سر زدن در فوتبال ممکن است کاری بی‌دردسر به نظر رسد، اما بسیاری از دانشمندان معتقدند که این کار واقعاً به مغز بازیکن آسیب می‌زند. ممکن است سر زدن با پیامدهایی واقعی همراه باشد- ما می‌دانیم که آسیب مغز با افزایش خطر زوال عقل همراهی دارد. اما معلوم شده است که دریافتن اثر حقیقی سر زدن در فوتبال کار بسیار سخت است، تا حدی به‌این‌علت که آسیب خفیف مغزی ناشی از آن را مشکل بتوان شناسایی کرد.
یک پژوهش جدید که در ژورنال EBioMedicine منتشر شده است، نشان می‌دهد که یک وعده معمول تمرین فوتبال شامل موارد مکرری از زدن سر با توپ است. اما هنگامی‌که توپ بارها و بارها به سر می‌خورد- به‌خصوص اگر این موارد از سنین کم شروع باشد، چه اتفاقی در مغز می‌افتد.
پژوهشگران در ابن تحقیق جديد برای یافتن پاسخ از یک تکنیک حساس پژوهشی به نام «شبیه‌سازی مغناطیسی فراجمجمه‌ای» استفاده کردند.
پژوهشگران از این شیوه برای اندازه‌گیری میزان «مواد شیمیایی مهارکننده» در مغز استفاده کردند. این مواد شیمیایی می‌توانند برخی از فعالیت‌های مغزی را قطع یا مهار کنند و بالقوه کنترل عضلات را مهار می‌کنند.
این پژوهشگران به‌خصوص بر روی یک ماده شیمیایی پیام‌دهنده مغز به نام گابا (GABA) متمرکز شدند که قدرتمندترین مهارکننده در دستگاه حرکتی مغز است. اگر پس از سر زدن مهار بیشتری در مغز وجود داشته باشد، به معنای آن است که شیمی طبیعی مغز پس از خوردن توپ به سر تغییر کرده است.
این پژوهشگران گروهی از بازیکنان فوتبال خواستند ۲۰ بار به توپ‌هایی که از یک ماشین پرتاب‌کننده به سویشان فرستاد می‌شد، سر بزنند تا به این ترتیب سرعت و قدرت سر زدن پس از شوت از گوشه زمین شبیه‌سازی شود.
میزان مهار مغز این افراد قبل و بعد از سر زدن‌ها با استفاده از شبیه‌سازی مغناطیسی فراجمجمه‌ای سنجیده شد و کارکردهای شناختی آنان مانند حافظه هم اندازه‌گیری شد. روز بعدازاین تمرین و دو هفته پس‌ازآن این اندازه‌گیری‌ها مجدد انجام شد.
نتایج نشان داد که سر زدن در فوتبال باعث تغییرات فوری و قابل‌اندازه‌گیری در کارکرد مغز می‌شود. افزایش مهار در مغز حتی پس از یک وعده سر زدن شناسایی شد. آزمون کارکرد حافظه نیز بین ۴۱ تا ۶۷ درصد کاهش نشان داد.
خوشبختانه این تغییرات در کارکرد مغز گذرا بودند و اثرات در طول ۲۴ ساعت به حالت عادی بازمی‌گشتند. خبر بد این است که معلوم نیست آیا در صورت تکرار این به‌هم‌ریختگی بیوشیمیایی در مغز در طول تمرینات هفتگی سر زدن یک اثر تجمعی رخ می‌دهد یا اینکه پیامدهای درازمدت سر زدن برای سلامت مغز چیست. به همین دلیل پژوهش بیشتری موردنیاز است. به‌هرحال به نظر می‌رسد که سر زدن در فوتبال باعث آزادی ماده شیمیایی مهارکننده گابا می‌شود.
اما این یافته‌ها چه معنایی برای بازیکنان این بازی زیبا دارد؟ اگر مهار بیشتری در مغز بلافاصله پس از زدن توپ با سر رخ بدهد، آیا ممکن است کنترل عضلات تحت تأثیر قرار گیرد و درنتیجه کارکرد فرد مختل شود و بازیکنان در معرض خطر جراحت بیشتر قرار گیرند- چیزی که قبلاً در افرادی که دچار ضربه مغزی شده بودند، گزارش شده بود.
از طرف دیگر مغز کودکان و نوجوانان در وضعیت ویژه‌ای قرار دارد.
اغلب آنچه می‌دانیم بر اساس پژوهش‌ها بر روی مغز بالغ است، اما مغز انسان تا اوایل دهه سوم زندگی هنوز به‌طور کامل رشد نیافته است. قطعات پیشانی مغز به‌خصوص بسیار دیر بالغ می‌شوند. این بخش مغز که ضربه توپ را جذب می‌کند، محل برخی از صفات یگانه انسانی مانند کنترل تکانه یا میل آنی و برنامه‌ریزی خودآگاه است. مواد شیمیایی مغز در دوران نوجوانی در حالتی از سیلان هستند و مغز از جنبه‌های گوناگون بسیار حساس است. پیش از آنکه مغز به حالت بالغش برسد؛ یک فرایند گسترده نظم دهی مجدد اتصالات در آن رخ می‌دهد.
همچنین مهم است که دریافت هیچ میزان ایمن شناخته‌شده‌ای برای سر زدن در فوتبال وجود ندارد. نامحتمل است یک بار سر زدن باعث آسیب مغزی شود، اما چند بار سر زدن این آسیب را ایجاد می‌کند. با رسیدن به چه میزانی از سر زدن به منطقه خطر وارد می‌شویم.
با توجه به تأثیر گسترده‌ای که مختل شدن شیمی مغز در جریان رشد مغز در دوران کودکی تا انتهای نوجوانی ممکن است ایجاد کند، در زدن توپ با سر در این گروه سنی باید احتیاط بیشتری کرد.
نظر شما