اما امروز با تلاش محققان رشته جراحی پلاستیک قویترین چسب بافتی هوشمند دنیا در ایران ساخته شده است که تحول بسیار بزرگی در عرصه پزشکی خواهد بود. در همین ارتباط، گفتگویی با دکتر جلال راستی پاتولوژیست، دکتر عبدالجلیل کلانتر هرمزی استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و فوق تخصص جراحی پلاستیک و همچنین دکتر مهدی راستی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و فلوشیپ جراحی پلاستیک دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام داده‌ایم تا با جزئیات این طرح بیشتر آشنا شویم.
دکتر کلانترهرمزی سرپرست این تیم تحقیقاتی است و دکتر مهدی راستی مجری طرح تحقیقاتی تولید چسب است.
چسب بافتی برای در کنار هم قراردادن بافت‌های آسیب دیده استفاده می‌شود. مثلاً زمانی‌که روده پاره شود، بافت آسیب‌دیده باید بوسیله بخیه کنار هم قرار گیرد و تنها در این زمان مراحل ترمیم انجام می‌شود.
دکتر کلانتر هرمزی با این مقدمه می‌افزاید: از همان زمان که نخ بخیه وارد علم پزشکی شد، این تصور پیش آمد که اگر بتوان بدون استفاده از نخ، با یک چسب قطعات را کنار هم قرار داد، کار با سهولت بیشتری انجام می‌شود و در واقع چسب به عنوان عاملی برای تحمل فشار مکانیکی در محل ترمیم کمک می‌کند.
به این ترتیب رد‌پای چسب‌های صنعتی در دنیای پزشکی پیدا شد. اما تاریخچه چسب بافتی به معنای واقعی به زمان جنگ جهانی دوم (دهه 1940 ) برمی‌گردد. در این زمان محققین مشاهده کردند که می‌توان از عامل اصلی انعقاد خون (فیبرینوژن) که درخون وجود دارد به عنوان ماده اصلی در چسب استفاده کرد و به این ترتیب در دهه 1970 فیبرین گلو (Fibrin glue) به عنوان تنها چسب بافتی تایید شده در دنیا شناخته شد.
دکتر مهدی راستی در این زمینه می‌گوید: البته در آن زمان استفاده از چسب‌های بافتی تولید شده به دلایل مختلفی چون خطر عفونت‌های ویروسی، گرانی، در دسترس نبودن آن به طور گسترده فراگیر نشد. بروز واکنش‌های حساسیتی یکی از مهمترین مشکلات چسب‌های قدیمی بوده است: پروتئین‌های موجود در چسب‌های قدیمی با پروتئین‌های موجود در بدن فرد تفاوت دارد که می‌تواند منجر به حساسیت در بدن فرد شود.
چسب خودی؛ محققان خودی
حدود 60 سایت علمی خبری مختلف خارجی خبر موفقیت محققان ایرانی در تولید قویترین چسب بافتی هوشمند دنیا را به طور مجزا گزارش کردند.
دکتر جلال راستی با بیان این مطلب، خصوصیات این چسب را اینچنین تشریح می‌کند: به علت اینکه پروتئین‌های موجود در چسب‌های قدیمی با پروتئین‌های موجود در بدن فرد تفاوت دارد، ممکن است منجر به حساسیت در بدن فرد شود. بنابراین ما به این فکر افتادیم که اگر بتوانیم از بدن هر فرد برای خود او چسب بسازیم ، این مشکل برطرف می‌شود.
اما برای تولید این چسب خودی (اتولوگ) مشکل بزرگی سر راه متخصصان بوده است: در روش‌های قدیمی برای تولید مقدار کمی از چسب باید از 4هزار سی‌سی پلاسما استفاده شود که ما نمی توانیم این حجم خون را از بدن یک فرد بگیریم. دکتر کلانترهرمزی با بیان این مطلب، ادامه می‌دهد: بنابراین فعالیت ما به این سمت هدایت شد که ببینیم در یک چسب ایده آل ، چه ترکیباتی باید وجود داشته باشد و حدودا 12 ماه طول کشید تا بتوانیم به فرمول مورد نظرمان برسیم.
چسبندگی بالا، توانایی تحمل فشار و امکان ازدیاد طول در مقابل فشار (خاصیت الاستیسیته) از ویژگی‌های چسبی است که پس از این مدت حاصل شده است. چسبی که ما تولید کرده‌ایم از نظر الاستیسیتی مشابه فیبرین‌گلو است ، از نظر تحمل فشار حدود 7 تا 10 برابر آن است و از نظر قدرت چسبندگی معادل آن است، ضمن اینکه اشکالات دیگر چسب‌های قدیمی نظیر ایجاد واکنش‌های حساسیتی را ندارد.
دکتر مهدی راستی با بیان این مطلب، می‌افزاید: برای دستیابی به مجموع این خواص باید 11 المان (جزء) اصلی در چسب وجود داشته باشد و عمده تلاش ما در این راستا این بود که با حجم کمی از خون بتوانیم این 11 فاکتور را با غلظت بالایی به‌دست بیاوریم.
علاوه بر تمام این مزایا، جلوگیری از خطر انتقال عفونت‌های ویروسی از عمده‌ترین محاسن این چسب خودی است. برای تولید 3 تا 5 سی‌سی از چسب های بافتی قدیمی نظیر فیبرین‌گلو نیاز به 10 واحد خون است و این 10 واحد خون از افراد مختلف گرفته می‌شود و به این ترتیب خطر انتقال عفونت‌های ویروسی به‌وجود می‌آید.
