به گزارش قدس آنلاین، زندگانی امام رضا (ع) در کنار ابعاد مختلف و اثرگذار بر تاریخ بشریت از کرامت و جود گرفته تا معین الضعفاء و غریب الغرباء بودن، در بُعد علمی نیز دارای آثار شگفت‌انگیز است به گونه‌ای که از ایشان در جامعه اسلامی با عنوان «عالم آل محمد(ص)» یاد می‌شود. راز این شهرت و نیز ابعاد علمی سبک زندگانی پربرکت حضرت ثامن الحجج (ع) در گفت‌وگو با استاد دانشگاه و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد بررسي قرار گرفت.
حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره چرایی شهرت امام رضا (ع) به عالم آل محمد (ص)، اظهار کرد: در شرایطی که امام رضا (ع) می‌زیستند جریان‌های مختلف کلامی جهان اسلام در تقابل با یکدیگر قرار گرفته و حتی جریان‌های کلامی و اعتقادی مسلمین در تعامل و رقابت با اندیشه‌های غیرمسلمانان بودند، تا جایی که این دوران ویژگی برجسته‌تری از این جهت حتی نسبت به عهد صادقین (ع) دارد.
وی ادامه داد: در زمانی که امام رضا (ع) در خراسان حضور داشتند و در نشست‌هایی که بعضا با حضور مامون برگزار می‌شد، نمونه‌هایی از صحنه رقابت‌های فکری جهان اسلام، میدان بروز و ظهور می‌یافت و نقش تاثیرگذار در دفاع از محورهای اصلی اندیشه اسلامی، تبیین مسئله توحید اعم از ذاتی، صفاتی و افعالی، تبیین حقیقت اختیار و مسئولیت انسان از یک سو و نیز تبیین مسئله امامت و تحلیل مسائل تاریخی بعد از رحلت رسول خدا (ص) از سوی دیگر توسط امام رضا (ع) داشت، فرصتی را فراهم کرد تا بعد علمی اهل بیت عصمت و طهارت (ع) بیش از دیگر مقاطع تاریخی تجلی داشته باشد و برجستگی همین بُعد باعث شد که حضرت ثامن الحجج (ع) به عنوان عالم اهل بیت (ع) مشهور شوند.
- عقل واسطه بین امام (ع) و مردم
حجت‌الاسلام پارسانیا درباره نوع نگاه و مواجهه امام رضا (ع) با آراء و اندیشه‌های مخالف و جایگاه آزاداندیشی در مکتب رضوی، تصریح کرد: البته محتوا و جهت‌گیری معرفتی امام رضا (ع)، تبیین مفاهیم قرآنی و اسلامی و در کانون آنها توحید بود اما ایشان در بُعد روشی نیز در مجالسی که برگزار می‌شد عقل را به عنوان واسطه‌ای در نظر می‌گرفتند که حجت را بین امام و مردم تمام می‌کرد.
استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه ابراز کرد: چنان که وقتی شخصی از محضر امام (ع) پرسید که حجت خدا امروز بر ما چیست؟ امام (ع) که خود عقل ناطق بودند، فرمودند: «حجت عقل است.» یعنی به پیامبر درونی اشاره داشتند و حجیت خود را با گفت‌وگوی عقلی اثبات کردند که این بسیار مهم است؛ لذا نقشی که ایشان برای عقل قائل هستند و در تبیین آن در محدوده عقلانیت ابزاری و تجربی محض نبودند بلکه عقل را وسیله‌ای می‌دانستند که با آن خدا شناخته و عبادت می‌شود و ایمان صحیح از خطا شناخته و نیاز بشر به پیامبران و ائمه (ع) توسط آن ثابت می‌شود و دست انسان را به سوی وحی الهی برای بهره‌وری از وحی می‌رساند.
