رییس مؤسسه بین‌المللی گفتگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها گفت: دین یک شمشیر دو لبه است، اگر درست فهمیده شود آگاهی، امید، شادابی، امنیت معنوی و مادی می‌دهد، اما اگر بد فهمیده شود بدترین بردگی را برای انسان می‌آ‌ورد و سبب دلزدگی از دین میشود؛ دین اگر درست فهمیده شود، صفا و همدلی و همکاری و حسن ظن دارد و اگر بد فهمیده شود ریا و نفاق و دروغ.
حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمد خاتمی در جوار حرم مطهر امام راحل (ره) با اشاره به پیچیدگی‌ها و حیرت‌آور بودن نظام هستی گفت: انسان وقتی با این پیچیدگی و عظمت و کثرت مواجه می شود دچار وحشت میشود، احساس می‌کند که دانسته‌های او نسبت به ندانسته‌های جهان بسیار بیشتر است و همین مساله او را مضطرب و دارای دلهره می‌کند. از سوی دیگر او باید دراین جهان متکثر و پرراز و رمز و پیچیده و سرشاراز پدیده‌ها و پدیدارهایی که همه در سرنوشت او موثرند، انتخاب کند و این انتخاب نیز دلهره آور میشود. او نمی‌داند کدام راه را انتخاب کند که منفعت او را داشته باشد. اصلا منفعت او چیست؟ ثانیا به کدام راه برود که وجدان اخلاقی‌اش اقناع شود.
وی با اشاره به رهاورد پیامبران برای بشریت گفت: پیامبران برای این مشکل بزرگ بشر یک اکسیر معجزه بخش شناخته‌اند و شناسانده‌اند و آن ایمان است. ایمان غیر از عقیده، علم و معرفت است. ایمان از ریشه‌ی امن است و ایمان به انسان امنیت می‌بخشد، چرا که اولا می‌بیند که این همه کثرت و پیچیدگی در عالم به یک منشاء واحد اطمینان بخش می‌رسد و ناگهان این همه آشفتگی تبدیل به وحدت میشود. انسان احساس می‌کند که در بطن هستی یک سرچشمه وجود دارد که همه این پدیده‌ها از او ناشی شده است بلکه همه اینها آیه‌ی اوست.
سید محمد خاتمی گفت: اگر انسان به خدا اعتقاد نداشته باشد اولا در میان پدیده‌ها و پدیدارها گم میشود و اگر هم راهی برای پدیده‌ها پیدا کند به تعداد پدیده‌ها راه می‌یابد و این بر حیرت او می‌افزاید، اما اکسیر ایمان به انسان می‌گوید یک حقیقت بیشتر وجود ندارد و هر چه هست جلوه‌های آن حقیقت است و ناگهان جهان متکثر دلهره آور و اضطراب آور به یک وحدت عظیم و شگفت انگیز می‌رسد و انسان با امنیت روبه‌رو میشود. از سوی دیگر انسان می‌تواند به کمک همین وحدت که اننتخاب امنیت آور و امیدبخش داشته باشد.
رییس‌جمهور سابق کشورمان در ادامه تصریح کرد: خداوند که ذات واحد است، نه تنها آفریننده‌ی همه‌ی موجودات است بلکه مدبر آن هم هست. در این جا خدای پیامبران از خدای فیلسوفان جدا میشود گرچه خدای فیلسوفان قادر و بزرگ و آفریننده است؛ اما وقتی جهان را با آن سیستم عظیم آفرید آن را به خود واگذار کرده است. حتی خدای ارسطو به جزئیات علم ندارد اما خدای پیامبران آفریننده هستی است و مدبر و گرداننده‌ی هستی است و به همه چیز آگاهی دارد. هیچ ذره‌ای از علم و آگاهی خدا مخفی نیست. هیچ چیز از حیطه‌ی علم و قدرت او مخفی نیست.
وی گفت: این جهان سیستم و نظام عظیمی دارد اما این سیستم خدای قادر متعال را محدود نمی‌کند و انسان می‌تواند با تمسک به عنایت خدا از جبر این سیستم عظیم و شگفت‌آنگیز رهایی بیابد. این خدای قادر مدبر و این ذات واحد با انسان یک نسبت خاص دارد یعنی خلقت جهان با همه عظمت یک سو است و خلقت انسان سوی دیگر. یعنی خداوند آفرینش، این دستگاه عظیم را خلق می‌خواند اما انسان خلق آخر اوست و وقتی انسان خلق میشود خدای هستی مبتهج میشود و به خود تبریک می‌گوید، پس این خدا با این انسان نسبت ویژه‌ای دارد.
