یک شکر از هزاران

شايد بد نباشد به بهانه اين عيد سعيد بيشتر به مقوله شكر و شاكر‌بودن فكر كنيم چرا كه خداوند در قرآن تعداد كمي از بنده‌ها را شاكر معرفي مي‌كند. حالا بعد از يك‌ماه روزه‌داري، توقع بجايي است كه به اين ويژگي مهم اخلاقي، به‌صورت جدي‌تري بينديشيم و در راستاي شاكر بودن و شاكرشدن تغيير كنيم. هرچه باشد روايت‌ها شاكربودن را لازمه استجابت دعا، افزايش روزي، قطع‌نشدن نعمت‌هاي قبلي، آرامش قلب، صبوربودن و بسياري از خوبي‌هاي ديگر مي‌دانند. براي چشيدن طعم واقعي عيد فطر و عيدي گرفتن ازخدا، به‌دنبال درك صفت شاكربودن باشيد.

• بركت شكر در چيست؟

بنده‌هاي شاكر بيشتر از هر موضوعي راه انس با خدا و ياد او را بهتر درك مي‌كنند. اينكه به هرچه نگاه كنند رد پاي خدا را داشته باشد و بهانه شكري به آنها بدهد، فرصت‌هاي لحظه به لحظه‌اي براي يادآوري حضور و حمايت خدا را برايشان مهيا مي‌كند كه در پناه آن رشد معنوي چشمگيري دارند. دومين بركت شكر در اين است كه فرد شاكر، خودش را صاحب بي‌قيد و شرط همه‌‌چيز نمي‌داند. وقتي فردي در دل اتفاق‌هاي خوب و داشته‌هايش، خدا را ببيند نه غرورش را، همه‌‌چيز در او آماده مي‌شود تا به رشد متعالي معنوي برسد و رابطه‌اش با خداوند يك رابطه درست بندگي باشد. بعد از اصلاح رابطه با خدا و خود، سومين اثر مهم شكر در بهبود رابطه با ديگر افراد است. فردي كه شاكر خداست، سختگيري‌هاي غيرواقعي به ديگران نمي‌كند، خوبي‌هايشان را مي‌بيند و آنها را واسطه‌هاي خداوند مي‌بيند و با مردم مدارا مي‌كند. اين بنده‌ها به‌خاطر قانون شكر، روزي بيشتري از جانب خداوند دريافت مي‌كنند پس دست تمناي بيجا و دائمي به سمت ديگران ندارند. آرامش و رضايت از زندگي در اين عده، تا حد زيادي اخلاق‌هاي منفي مثل گله‌كردن‌هاي دائمي و پر توقع‌بودن را از بين مي‌برد. امام علي(ع) در حديثي، شكر‌گزاري را از عوامل ايجاد زهد به شمار مي‌آورند.

• خودتان را بسنجيد

اينكه شاكر هستيد يا نه را هيچ‌كس به اندازه خودتان نمي‌تواند محك بزند. اما اين خودسنجي معيار مي‌خواهد والا هركس كه چند باري در روز خدا را شكر بگويد هم ممكن است خودش را شاكر بداند و توقع داشته باشد بركات شكرگزاري از سوي خداوند به سويش روانه شود. بنده‌هاي شاكر چند ويژگي دارند كه براي هرفردي به راحتي قابل تشخيص است: بنده‌هاي شاكر همه اتفاق‌هاي خوب و بد را از روي مصلحتي مي‌دانند و در هردونوع اتفاق به ياد خدا هستند؛ مثلا وقتي اوضاع بر وفق مرادشان است خدا را به‌خاطر آن شكر مي‌كنند و وقتي در سختي هم گرفتار مي‌شوند به ياد دارند كه اوضاع مي‌توانست بدتر از اين باشد، يا در دل اين اتفاق به ظاهر بد هم خيري نهفته است. بنده‌هاي شاكر اهل تشكر كردن زباني و بيان آن با جمله‌هايي همچون «الحمدلله» و «راضي‌ام به رضاي‌خدا» بين مردم و اطرافيان خود هستند. نعمت‌هاي رسيده به اين گروه در راه حرام خرج نمي‌شود. علم، زيبايي، پول و مالي كه خداوند به آنها داده است در راه فخرفروشي، اسراف و جلب نظر نامحرم استفاده نمي‌شود. نعمت‌هاي مختلفي كه در اختيار اين بنده‌ها قرار دارد در راه‌هاي خداپسندانه مثل كمك به نيازمندان و... صرف مي‌شود و مشمول قانون شكرگزاري از خداوند قرار مي‌گيرند و دوباره به نعمات آنها افزوده مي‌شود.

