پازل بهم ریخته کودکی

در سال 2004، از هر 166كودك يكي مبتلا به اوتيسم بود و اين آمار در سال 2014 به يك كودك در هر 42نفر رسيد! شيوع اين بيماري آنقدر زياد است كه بعضي‌ها پيش‌بيني مي‌كنند هزاره بعدي، هزاره آدم‌هاي مبتلا به اوتيسم باشد. اما اوتيسم چيست كه اينقدر سر و صدا به پا كرده است؟ با مريم بزرگي، روانشناس باليني درباره اين اختلال صحبت كرده‌ايم و از علائم، راه‌هاي كنترل و شيوه‌هاي برخورد با كودك اوتيسم پرسيده‌ايم كه در ادامه مي‌خوانيد.

• اوتيسم اصلاً چيست؟

اوتيسم يك اختلال رشدي مادرزادي است كه از 6تا 9ماهگي قابل تشخيص است. شايد پدر و مادر متوجه غيرعادي بودن فرزندشان نشوند. اما بچه هر چه بزرگ‌تر مي‌شود، علائم او شديدتر و بيشتر شده و غيرقابل انكار است. بچه‌هاي مبتلا به اوتيسم اختلال رشدي دارند اما جسم‌شان سالم است، از نظر هوشي هم سالم هستند ولي از نظر مهارت‌هاي شناختي، اجتماعي و ارتباطي مشكل دارند و روند رشد رواني‌شان مختل است. به همين دليل هم پذيرفتن بيماري آنها براي پدر و مادر دشوار است. اما واقعيت اين است كه بچه‌هاي مبتلا به اوتيسم از همان كودكي بدقلق و سخت ارتباط هستند. آنها از همان نوزادي با هيچ‌كس حتي مادرشان ارتباط عاطفي برقرار نمي‌كنند، وقتي پدر يا مادر فرزند مبتلا به اوتيسم خود را در آغوش مي‌گيرد، كودك هيچ واكنشي ندارد. به محبت پاسخ نمي‌دهد يا در بغل پدر و مادر احساس آرامش و امنيت نمي‌كند و درست مثل يك عروسك بي‌جان در بغل پدر و مادرش مي‌افتد. گاهي حتي ممكن است كودك از لمس‌شدن عصبي شود و داد و فرياد راه بيندازد. در برخورد با اين بچه‌ها بايد همه‌‌چيز را با احتياط و آمادگي قبلي انجام داد. مثلا به او بگوييد: «مي‌خواهم الان بغلت كنم» و چند لحظه بعد، وقتي او آمادگي پيدا كرد در آغوشش بگيريد.

• تكرار بي‌پايان

در اوتيسم يك قاعده حرف اول و آخر را مي‌زند و آن اجتناب از ارتباط با ديگران است. اين بچه‌ها حتي اگر حرف بزنند هم تمايلي ندارند با زباني كه پدر و مادر تكلم مي‌كنند، حرف بزنند. بنابراين واژه‌هاي عجيب و غريب خودشان را خلق مي‌كنند و ديگران بايد با آن واژه‌ها حرف بزنند تا كودك متوجه شود. شايد بتوان گفت بارزترين ويژگي يك كودك مبتلا به اوتيسم، غرق‌بودن در دنياي خودش است. اين كودكان در دنيايي شخصي زندگي مي‌كنند كه با شيشه از ديگران جدا شده است. ديگران را مي‌بينند و ديگران هم آنها را مي‌بينند اما امكان معاشرت، اثرگذاشتن بر زندگي يكديگر و تأثيرپذيرفتن از هم را ندارند. با اين حساب عجيب نيست اگر يك كودك مبتلا به اوتيسم را ببينيد كه ساعت‌ها با وسايلي كه حركت تكراري دارند (مثل پنكه يا لباسشويي) سرگرم مي‌شود و خودش هم كارهاي تكراري مي‌كند. چنانچه سعي كنيد رفتار تكراري اين كودك را متوقف كنيد، عصبي مي‌شود و داد و قال راه مي‌اندازد. داد و قالي كه به سادگي هم قابل كنترل نيست و معمولا براي ديگران عجيب و غيرعادي به‌نظر مي‌رسد. حتي بسياري از پدر و مادرهايي كه فرزند مبتلا به اوتيسم دارند، به‌دليل نگراني از همين داد و قال‌ها سعي مي‌كنند كودك را زياد بيرون نبرند.