- بسته بودن فضا برای عوامل غیرعقلی در مناظرات رضوی
وی تاکید کرد: علاوه بر این، در سیره مناظره‌ای و گفتاری امام رضا (ع)، فضا برای دخالت عوامل غیرعقلی بسته است؛ در یکی از مناظرات امام رضا (ع) که مامون هم حضور داشت، متکلم مقابل از هر راهی می‌رفت امام رضا (ع) راه را بر او می‌بست و او نیز مجدد زبان به انکار گشوده و مباحثی را مطرح می‌کرد که سندیت عقلی نداشت، حاضران در جلسه از نوع بحث آن متکلم مکدر شدند از جمله مامون که با تغیّر و تندی با وی سخن گفت، اما امام (ع) به مامون فرمودند: «اجازه دهید حرف خود را بزند و شما اینگونه با وی سخن نگویید چراکه پس از خروج از جلسه خواهد گفت دفاع و شوکت مامون مانع از آن شد که من سخن بگویم» (استعاره از پیش رفتن بحث بدون دخالت عوامل بیرونی) این نمونه‌ای کامل از دفاع امام رضا (ع) است تا محیط گفتگوهای علمی فارغ از عوامل غیرعلمی بتواند فعال باشد.
حجت‌الاسلام پارسانیا درباره میزان پایبندی مجامع علمی به این سیره رضوی، ابراز کرد: امروزه وسایل ارتباط جمعی و فناوری‌ها، امکان تصرف عوامل بازدارنده برای اظهارنظر کسانی که می‌خواهند حرفی بزنند را از بین برده و کسی نیست که امروز سخنی داشته باشد و نتواند بگوید؛ لذا بی‌توجهی به این مطلب و تلاش برای آنکه از طریق انسداد مسیر شنیدن سخن افراد از نظریه‌ای دفاع شود، به نوعی بدسلیقگی است که اولا اثر مثبتی ندارد و ثانیا فرصت اغواگری را برای کسی که از این طریق با او برخورد می‌شود، به وجود می‌آورد زیرا در هر صورت میتواند سخنش را بگوید و می‌گوید و ممانعت‌های غیرعلمی تنها باعث می‌شود زمینه مظلوم‌نمایی‌ها برای او ایجاد شود.
- انسداد مسیر بیان، مظلوم مایان را فعال می‌کند!
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام تاکید کرد: این مظلوم‌نمایی‌ها هر چند در محیط‌های علمی برای عالمان موثر نیست اما در فرهنگ عمومی کاملا کارآمد است.
حجت‌الاسلام پارسانیا درباره نوع مواجهه حضرت رضا (ع) با آراء وارداتی و تاثیر این سیره برای استفاده ما از علوم و اندیشه‌های وارداتی به ویژه در حوزه علوم انسانی، ابراز کرد: با توجه به نقشی که امام رضا (ع) برای عقل به عنوان میزان و معیار شناخت که در دسترس همه انسان‌ها در همه تاریخ است، قائل هستند ایشان رویکرد و برخورد انتقادی و عقلانی با مواریث گذشتگان اعم از گذشته خود ما یا گذشته دیگران داشتند و شیوه زیست و زندگی و اعتقادات را در نظر می‌گرفتند که این سلوک، سلوک قرآنی است و کار گذشتگان را صرف تعلق آن به گذشته رد یا تایید نمی‌کند.
این استاد دانشگاه افزود: برای مثال امام رضا (ع) در مواجهه با فردی که در خانه‌ای نامناسب زندگی می‌کرد و در گفت‌وگو با حضرت (ع) عرض داشت این منزل پدری من است و آن را تغییر نمی‌دهم، فرمودند: «حتی اگر پدر تو جاهل بوده باشد.»
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد: اگر عقل پیام‌آور الهی است و همه انسان‌ها از آن بهره دارند باید در همه فرهنگ‌ها اثری از عقل باشد و اگر در فرهنگی اثری از عقل و عقلانیت نبود آنگاه این باور و اعتقاد که عقل مظهر رحمت رحمانیت الهی برای همه انسان‌ها است، خدشه‌دار می‌شود همانطور که هر فرهنگی ممکن است از عناصر غیرعقلانی برخوردار باشد.
- ضرورت برخورد انتقادی با میراث دیگر فرهنگ‌ها
وی در پایان خاطرنشان کرد: از این رو، در مواجهه با میراث دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها باید ما نیز برخورد انتقادی داشته باشیم و صرف اینکه چیزی از جایی آمده و قدرت و اقتداری را به همراه دارد دلیل بر پذیرش بی چون و چرای آن نیست، همانطور که ردّ بی چون و چرای آن نیز به بهانه تعلقش به قبل از اسلام یا دیگران، جایز نیست.
نظر شما