• چرا شاكر نيستيم؟

بعضي‌ها ممكن است گاهي راه را گم كنند و شكرگزار نباشند اما بعضي‌ها هم هستند كه آنچه دارند را اصلا مهم و از طرف خدا نمي‌دانند كه نياز به شكر داشته باشد. هرچه باشد اگر دلايل ناشكري را در خودتان بشناسيد، احتمال اينكه زمينگير شويد كمتر مي‌شود. افراد عصباني و عجول، عادت ندارند تا با آرامش به داشته و نداشته‌ها و حكمت آنها فكر كنند پس زود گرفتار ناشكري مي‌شوند.

عده‌اي واقع بين نيستند و انتظارسختي و حسرت و مشقت اززندگي در دنيا ندارند؛ اين پيش‌زمينه فكري، نداشته‌هايشان را به‌نظرشان بزرگ جلوه مي‌دهد. نعمت‌هايي كه عمومي مي‌شود، ساده هم تلقي مي‌شود و شكرش به‌جا آورده نمي‌شود؛ مثلا اغلب افراد جامعه امروز ما در امنيت كامل زندگي مي‌كنند و اين عادي شدن نعمت موجب مي‌شود كه شكرگزاري درباره آن فراموش شود. همچنين دائمي بودن نعمت‌هايي مثل سلامتي، خانواده خوب و سالم و امكان تحصيل از اين قاعده مستثنا نيست.عده زيادي از ناشكرها هم به‌خودشان مغرورند و فكر مي‌كنند همه آنچه دارند را خودشان به‌دست آورده‌اند و هميشه هم مي‌توانند آن‌را حفظ كنند پس شاكر نيستند.

• شكرانه‌هاي روزانه

قدردان مردم باشيد تا توان شكرگزاري پيدا كنيد. امام رضا(ع) مي‌فرمايند: من لم يشكرالمنعم من المخلوقين لم يشكر‌الله عزّ و جلّ. فردي كه پر توقع نباشد و لطف ديگران را به حساب وظيفه آنها نگذارد، قدردان است و از بيان تشكر و سپاس ترسي ندارد. در نمونه كوچك شكرگزاري از خدا، تمرين كنيد تا خوبي‌هاي اطرافيان‌تان را باارزش بدانيد و اهل ابراز به آنان باشيد. اين قدرداني به‌خود شما هم كمك مي‌كند تا با ايجاد انگيزه در مخاطبتان به اصلاح عادت‌هاي ناپسند او نيز كمك كنيد. مي‌توانيد كمي به غريبه‌ها هم فكر كنيد. مثلا اگر از يك برنامه تلويزيوني درس گرفته‌ايد، يك مقاله روزنامه روي شما اثر گذاشته است، يك پله برقي كه شهرداري در محلي نصب كرده به شما كمك كرده است و.... با آنها تماس بگيريد و براي تشويق به ادامه روند خوبشان به آنها انگيزه بدهيد و از آنها قدرداني كنيد. قدرداني بزرگ‌ترهاي خانه از ديگران بر روحيه قناعت و تشكر بچه‌ها از تلاش‌هاي والدين و نعمت‌هاي خدا هم بي‌ترديد اثر مي‌گذارد. با اين حساب به‌خاطر ارتباط تنگاتنگ اعضاي خانواده با هم، خانه شما بهترين محل براي تمرين شكرگزاري از خدا و قدرداني از بنده‌هاي اوست.

