آشنایی با داروهای ضد رد پیوند

در شروع پیوند اعضا در دهه ۱۹۵۰ میزان موفقیت پیوند به علت شیوع رد پیوند بسیار اندک بود. میزان شیوع رد پیوند در حدود ۸۰ درصد و میزان موفقیت پیوند کمتر از ۴۰ درصد بود. به همین علت مراکز اندکی اقدام به پیوند می‌کردند. مقالات پزشکی مرتبط با پیوند اعضا در آن زمان مملو از گزارش‌هایی است که عضو پیوندی چند روز یا چند هفته پس از فعالیت کردن، از کار افتاده است.

در ابتدای شروع پیوند اعضا فقط چند داروی ضد رد پیوند وجود داشت که به علت کارآیی اندک، توسعه علم پیوند را با مشکل جدی مواجه کرده بود.

با ورود سایکلوسپورین به بازار در دهه ۱۹۷۰ میزان موفقیت پیوند بسیار افزایش یافت.

باید توجه داشت داروهای ضد رد پیوند به طور غیراختصاصی باعث کاهش سطح فعالیت دستگاه ایمنی می‌شوند، بنابراین این داروها با عوارضی نیز همراه هستند.

از آنجا که هر یک از این داروها فقط قسمتی مکانیسم‌های فعال شدن دستگاه ایمنی را مهار می‌کنند، گاهی لازم است بیمار چند دارو مصرف کند.

دستگاه ایمنی یا دفاعی بدن ما طوری طراحی شده است که ابتدا در مواجهه با بافت خارجی، ابتدا گروهی از سلول‌های دفاعی آن را به بقیه دستگاه ایمنی می‌شناسانند. این امر منجر به فعال شدن دستگاه ایمنی در سطوح گوناگون می‌شود، شامل فعال شدن سلول‌های ایمنی، تولید و ترشح پادتن‌ها و غیره.

برای دفاع از بدن ما در دستگاه ایمنی مکانیسم‌های متعددی برای فعال شدن تعبیه شده است، بنابراین برای تضعیف این دستگاه باید این مکانیسم‌های متعدد فعال شدن را مهار کرد. در نتیجه بیمار معمولا چند دارو مصرف می‌کند.

داروهای جدید ضد رد پیوند یک یا چند مکانیسم فعال شدن دستگاه ایمنی را مهار می‌کنند. این مهار مختص به فعال شدن دستگاه ایمنی بر ضد عضو پیوندی نیست، بنابراین با پایین آمدن سطح فعالیت دستگاه ایمنی خطراتی مانند ابتلا به عفونت‌ها افزایش می‌یابد.

از طرف دیگر ایجاد برخی از سرطان‌ها نیز با ویروس‌ها مرتبط هستند، بنابراین شیوع سرطان‌ها به ویژه سرطان‌های مرتبط با ویروس‌ها در بیماران پیوند شده که برای مدت طولانی این داروها را مصرف کرده‌آند، زیاد است.

از عوارض شایع دیگر این داروها می‌توان به احتمال ابتلا به به  فشار خون بالا، دیابت و افزایش چربی‌های خون اشاره کرد که همگی از عوامل خطرساز برای بیماری‌های قلبی- عروقی هستند. بنابراین ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی یا تشدید آن در بیماران پیوندی بسیار شایع است.

یکی از داروهایی که به طور شایع در بیماران پیوندی مصرف می‌شود، کورتون است. از عوارض شایع داروهای کورتونی می‌توان به تغییرات جسمی مانند چاقی، دیابت و پوکی استخوان اشاره کرد.

از آنجا که پس از سال اول پیوند، خطر رد پیوند کاهش می‌یابد، لازم است که تیم پیوند میزان تیم پیوند میزان این داروها را پس از سال اول اندکی کاهش دهد تا بیمار دچار عوارض آن نشود. البته هر گونه کاهش میزان دارو، خطر رد پیوند را هم به همراه دارد.

بنابراین تیم پیوند باید به دقت مراقب بیمار باشد. متاسفانه هنوز روش علمی هوبی برای ارزیابی سطح فعالیت دستگاه ایمنی وجود ندارد، در نتیجه مرز میان خطر رد پیوند و خطر عوارض داویی خط بسیار باریکی است. تبحر تیم پیوند دراین زمینه بسیار مهم است و لازم است پزشکان تیم پیوند به دقت مراقب وضعیت بیمار باشند.

* جراح پیوند و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران