بدن‌ها دارند توي گرمكن ورزشي، كش مي‌آيند. دست‌ها طاق مي‌شود بالاي سر؛ خم به راست... خم به چپ. تكرار سوت‌هاي مربي بيشتر مي‌شود. وقت درجا زدن است. صداي پاها توي هم مي‌دود و چشم‌ها به هم مي‌خندد. پيش‌درآمد چند بازي پرتحرك بومي- محلي، ورزش صبحگاهي گروهي از ورزشكاران صبح است كه در يكي از روزهاي بهاري سراغ‌شان رفته‌ايم؛ بازي‌هايي كه با كمترين وسيله ممكن در فضايي اجرا مي‌شوند كه در اختيار تمام شهروندان است.
اينجا يكي از بوستان‌هاي منطقه7 تهران است. با حضور مربي و ورزشكارهايي كه ساعات اوليه روز را براي نرمش كردن و تمرين بازي‌هاي بومي- محلي انتخاب كرده‌اند. هن هن تازه‌كارها درآمده و دانه‌هاي ريز عرق روي پيشاني‌شان منجوق شده است. احمد مقيمي كه سابقه چندين سال مربيگري آمادگي جسماني، ايروبيك، براتونيك و ورزش‌هاي سه‌گانه را دارد ورزشكارهاي بوستان را به 3 دسته 20 تا 30، 30 تا 50 و 50 تا 80سال تقسيم كرده است. قبل از اين، جوان‌ترها دَه دور و مُسن‌ها و تازه‌واردها 5دور، محيط بوستان را قدم زده‌اند. مربي به آنها گوشزد كرده كه حداقل در 100 مترِ نخست راه رفتن، نفس عميق بكشند. ضربان قلب اعضاي گروه، بسته به سن و وضعيت جسمي‌شان با راهنمايي مربي، افزايش يافته و حالا وقت آن است كه 15دقيقه ورزشِ كششي صبح را آغاز كنند. صداي سوت حواس اعضا را جمع خود مي‌كند... گامِ درجا؛ بزن! يك/ دو/ سه... گردن‌ها افراشته است و نگاه‌ها به مربي. گام «هفتي- هشتي» ورزشكارها را سر شوق مي‌آورد؛ يك/ دو/ سه... لبخند روي لب‌ها مي‌نشيند. نفس كشيدن‌ها عميق شده كه سوت مربي، خبر از شروع تمرين گام «پهلو» مي‌دهد. پاها مثل دم قيچي باز و بسته مي‌شوند تا شماره تمرين به آخر برسد.
- نرمش روي حساب و كتاب
به پايان 15دقيقه و نفس‌هاي عميق اعضاي گروه مي‌رسيم. چاره خستگي نشستن نيست. ورزشكارهاي صبح حالا آموخته‌اند كه بعد از نرمش، با حركات كششي آرام، بدن‌شان را سرد كنند. احمد مقيمي يادآوري مي‌كند اگر بين ورزشكارها شخصي داراي ناراحتي قلبي، كمردرد يا پادرد است، نرمش‌هاي مختص اين افراد به آنها داده مي‌شود.
آنطور كه احمد مقيمي مي‌گويد انجام حركات ورزشي بايد يك روز در ميان انجام شود. اما بدن‌هايي كه براي نرمش و ورزش آماده نيستند با انجام حركات سنگين، آسيب مي‌بينند. اين صدمه‌ها ممكن است از گرفتگي عضلات شروع شود و تا مشكلات قلبي هم ادامه پيدا كند. احمد مقيمي مي‌گويد: بعد از يك دور دويدنِ آرام دورِ بوستان، به چهره اعضاي گروه نگاه مي‌كنيم تا اگر شخصي قادر به ادامه فعاليت ورزشي نيست از همان ابتدا مشخص شود و توسط مربي از ادامه فعاليت ورزشي منع شود.
- پيش به سوي بازي‌هاي بومي
انجام يك يا چند نوع بازي بومي- محلي فعاليتي است كه گهگاه بعد از انجام نرمش‌ها توسط گروه‌هاي مختلف در بوستان‌هاي شهر انجام مي‌شود. اين بازي‌ها هيجان و انرژي مضاعفي در وجود اعضاي گروه ايجاد مي‌كند. براي انجام اين بازي‌ها لباس مخصوص مي‌پوشند و به گفته احمد مقيمي، خاطره بازي‌هايي را زنده مي‌كنند كه پدرها و پدربزرگ‌ها در اوقات فراغت سراغ آنها مي‌رفتند. اين بازي‌ها گاهي در حياط خانه و گاهي روي پشت بام‌ها و با كمترين وسيله ممكن انجام مي‌شدند.
- طناب‌كشي
وسايل زيادي نياز نيست اما قرار و قانون بازي را بايد از همان ابتدا رعايت كرد. براي طناب‌كشي، يك رشته طناب كنفي نسبتا بلند نياز است و يك زمين هموار كه وسط بوستان پيدا مي‌شود. گروه، 2قسمت مي‌شوند و بين زمين 2تيم خط مي‌كشند. احمد مقيمي به اعضا يادآوري مي‌كند كه با سوت داور، بازي را شروع كنند. هيچ‌كدام از اعضا نبايد هنگام بازي، وزن بدن‌شان را جلو بيندازند يا طناب را دور گردن، كمر و مچ خود بپيچند. او هشدار مي‌دهد كه طناب بيشتر از يك متر و 20سانتي‌متر به چپ يا راست منحرف نشود. سوت را مي‌زند و هر دودسته، با تمام قدرت طناب را مي‌كشند اما حواس‌شان به حرف‌هاي داور مسابقه است؛ اگر يك طرف، طناب را رها كند، طرف مقابل تلفات جسمي مي‌دهد!
- بازي «دستش دِه»
تنها يك توپ نياز دارد و زمينِ باز و همواري براي دويدن و جهيدن. در ابتداي بازي به وسيله قرعه‌كشي، يك نفر از بين بازيكنان به‌عنوان نفر «وسط» انتخاب مي‌شود. بقيه بازيكنان در زمين بازي پراكنده مي‌شوند و توپ را با دست، طوري به هم پاس مي‌دهند كه نفر وسط نتواند آن را تصاحب كند. اگر در ميان پاسكاري بين بازيكنان، نفرِ وسط بتواند توپ را از دست يكي از بازيكن‌ها خارج كند، آن شخص جايگزين نفرِ وسط مي‌شود و فردِ قبلي به بقيه اعضا مي‌پيوندد تا پاسكاري توپ و دور نگهداشتن آن از نفر وسط را طي بازي دستش‌دِه ادامه دهند.
- هفت‌سنگ با مكعب!
اگر بتوان براي اين بازي تكه‌سنگ‌هاي صاف پيدا كرد بازي مثل نسخه قديمي‌اش انجام مي‌شود اما اگر سنگ باريك و صاف در دسترس نبود مي‌توان راه‌حل جايگزين احمد مقيمي را براي بازي هفت‌سنگ در پيش گرفت؛ ورزشكاران، به 2 دسته تقسيم مي‌شوند. يك گروه، توپ دارند و گروه ديگر چشم انتظارند ببينند سنگ‌هاي چيده‌شده روي هم، با پرتاب توپ روي زمين مي‌ريزد يا خير. سنگ‌ها يا مكعب‌هاي روي هم چيده‌شده از فاصله مشخصي هدف گرفته مي‌شوند. توپ به سمت سنگ‌ها پرتاب مي‌شود. اگر سنگ‌ها يا مكعب‌ها ريخت، اعضاي گروه بايد در اسرع وقت، دوباره سنگ‌ها را روي هم بچينند؛ درست تا قبل از زماني كه توپ به‌دست بازيكنان گروه مقابل رسيده باشد. به گفته احمد مقيمي اين نوع بازي قدرت عكس‌العمل نشان دادن افراد را افزايش مي‌دهد.
- الك دولك
اين بازي نياز به تعداد افراد مساوي در 2 گروه شركت‌كننده در بازي دارد. اعضاي 2 گروه، روبه‌روي هم مي‌ايستند. يكي از گروه‌ها، 2 آجر روي زمين مي‌گذارد و تكه‌اي چوب روي آن قرار مي‌دهد. نفر اول همين گروه، با چوب بلندي كه در دست دارد، زير چوب قرار گرفته روي آجرها ضربه مي‌زند، طوري كه چوبِ كوتاه از روي آجرها بلند شود و به هوا برود. وقتي چوب به سمت افراد گروه مقابل مي‌رود، اعضاي گروه دوم سعي مي‌كنند چوب را بگيرند. هر بازيكني كه چوب را بگيرد بايد آن را به سمت محل اوليه يا همان آجرهاي كاشته برگرداند. اگر با پرتابِ بازيكنِ گروه دوم، چوب در جاي اول خود فرود بيايد، امتياز به گروه دوم تعلق مي‌گيرد.
