بااین حال نمونههای بسیاری هم بوده است که موسیقی را فارغ از تصویر نتوان تجسم و تحمل کرد. بهعنوان نمونه نمیشود موسیقی برنارد هرمن را خارج از فیلمهای هیچکاک گوش کنیم، همانطور که نمیشود فیلمهای کیشلوفسکی را بدون موسیقی جادویی پرایزنر تصور کرد. در ایران نیز سالیان درازیست که موسیقی با سینما پیوندی ناگسستنی دارد، چه زمانی که دختر لر با صدای یک پیانو در جلوی پرده سینما به نمایش در میآمد و چه حالا که ارکستراسیون و رنگآمیزی موسیقی بعضی از فیلمها میتواند به نمونههای خارجی پهلو بزند. با اینهمه مثل همه هنرها موسیقی فیلم هم در کشور ما مشکلات خودش را داراست.
احمد پژمان بهعنوان یکی از قدیمیترین آهنگسازان سینمایی ما در مورد عوامل مؤثر در تولید یک موسیقی فیلم خوب میگوید: اصولا موسیقی فیلم نوشتن استعداد خاصی میخواهد. ممکن است موزیسین خوبی باشید ولی روی تصویر بد کار کنید.
ممکن است موزیسین متوسط یا ضعیفی باشید ولی تصویر را خوب بشناسید. این یک استعداد ذاتیست. مثل اینکه بعضی سواد ندارند ولی شعر میگویند، خیلی هم خوب میگویند. ولی اگر موسیقی فیلم را یک کار بزرگ حساب کنیم، حتما تحصیلات، لازم است.
این آهنگساز تأثیرات منفی سواد را در موسیقی فیلم هم نادیده نمیگیرد و میگوید: در فیلم باید خودتان را از سوادتان جدا کنید. موسیقی باید کاملا در خدمت تصویر باشد.
یلیها امتحان کردند ، موزیسینهای خوب زیادی هم داشتیم که با فیلم شروع کردند، ولی نتوانستند ادامه بدهند. پژمان در مورد شناخت کم کارگردانهای سینمای ما نسبت به موسیقی میگوید: حالا نمیخواهم بگویم کارگردانهای ما در زمینه موسیقی بیسوادند ولی ما ایرانیها در کل سواد موسیقی نداریم.
گوش موسیقی ما خیلی ضعیف است، در این زمینه اروپاییها بهترین هستند. از بچگی و از دوران مدرسه با موسیقی بزرگ میشوند و در مذهبشان هم موسیقی رُل مهمی را بازی میکند. این آهنگساز پیشکسوت مهمترین مشکل آهنگسازان جوان را علاقه زیاد آنها به خودنمایی در موسیقیشان میداند و میگوید: خیلی وقتها اگر یک ملودی را با یک ساز به صورت تکنوازی اجرا کنید از اینکه یک ارکستر بزرگ بچینید بیشتر جواب خواهید گرفت، متأسفانه امروزه بعضی وقتها میبینیم آهنگسازان جوان به شلوغکاری در ارکستراسیون روی میآورند و این مسئله آنها را از ذات هنرشان دور میکند.
فاصله در تدوین
فرزین قرهگزلو آهنگساز جوانیست که تحصیلات موسیقیاش را در سوئد انجام داده و آهنگسازی فیلم رئیس به کارگردانی مسعود کیمیایی را در پرونده کاریاش دارد. این آهنگساز یکی از مهمترین مشکلات موجود در تولید موسیقی فیلم را هزینه کمی که تهیهکنندهها برای ارکستر و ضبط زنده کارها اختصاص میدهند میداند.
وی در ادامه ارتباطهای بین صداگذار و آهنگساز را برای بیشتر شنیده شدن کار خودشان در مرحله تدوین مطلوب نمیداند و میگوید که تأثیر منفی این موضوع در خیلی از فیلمهایی که به اکران میرسند کاملا مشهود است. این آهنگساز جوان نقش عواملی مثل نبود نوازندههایی قوی در اکثر سازها، عادت کردن مردم به شنیدن موسیقی بد و قبول این موسیقی بهعنوان موسیقی مطلوب و عدم شناخت و اعتماد خیلی از کارگردانها به آهنگساز را از دیگر موارد مهم در شکل نگرفتن موسیقیهای مطلوب میشمارد.
دستگاههای غیرهنرمند
سعید شهرام بهعنوان یکی از اولین آهنگسازانی که از دستگاههای مولد صداهای الکترونیک در تولید موسیقی استفاده کرد در مورد معضلات این روند که یکی از آنها ورود افراد نابلد به حیطه آهنگسازیبه علت سهلالوصول بود این تجهیزات است، میگوید: مثل هر پدیده دیگری افرادی که واجد شرایط نیستند هم وارد این جریان میشوند و روند کار را مختل میکنند.
سالها پیش در ابتدای کار هم به این نتیجه رسیده بودیم و خود من در مصاحبههای مختلف اعلام کردم این دستگاهها نه ما را نوازنده میکند و نه آهنگساز را . نت را به جای ما نمینویسد ولی برای بهتر ساختن موسیقی در اختیار تفکر ما قرار میگیرد.