• كفر نعمت از كفت بيرون كند

اينكه قديمي‌ها مي‌گويند «شكر نعمت، نعمتت افزون كند / كفر نعمت از كفت بيرون كند» اشاره به آيه 7سوره ابراهيم دارد كه قرآن مي‌فرمايد: لَئِنْ شَكرْتُمْ لَاَزيدَنَّكمْ.اين قانون خدا واضح و طبيعي است. وقتي فردي در بيان و عمل از نعمت خدا در راه خوب استفاده كند، نتيجه رشد و پيشرفت و توفيق خدا را هم به‌دنبال دارد. در كتاب مشكات الانوار، امام رضا(ع) داستاني از زندگي يك مرد در بني اسرائيل نقل مي‌كنند؛ مردي در خواب ديد كه به او بشارت دادند كه تو در نيمي از زندگي‌ات گشايش روزي خواهي داشت. دوست داري آن چندسال در نيمه اول عمرت باشد يا نيمه دوم؟ مرد خواست تا از همسرش مشورت بگيرد كه از خواب بيدار شد. ماجرا را براي همسرش گفت و زن نيمه اول را انتخاب كرد. دوران پر روزي زندگي آنها شروع شد و زن به ازاي هر نعمت شكر مي‌كرد، صدقه مي‌داد و به كمك فلان نيازمند و فلان فاميل مي‌رفت. مدتي بعد مرد دوباره خواب ديد كه نيمه اول رو به اتمام است. در بيداري خبر را به همسرش گفت. همسرش جواب داد: ما شكر نعمت به‌جا آورده‌ايم و خدا وعده داده است كه با شكر، نعمت را زياد مي‌كند. بعد از آن، مرد در‌ رؤيا نيز اين بشارت را گرفت كه خدا اولي به وفاي به عهدش است و همسرت راست گفت. تو نصف ديگر عمرت را نيز در رفاه خواهي بود.

• صد شكر كه اين آمد و صد حيف كه آن رفت

عيد فطر پيغام رفتن ‌ماه‌رمضان را مي‌آورد اما جاي شكرش باقي است كه نعمت روزه‌داري و عبادت قسمت مؤمن‌ها شده. در تكبير نماز عيد فطر هم از اين شكرگزاري ياد مي‌شود و موذن‌ها بارها آن را تكرار مي‌كنند: اللَّهُ أَكْبَرُ وَ لِلهِ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلهِ عَلَي مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلَي مَا أَوْلانَا. انگار قرار است رمضان سرمشق شكر‌گزاري را به‌عنوان نخستين درس‌هاي بعد از اين‌ماه به همه يادآوري كند. در دل هر شكر نعمتي، ابراز رضايت به درگاه خدا جا دارد، براي همين است كه هر شكر، يك ذكر هم به‌حساب مي‌آيد. آدم‌هاي شاكر به فكر بهتر شدن اوضاع زندگي‌شان هستند اما از آنچه دارند هم راضي‌اند و اين حال خوبشان در روزهاي خوش و ناخوش فرقي ندارد.

• بندگي به واسطه پرداخت زكات

عيد فطر كه مي‌آيد وقت اختصاصي براي يك امتحان اقتصادي خدا هم از راه مي‌رسد. بين چند نوع تكليف مالي خدا مثل خمس، كفاره و... ، زكات فطريه نوع ويژه‌اي است كه بعد از تمام شدن‌ ماه رمضان تا ظهر عيد فطر وقت پرداخت دارد. خداي حكيم با اين قانون‌هاي مالي دين را از دنياي فردي به دغدغه‌هاي اجتماعي گره مي‌زند. سرپرست هر خانواده و كسي كه نان‌آور محسوب مي‌شود وظيفه دارد اگر عاقل و بالغ است و فقير نيست به اين تكليف شرعي عمل كند. فقير در اين قانون خدا به معني كسي است كه خرج يك سال آينده زندگي‌اش به‌طور خردخرد يا يكجا به او نمي‌رسد. سرپرست خانواده با كنار گذاشتن اين پول كه مقدار آن‌را مرجع تقليد هر فرد مشخص مي‌كند، زكات فطره را پرداخت مي‌كند. پرداخت اين نوع از زكات شرط قبولي روزه ‌ماه رمضان و هم رتبه با نماز است. با يك تماس تلفني يا حضوري از روحانيون نزديك به محل زندگي‌تان مي‌توانيد ميزان پرداخت فطريه يا شرايط خاص خودتان را بررسي كنيد تا به‌طور عملي شكرگزار نعمت خداوند و درك عيدفطر باشيد. پرداخت زكات فطريه كه به‌دست فقرا بايد برسد قدمي است تا فاصله طبقاتي در جامعه كم شود و افراد فقير هم قدرت فعاليت اقتصادي، تلاش و خريد پيدا كنند.