عقلانیت شیعی و بازشناسی ابعاد نهضت عاشورا

در اين زمينه ويژگي‌هايي چون كليت، ثبات، جهانشمولي، تقدس، مطابقت با فطرت بشري و نصوص ديني و پذيرش حداكثري اهدافِ نهضت عاشورا، جايگاه آن را نسبت به روش‌ها و ابزارها محوري­‌تر كرده و حتي ماهيت و نقش آنها را تنها در پرتو اهداف معنادار مي‌سازد. در شناخت اهداف نهضت عاشورا، مهم‌ترين منبع، خطبه‌هاي امام حسين(ع) به‌عنوان بهترين مرجع قابل استفاده است. برخي از آن سخنان كه براي فهم دقيق هدف امام حسين(ع) از امتناع از بيعت با يزيد و خروج عليه او، و درواقع هدف كلي نهضت اصلاحي او را بيان مي‌كنند، شامل موارد زير است:

1.اصالت آزادي و رهايي بشر از قيد هرگونه ظلم و ستم، 2.امر به معروف و نهي از منكر 3.نفي ذلت و خواري و عدم‌پذيرش هرگونه ذلت 4.آگاهي بخشي به بشريت و تعالي روحي انسان‌ها 5.احياي آموزه‌هاي اصيل اسلامي 6.نفي بيعت و همكاري با حكومت ­هاي ظالم 7.ضرورت دادرسي ستمديدگان 6.تأييد و گسترش ارزش‌هاي انساني و الهي مثل عدالت، ايثار، وفاي به عهد و...8.اصلاح وضع نابسامان امت مسلمان و انحرافات ديني آنها، و 9.تشكيل حكومت اسلامي براي برقراري عدالت و آزادي حقيقي. براين اساس، امر به معروف و نهي از منكر و ديگر اهداف مقدس و جهانشمول نهضت عاشورا، ماهيت و نحوه كاركرد روش‌هايي چون عزاداري و ابزارهايي چون حسينيه‌ها و تكايا را تعيين مي‌كند؛

زيرا روش‌ها و ابزارها تنها در خدمت اهداف ارزشمندند. حال با نظر به روش‌هاي مختلفي كه پس از شهادت امام حسين(ع) تاكنون رواج داشته­ اند و سير تكاملي خود را گذرانده ­اند، مي‌توان به نقش روش‌هايي چون 1.عزاداري و ذكر مصيبت كربلا 2.مقاتل‌نويسي و ضبط واقعه كربلا 3.سرودن اشعار و نوحه‌ها 4.نوشتن كتب و مقالات تحقيقي 5.مراسم تعزيه و شبيه‌خواني 6.ساخت نمايشنامه و فيلم 7.تصويرسازي عاشورا 8.مداحي و سوگواري در اشكال متنوع و جديد آنها اشاره كرد.

لازم به توضيح است كه بسط تاريخي روش‌هاي به‌كاررفته در پاسداشت نهضت عاشورا نشان مي­ دهد در طول 14قرن گذشته اين روش‌ها تحولات و تغييرات متعددي را پشت سر گذاشته‌­اند و حتي برخي از آنها، مانند سينه‌زني، زنجيرزني يا قمه‌زني در سوگواري­ ها در 2-3 قرن اخير متولد شده‌اند. ضمن اينكه توجه به رابطه طولي 3متغير شناخت، محبت و پيروي از امامان، به‌ويژه امام حسين(ع) در الگوگيري از نهضت عاشورا داراي اهميت زيادي است زيرا ما را از افراط در عاطفه­ گرايي به دور داشته و بر اهميت نگرش عقلاني‌مان مي‌افزايد.

نهايتا اينكه ضرورت نگرش عقلاني به نهضت عاشورا و بازشناسي اوصاف ذاتي ائمه، به‌ويژه امام حسين(ع)، از اوصاف عرضي آنهاست؛ يعني توجه به نقش هدايت­گري آنها كه امر به معروف ناشي از آن است. پس رسالت عقلاني ما ايجاب مي‌كند تا هدف از آموزه امامت و نهضت عاشورا را طلب و از آن پيروي كنيم و در اين راه تنها از روش‌ها و ابزارهايي استفاده كنيم كه مفيد و مؤثر واقع شوند.

• پژوهشگر فلسفه