماعیلی به بیان دیدگاه‌هایشان پرداختند.
در این نشست آیت‌الله محمدباقر صدر از نوآوران عرصه‌ی دینی و اندیشمندی کل‌نگر، جامع و زمان‌شناس معرفی شدند که با نوشتن کتاب‌هایی چون «فلسفتنا» و «اقتصادنا» راهی نو در تفکر شیعی گشودند. در کتاب «امامان اهل بیت، مرزبانان حریم اسلام» ایشان با نگرشی جدید به زندگی امام شیعه پرداخته‌اند.
در ابتدای جلسه مهدی فیروزان، مدیرعامل شهر کتاب و از اقوام شهید صدر با اشاره به اینکه منظومه فکری هرکسی بهترین وسیله برای شناخت آن فرد است و به بیان دیگر اندیشه یک فرد، ثمره عمر اوست، تصریح کرد: کتاب یکی از مهم‌ترین وسایل شناخت میراث فکری ماست. آیت‌الله شهید سیدمحمدباقر صدر یکی از سرمایه‌های ماست. هنگامی به ارزش این اثر پی می‌بریم که به چهل، پنجاه سال قبل یعنی به زمان نوشته شدن اثر برگردیم. ایشان وقتی به شهادت رسید،عراق دچار اختلافات شدید بود و شان ایشان به درستی شناخته نشد.
وی افزود: شناخت جریان فکری ایجاب می کند که ما با میراث فکری خودمان آشنا شویم به همین دلیل لازم و ضروری است که ما به تاریخ برگردیم و حقیقت را شناسایی کنیم، ضمن اینکه شناخت آشنایی با تاریخ در ساخت آینده موثر است. توجه به آثار شهید سید محمد باقر صدر هم نوعی رجوع به تاریخ محسوب می‌شود. نکته‌ای که در رابطه با اثر ایشان باید در نظر داشت این است که کتاب‌های این عالم وفقیه را با توجه به جغرافیای زمان خودش باید خواند.
حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد، کتاب‌شناس و دین‌پژوه با تصریح بر زمان‌شناسی، کلان‌نگری و واقع‌بینی شهید صدر گفت: ایشان به صورت جزیره‌ای فکر نمی‌کرد و همواره از جایگاهی بلند به موضوعات می‌نگریست. شهید صدر در سال‌های پایانی عمر به این اندیشه افتاد که به تفسیر روی بیاورد. چهار نشست نخست تفسیری ایشان انقلابی در تفسیر محسوب می‌شود. فضایی که ایشان در مطالعات قرآنی ایجاد می‌کند بسیار مهم است و در تفسیر موضوعی جریان‌ساز. تاکنون سه اندیشمند شیعه خواسته‌اند دویست و پنجاه و چند سال زندگی ائمه را طبقه‌بندی و بررسی کنند؛ یکی از این سه، مقام معظم رهبری هستند که گفتارهایشان در روزنامه‌ی جمهوری اسلامی را ذیل عنوان «پیشوای صادق» در کتابی گردآورده‌اند؛ دیگری استاد محمدرضا حکیمی است و سومی آیت‌الله شهید صدر.
مهدوی‌راد با اشاره به اینکه تحریف اسلام نیم قرن پس از فوت پیامبر، شکلی جدی و عمیق یافت، افزود: اموی‌ها با تحریف‌های خطرناک‌شان چنان ضربه‌هایی به اسلام زدند که اهل تخریب هم نمی‌توانستند آن آسیب‌ها را به اسلام وارد کنند. پیامبر همه‌ی ابعاد کلان جامعه را در دست داشتند، اما خلیفهء جانشین، جامعیت پیامبر را نداشت. شصت سال پس از درگذشت نبی گرانقدر اسلام، امام سجاد (ع) در دعاهایشان کوشیدند آب رفته را به جوی بازگردانند. به تعبیر آیت‌الله صدر، حضرت سجاد معتقد بودند صحابه به‌دلیل صحابه بودن صاحب شأنِ مرجعیت نیستند. کشف چنان نکته‌هایی است که باعث شده آیت‌الله صدر را راهگشای مسیرهای تازه در معنادار کردن نکات پژوهشی بدانیم.