هیچ دستگاه وابزاری بهخودیخود در هیچ جای دنیا هیچ کس را هنرمند نمیکند. این آهنگساز تأثیر مردم و بازار را در مختل شدن فرآیند تولید موسیقی خوب کمتر از خود آهنگسازها میداند و میگوید: یک هنرمند نباید خودش را در سطح بازار متوقف کند.
در عوض باید به درستی نیازهای جامعه را بشناسد. اما بحث اصلی این است که ما باید سطح آگاهی مردم عادی را ارتقا دهیم. گذشته از این اصلا نیازی بر این نیست که یک فرد عادی که فیلم میبیند نُت و هارمونی بداند و موسیقی را به صورت کاملا علمی بشناسد. همانطور که نیاز نیست مونتور، نور پردازی یا فیلمبرداری بداند.
یکسان شدن سلیقهها
ناصر چشمآذر از آهنگسازان قدیمی سینمای ایران است. او مسائلی مثل نبود وقت لازم برای آهنگسازی به علت دقیقه 90 بودن اکثر فیلمها، مشکلات سینماها در پخش صدا و کهنه بودن تجهیزات و نبود سامانه استریو در خیلی از سینماها را از عوامل مهم در شکل نگرفتن و شنیده نشدن یک اثر موسیقیایی خوب برای فیلم میداند.
این آهنگساز میگوید: طی فرصتی که برای دیدین فیلمهای شرکت داده شده در جشن خانه سینما داشتم مسئله مهمی که نظرم را به خود معطوف کرد شبیه بودن اکثر صداها به همدیگر بود. خیلی از کارها شبیه هم شدهاند و اینمشکل یا به سلیقه دوستان تهیهکننده و کارگردان برمیگردد و یا از جانب آهنگسازان است.
گرچه خیلی وقتها کمکاریهایی از جانب آهنگسازها وجود دارد. حتی گاهی شاهد هستیم که از فیلمهای خارجی الگوی مستقیم گرفته میشود، یا از الگوهایی که در برنامههای خاص الکترونیک وجود دارد بهعنوان موسیقی استفاده میشود که این مسائل کیفیتگذاری موسیقی را قطعا پایین میآورد.
عیب صداگذاری
امیر توسلی از دیگر آهنگسازان پرکار و جوانیست که در فیلمهایی خوبی مثل مکس و کافه ستاره موسیقیاش را شنیدهایم. این آهنگساز مشکلات سینماها را در پخش صدا از عوامل اصلی شنیدهنشدن موسیقی میداند و میگوید: با توجه به شرایطی که وجود دارد نه میشود از سینمادارها متوقع بود که سینماها را بهتر کنند و نه میشود متوقع نبود.
من اینکه بسیاری از لوازم مستهلک شد ه اند. اپراتورها هم شاید سالیان سال کارکردهاند اما به غلط. در واقع متخصص نیستند و فقط افراد با تجربهای شدهاند. این مشکلی است که هست و برای همین معمولا وقتی کاری انجام میشود در طول کار همیشه ما و صداگذارها از وضعیت پخش نگرانیم.
خیلی وقتها در سینما بسیاری از صداها کلا از بین میروند. توسلی مسئله صداگذاری را بهعنوان یکی دیگر از عوامل مؤثر در موسیقی میشمارد و میگوید: برای من کم پیش آمده که صداگذاری به خاطر افکتهایش در حق موسیقیام ظلم کند ولی این هم یکی دیگر از مشکلات همیشگی موسیقی فیلم است که شامل حال خیلی از دوستان آهنگسازم شده است.
خودم به شخصه سعی میکنم در صداگذاریها حاضر باشم که مشکلات اینچنینی پیش نیاید.
اشکال از ما
فردین خلعتبری، آهنگسازی که این روزها موسیقی او را در سریال مدار صفر درجه میشنویم در مورد مشکلات موسیقی فیلم به شوخی میگوید: به عقیده من ما مشکل داریم، وگرنه موسیقی فیلم مشکلی ندارد. البته او در ادامه میافزاید: در مقایسه با عوامل دیگر سینمای ایران، موسیقی طی 15 سال اخیر پیشرفتهای زیادی در زمینه امکانات استودیویی، ضبط و پالایش صدا و... داشته است.
اگر به 15 سال قبل نگاه کنیم اکثر صداها رنگی شبیه هم داشتند و سلیقه کارگردانها هم یکسان بود، ولی الان هم انتظار کارگردانها متفاوت است و هم آهنگسازهایی با زمینههای کاری متفاوت در موسیقی و سینمای ما حضور دارند و دیگر فضا، آن فضای یک شکل و یک رنگ نیست.
خلعتبری در ادامه میگوید: به علت رعایت نشدن کپی رایت در ایران سمپلهای متنوع و متفاوتی در اختیار آهنگسازهای ما قرار دارد و این به تنوع صداها کمک بسیار میکند.
وی در ادامه در مورد جانشینی این سمپلها به جای ارکستر میگوید: اگر قرار باشد این امکانات جای ارکستر را بگیرند از لحاظ حجمی کمک زیادی به تولید موسیقی میکنند ولی تم کارها شبیه هم میشود، برای همین آهنگسازها باید سعی کنند تا حد امکان شخصیتر کارکنند تا کارها شبیه هم نباشند.