- يك قُل- دو قُل
اين بازي را تا چند مرحله انجام مي‌دهند تا برنده نهايي مشخص شود. اعضاي گروه، سنگ‌ها را روي زمين مي‌چينند. بازيكن اول، يكي از سنگ‌ها را بالا مي‌اندازد و در فاصله پايين آمدنِ آن سنگ، يك سنگ را از روي زمين بر مي‌دارد. اين كار تا تمام شدن رديفِ سنگ‌هاي روي زمين ادامه پيدا مي‌كند. بازيكن در مرحله دوم بايد در فاصله پايين آمدن سنگي كه پرتاب شده، 2 تا سنگ را از روي زمين بردارد و اين كار در مراحل بعد به 3 سنگ، 4 سنگ و جمع كردن يكجاي همه سنگ‌ها در فاصله پرتاب سنگ اول خواهد رسيد. مرحله عوض كردن سنگ‌ها موقع پرتاب سنگِ اول، سخت‌ترين مرحله بازي يك قل- دوقل است. اين بازي، حركات دست‌ها و نگاه بازيكنان گروه را تقويت مي‌كند.
- پيشتازي ورزشكارها در بازي
بازي‌هاي بومي- محلي در گذشته اوقات فراغت زنان و مردان را پر مي‌كرد. حالا هم تعداد زيادي از اين بازي‌ها در ميان خانم‌ها رايج است و براي انجام آن علاقه نشان مي‌دهند. سميه نعمت‌جو، عضو كميته داوران هيأت روستايي- عشايري استان البرز و مدرس و داور بازي‌هاي بومي- عشايري مي‌گويد: اغلب بازي‌هاي بومي- محلي ميان خانم‌ها و آقايان مشترك است اما بعضي از بازي‌ها مثل كمربندبازي، يا خرپليس بازي به‌خاطر سختي انجام آن، مختص آقايان است. براي حضور در ميان بازيكنان بازي‌هاي بومي- محلي، شرايط خاص و ويژه‌اي وجود ندارد. به گفته سميه نعمت‌جو همه مي‌توانند در اين بازي‌ها شركت كنند اما طبيعي است افرادي كه به‌خاطر انجام تمرينات ورزشي، از آمادگي بدني خوبي برخوردار هستند، نتايج بهتري در اين بازي‌ها كسب مي‌كنند.
- كدام بازي‌ها، كجا؟
يادگرفتن بازي‌هاي بومي- محلي علاوه بر انجام آن و در نتيجه، تخليه انرژي، مزيت ديگري هم دارد؛ آموختن اين بازي‌ها و تكرار آن در جمع دوستان و اقوام باعث ايجاد اوقات به يادماندني و مفرحي در كنار نزديكان خواهد شد. طبق دسته‌بندي سميه نعمت‌جو در مورد بازي‌هاي بومي- محلي، هركدام از اين بازي‌ها را مي‌توان در فضاي خاصي انجام داد؛ مثلا انواع بازي لِي‌لِي در حياط خانه قابل انجام است. بساطِ گانيه، خروس جنگي، خانه بازي، استوپ‌آزاد و استوپ‌هوايي را هم مي‌توان در حياط چيد. اما بازي‌هايي مثل يك قُل- دوقُل، نخ‌بازي، گوشه‌بازي و گل يا پوچ در داخل منزل هم قابل انجام هستند. اين بازي‌ها هيچ محدوديتي در تعداد بازيكنان ندارند.
- جاودانگي اشعار اصيل ايراني
بعضي از بازي‌هاي بومي- محلي نياز به لباس مخصوص دارد؛ ضمن اينكه بعضي از بازي‌ها پا را فراتر گذاشته و حين اجراي‌شان بايد شعرخواني هم كرد؛ به‌طور مثال با ورود به زمين، شعري را به گويش محلي مي‌خوانند و شعرهاي ديگر حين اجراي بازي توسط بازيكنان مرور مي‌شود. به اين ترتيب، اسامي اصيل و گويش‌ها جاودانه مي‌مانند و از طرفي، حافظه بازيكنان هم با از بَر كردن اين اشعار تقويت مي‌شود.
- مسابقه هم در راه است
حضور در بازي‌هاي بومي- محلي و حتي مسابقات اين بازي‌ها براي عموم آزاد و رايگان است. فقط كافي است زمان و محل برگزاري اين بازي‌ها را از شهرداري مناطق پيگيري كنيد. سميه نعمت‌جو با اشاره به اين موضوع مي‌گويد: اين بازي‌ها در بوستان‌ها انجام مي‌شوند. حتي ممكن است به مناسبت‌هاي مختلف، برنامه‌ها يا مسابقاتي براي كودكان و نوجوانان در حوزه بازي‌هاي بومي- محلي برگزار شود. از طرفي، برنامه‌هايي هم توسط فدراسيون بازي‌هاي بومي- عشايري تدارك ديده مي‌شود كه از طريق ارتباط با اين فدراسيون مي‌توان از زمان و محل برگزاري آنها مطلع شد.
نظر شما