- ائمه تجلی آگاهی در تاریخ اسلام هستند
دکتر محمدحسین رجبی، مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام با تأکید بر اینکه در تاریخ اسلام همیشه افرادی بودند که در حوزه‌های گوناگون تبحر و تخصص داشتند و در عصر ما نیز کسانی چون شهید مطهری و شهید صدر از این دسته هستند، گفت: ما تاریخ‌دان زیاد داریم، اما تعداد کسانی که بتوانند تحلیل درستی از تاریخ داشته باشند اندک است. قرار نیست برای ارائه تحلیل درست از تاریخ، مورخ باشیم. یکی از کم‌نظیرترین تحلیل‌ها را در زمینه تاریخ اسلام، مقام معظم رهبری عرضه کرده‌اند وتحلیل دیگر را شهید محمدباقر صدر.
رجبی افزود: شهید صدر نیز امامان را کل به‌هم‌پیوسته‌ای می‌داند و بر این باور است که امامان تنها بر یک خط مشترک حرکت کرده‌اند و حسب شرایط روز روش‌های ایشان تفاوت می‌کند. ایشان معتقد بودند مسلمانان گاه نیروی هیجانی داشتند و گاه نیروی آگاهی. هرچه مسلمانان از پیامبر بیشتر فاصله می‌گیرند نیروی هیجانی‌شان بیشتر می‌شود و عنصر آگاهی در آنها رو به افول می‌گذارد. به باور شهید صدر نیروی آگاهی فقط در ائمه تجلی یافته است.
- ائمه در امور شخصی کوتاه می‌‌آمدند، اما در مورد اصول هرگز
محسن اسماعیلی، عضو حقوقدان شورای نگهبان و عضو خبرگان رهبری به ذهنیت ریاضی و مهندسی شهید صدر اشاره کرد و یادآور شد: گستره و عمق علمی شهید صدر ویژگی اصلی ایشان نبود؛ زیرا علمای بزرگ اسلام همواره از این دو خصیصه بهره‌مند بودند. وجه ممیزه ایشان داشتن ذهنیت ریاضی و مهندسی است. ایشان فقط قصد نوآوری در پارادایم‌های موجود را نداشت؛ بلکه می‌کوشید ساختمانی را از نو بنا کند. ساختمان فکری‌ای که ایشان طراحی کرده‌اند، عظمت خاص خود را داراست. ایده اصلی ایشان مهندسی نظام سیاسی بود و مشی اصلی‌شان را باید نظام‌سازی دانست. ایشان در کتاب «اقتصادنا» نمی‌خواهد اقتصاددان باشد؛ بلکه می‌خواهد بنای اقتصاد سالم و دینی را بگذارد و مکتب اقتصادی ما را بسازد. در اصول و منطق هم همین کار را کرده است. حاشیه‌هایی هم که نوشته‌اند، حاشیه‌های معمول حوزه نیست.
اسماعیلی در ادامه با اشاره به اینکه فکر مهندسی‌شده آیت‌الله صدر در مواجهه ایشان با تاریخ اسلام هم خودش را نشان داده است، افزود: کتاب «امامان اهل بیت، مرزبانان حریم اسلام» نشان می‌دهد ایشان به‌جای رفتن به دنبال جزءجزء تاریخ، دنبال تحلیل تاریخ و ساختن دستگاه فکری برای این تحلیل بوده است. ایشان توانستند بین اصول و فروع تاریخی تفکیک قائل شوند. به باور شهید صدر اصول ثابتی بر رفتار ائمه حاکم بود که اگر این اصول ثابت را شناسایی کنیم می‌توانیم آنچه نام تعارضات بر آن نهاده شده است را درک کنیم. تنها نگاه مهندسانه است که ما را قادر به شناسایی این اصول می‌کند. پروژه شهید صدر از یک سو مانع تذبذب فکری می‌شود و از دیگرسو مانع تحجر؛ تذبذب و تحجر دو خطری است که فکر اسلامی را تهدید می‌کند. ائمه شیعه دو کار اصلی داشتند: یک، مقابله با تحریف و کجروی و تغییر چهره دین و دو، نیروسازی. روش امامان موضوعیت ندارد و تاکتیک‌ها برایشان معیار و اصل نیست. راهبردها حسب موقعیت انتخاب می‌شود و هدف ائمه است که اهمیت دارد. ائمه در امور شخصی کوتاه می‌‌آمدند، اما در مورد اصول هرگز. شهید صدر با تفکیک بین نظر و عمل به حل تعارضات یاری رسانده‌اند.
نظر شما