رییس مؤسسه بین‌المللی گفتگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها افزود: انسان می‌تواند با خدا رابطه آگاهانه داشته باشد نه تنها می‌تواند بلکه فراخوانده شده است که این رابطه برقرار شود. یعنی نه تنها رابطه آگاهانه که یک رابطه عاشقانه با منبع قدرت و عزت برقرار شود و دعا رابطه آگاهانه، هوشیارانه و عاشقانه انسان با منبع هستی و منبع عظمت و عزت و قدرت است. دعا مغز و محور ایمان است و این چنین است که انسان مومن از اضطراب و دلهره نجات می‌یابد. آنوقت به مومن آگاه مبدل میشود که لاخوف علیهم و لا یحزنون که نه خوف دارد و نه اندوه. یعنی وجود او از اضطراب تهی میشود و نجات می‌یابد و این محک ایمان است.
خاتمی در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر توجه به محتوای نماز به عنوان زیباترین شکل دعا گفت: آیا ما به آنقدر که به ظواهر نماز اهمیت می دهیم به محتوای آن هم توجه داریم؟ آیا حوزه‌های ما بیشتر توضیح المسایل تولید می‌کنند یا آداب الصلوه؟ البته که ظواهر امر درست است اما توضیح المسایل شکل‌ها را به ما نشان می‌دهد و اگر محتوا را از دست دادیم عبادت انحرافی میشود؛ در حالی که اگر به آداب الصلوه هم بیشتر اهمیت دادیم ادب نماز را درک کرده‌ایم.
وی در ادامه با هشدار نسبت به کج‌فهمی در دین گفت: دین یک شمشیر دو لبه است، اگر درست فهمیده شود آگاهی، امید، شادابی، امنیت معنوی و مادی می‌دهد، اما اگر بد فهمیده شود بدترین بردگی را برای انسان می‌آ‌ورد و سبب دلزدگی از دین می شود. نظام‌های سکولار از متن نظام‌ها و جوامعی که به ظاهر خیلی دین دار بودند درآمدند.
رییس‌جمهور سابق کشورمان تصریح کرد: دین اگر درست فهمیده شود، صفا و همدلی و همکاری و حسن ظن دارد و اگر بد فهمیده شود ریا و نفاق و دروغ . دروغ، تهمت و تخریب بد است، مصیبت مضاعف این که اینها به نام دین انجام گیرد. دین اگر بد فهمیده شود، بدترین بد اخلاقی‌ها به نام دین در جامعه میشود و اگر درست فهمیده شود باعث رشد تفکر و تکامل و آزادی و اعتلای جان انسان میشود و اگر بد فهمیده شود سبب نشر خرافه‌پرستی و دروغ و دغل در جامعه می شود. نمونه‌ی دینداری علی بن ابیطالب است.
وی در بخش‌های پایانی سخنان خود درباره فلسطین گفت: امروز فلسطین زخم بزرگی است که بر پیکر عالم انسانیت و اسلام وارد شده است. امروز مظلوم‌ترین ملت فلسطینی‌ها هستند و متأسفانه نیروهای فلسطینی در این روزها به جای مقابله با دشمن اشغالگر به سر و کله هم می‌زنند و لطمه‌هایی که در درون فلسطین بر اثر این اختلافات ایجاد میشود، کمتر از لطمه‌های دشمن اشغالگر و پشتیبانان او نیست. دعا کنیم که خداوند دلهای آنها را به هم نزدیک کند، اتحاد بدهد و دولت‌های اسلامی در کنار آنها قرار بگیرند.
سید محمد خاتمی با تاکید بر حضور مردم در راهپیمایی روز قدس گفت: تلاش کنیم که همدلی و همراهی خود را با این مردم مظلوم نشان دهیم. تعهد اسلامی و شرف انسانی و نفرت خود را از ظلم و اشغال و بیدادگری نشان دهیم و میراث بزرگ امام (ره) یعنی مشخص کردن روز آخر ماه رمضان برای به نام روز قدس برای اعلام همبستگی ملت های مسلمان با مردم مظلوم فلسطین را با شکوه برگزار کنیم.
وی گفت: اگر دست ما کوتاه است که بتوانیم کار بزرگتری برای این ملت انجام دهیم و اگر امروز این سازمان‌های بین‌المللی به داد این ملت مظلوم نمی‌رسند، فریاد خود را بلند کنیم و صدای افکار عمومی را به نفع این ملت مظلوم بلندتر اعلام کنیم. در خیلی از کشورها محدودیت وجود دارد اما در ایران که به برکت ایران اسلامی این محدودیت نیست لازم است با همه وجود تعهد دینی، اسلامی، ملی و انقلابی خود را با ابراز انجار از ستمگران و ابراز ناراحتی از اختلافات درونی فلسطین نشان دهیم و انشاءالله با شور و اشتیاق در روز قدس شرکت می‌کنیم.
سید محمد خاتمی در پایان سخنان خود پس از ذکر مصیبت یادی از آیت‌الله شیخ محمد حسین بهجتی اردکانی (شفق)کرد که در روزهای مراسم چهلم او هستیم و شعری از وی را نیز قرائت کرد.