• آموزش و درمان اوتيسمي‌ها

مهم است كه به محض ديدن علامت‌هاي مشكوك، فرزندتان را به روانپزشك نشان دهيد و درصورت تشخيص اختلال اوتيسم براي او، درمان و آموزش كودك را هر چه زودتر شروع كنيد. سن طلايي درمان اوتيسم تا قبل از 5سالگي است. روانپزشك پس از تجويز داروهايي كه رفتار كودك را كنترل مي‌كند، او را به يك روان‌درمانگر ارجاع مي‌دهد. اما يادتان باشد كه اوتيسم فعلا درماني ندارد و هر تكنيكي كه به‌كار بسته مي‌شود، براي رشد مهارت‌هاي كودك تا حد ممكن است. اين حد، ممكن است براي يك كودك، فقط مكالمه در حد ضرورت باشد و براي ديگري، كاهش پرخاشگري او.

در واقع بايد گفت كه كودك مبتلا به اوتيسم هيچ‌گاه شبيه به يك كودك سالم و عادي نخواهد شد اما تا حد زيادي براي ورود به اجتماع آماده مي‌شود. بد نيست بدانيد كه اوتيسم يك طيف را، از كودكي كه مهارت ارتباطي خوب ندارد گرفته تا كودكي كه كاملا در خود فرو رفته و از دنياي واقعي جداست، شامل مي‌شود. بنابراين بعضي از اين كودكان كه طيف پاييني از اوتيسم را دارند، مي‌توانند كم و بيش به زندگي عادي برگردند، مدرسه بروند، شغل پيدا كنند و زندگي تشكيل دهند اما بعضي از آنها هيچ‌گاه قادر به مستقل‌شدن نيستند و براي ورود به اجتماع آمادگي پيدا نمي‌كنند.

• اگر فرزندتان اوتيسم دارد...

همانطور كه گفتيم برخلاف تصور عموم، كودك مبتلا به اوتيسم عقب‌مانده نيست بلكه در مهارت‌هاي رشدي خود اختلال دارد. اين كودكان ممكن است هوش بسيار بالايي هم داشته باشند اما چون دنيا را طور ديگري مي‌بينند و به شيوه ديگري رفتار مي‌كنند، در جامعه پذيرفته نمي‌شوند. شرايط والدين يك كودك مبتلا به اوتيسم واقعا دشوار است. ممكن است بخواهيد به‌خاطر شرايط ويژه فرزندتان روابط اجتماعي‌تان را محدود كنيد اما اجازه ندهيد اين شرايط، خانواده شما را منزوي كند. به جاي آن تا حد ممكن فرزندتان را آموزش دهيد و از سوي ديگر، اطرافيان را از شرايط ويژه او آگاه كنيد تا همدلي بيشتري با شما داشته باشند. درباره اوتيسم اطلاعات كسب كنيد. هرچه بيشتر بدانيد بهتر مي‌توانيد به كودك‌تان كمك كنيد. در مراقبت از فرزند خود مهارت كسب كنيد. بدانيد چه چيز‌هايي براي كودكتان بد است و چه چيزهايي خوب است و او از چه چيزهايي استقبال مي‌كند. عوامل ايجاد استرس كودكتان را بشناسيد و ياد بگيريد چگونه او را شاد يا آرام كنيد.كودكتان را با فرزندان سالم خود يا ديگران مقايسه نكنيد. قوي باشيد و از پا ننشينيد. كمك كنيد او از بهترين آموزش برخوردار شود تا بتواند زندگي بهتري را تجربه كند.

• وقتي اوتيسمي‌ها بزرگ مي‌شوند

كودكان مبتلا به اوتيسم همانطور كه بزرگ‌تر مي‌شوند، ناتواني‌ها و علائمشان هم بيشتر مي‌شود. آنها عموما اختلال تكلم دارند و حتي در مواردي، با اينكه توانايي حرف‌زدن دارند اما حرف نمي‌زنند. نه اينكه نتوانند بلكه تمايلي به حرف‌زدن ندارند. كودك مبتلا به اوتيسم خودش را نمي‌شناسد و براي اشاره به‌خود، نامش را مي‌گويد. مثلا مي‌گويد: «مسعود خسته‌ا‌ست. مسعود غذا نمي‌خورده».