این درحالیست که به گفته دکتر راستی، برخی از ویروس‌ها در خون وجود دارد که با روش‌های معمول آزمایشگاهی قابل تشخیص نیستند. یعنی ممکن است بتوان ادعا کرد که در خیلی از خون‌ها خطر انتقال هپاتیت و ایدز به حداقل رسیده اما خطر انتقال برخی از عفونت‌ها به صفر نرسیده است.
این پاتالوژیست در ادامه می‌افزاید: در این تحقیق ما برای تهیه 3 سی‌سی چسب ، 150 سی‌سی از خون خود بیمار را استفاده می‌کنیم و با توجه به ناچیز بودن این مقدار خون، هر بیماری که حتی دچار کم خونی هم باشد می‌تواند 150 سی‌سی خون بدهد بدون اینکه مشکل جدی برایش بوجود آید.
به این ترتیب محققان ایرانی موفق به تولید یکی از بی خطر‌ترین محصولات پزشکی شده‌اند. این چسب البته قویترین چسب بافتی خودی (اتولوگوس) دنیاست و نه اولین نمونه آن. دکتر کلانترهرمزی در این زمینه می‌گوید: پیش از این ساخت چسب‌هایی گزارش شده‌اند که از بدن فرد برای خودش ساخته شده‌اند ، اما آنها قدرت چسبندگی اندکی داشته‌اند و فقط می‌توانستند برای مواردی مثل چسباندن پوست بر روی سطوح سوختگی یا برای جلوگیری از خونریزی از سطوحی که خونریزی دارند به کار روند و به هیچ‌وجه نتوانستند جایگرین نخ بخیه به‌خصوص برای پیوندهای عروق شوند.
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در اثبات این ادعا، می‌گوید: ادعای ساخت قویترین چسب بافتی دنیا با آزمایش‌های متعدد به اثبات رسیده است. به‌عنوان مثال در سال 2007 شاهرگ اصلی موش آزمایشگاهی را با استفاده از چسبی که تا به حال قویترین چسب بافتی بوده است (فیبرین‌گلو) چسبانده‌اند و به جای آنکه برای پیوند آن از 12 بخیه استفاده کنند، از ترکیب 6 بخیه به علاوه چسب استفاده کرده‌اند. دکتر کلانترهرمزی می‌افزاید: هنگامی که در این آزمایش تعداد بخیه‌ها را به 5 عدد رساندند این چسب دیگر نتوانست فشار را تحمل کند و محل شریان بازشد و منجر به خونریزی شد.
به گفته این متخصص استفاده از این چسب در ترمیم پیوند روده با شکست مواجه شده و در پیوندهای استخوانی چندان موفقیت‌آمیز نبوده است. این درحالیست که چسب تولید شده محققان ایرانی16 برابر چسبی که ادعا می‌شد بهترین چسب دنیا است، فشار را تحمل می‌کند: « ما شاهرگ اصلی سگ را که حدود 8 برابر شاهرگ اصلی موش قطر دارد فقط با استفاده از 3 بخیه پیوند زدیم. یعنی با یک حساب سر‌انگشتی می‌توان تخمین زد که این چسب 16 برابر فیبرین‌گلو فشار را تحمل می‌کند.»
غلظت بالا‌تر فیبرینوژن در نمونه ایرانی یکی از دلایل این موفقیت است. بالاترین غلظت فیبرینوژن که ماده اصلی چسباننده است، در نمونه‌های دیگر 15 میلی‌گرم بوده حال آنکه در نمونه ایرانی غلظت فیبرینوژن بین 30 تا70 میلی‌گرم است. علاوه بر این، مزیت عمده این چسب این است که دارای غلظت بالایی از فاکتورهای رشد است.
دکتر راستی با بیان اینکه فاکتورهای رشد عوامل متعددی با غلظت پایین در خون هستند که در ترمیم بافت‌ها نقش بسزایی دارند و روند ترمیم بافت‌ها را هدایت می‌کنند، به همشهری می‌گوید: در نمونه‌های تجاری چسب‌های بافتی از پلاسمای تازه استفاده نمی‌شود و این نمونه‌ها فاقد فاکتورهای رشد هستند.
از سوی دیگر در نمونه‌های مشابه چسب ایرانی، فیبرونکتین وجود ندارد و یا در غلظت پایین موجود است. فیبرونکتین ماده‌ای است که توانایی تحمل چسب را افزایش می‌دهد.
مجموع این عوامل باعث شده که قویترین چسب بافتی دنیا علاوه بر اینکه قطعات را کنار هم قرار می‌دهد ، قدرت و سرعت ترمیم را به علت فاکتورهایی که درون خود دارد افزایش می‌دهد که این مساله در عرصه پزشکی فوق‌العاده ارزشمند است.
چسب ایرانی، قوی و با‌هوش
سیستم هوشمند سیستمی است که خروجی ثابتی ندارد. یعنی ورودی می‌تواند خروجی را تغییر دهد. مثلاً در لباسشویی هوشمند اگر 2 کیلوگرم لباس داخل آن بریزید ، میزان آب ، ماده شوینده و مدت زمان شستشو با زمانی که شما 4 کیلوگرم لباس داخل آن بریزید متفاوت خواهد بود. دکتر کلانترهرمزی با استفاده از این مثال، علت اطلاق نام هوشمند به چسب بافتی ایرانی را اینچنین توضیح می‌دهد: رفتار این چسب بر حسب اینکه در کجا استفاده شود متفاوت خواهد بود و رفتار یکسانی در مقابل تمام بافت‌ها ندارد.
به گفته وی این چسب توانایی آن را دارد که اگر درمجاورت شریان قرار بگیرد ، پیش‌سازهای خاص مربوط به ترمیم شریان را ارائه کند و اگر در مجاورت استخوان قرار بگیرد رفتاری مناسب ترمیم استخوان نشان دهد.
دکتر راستی در مورد کاربرد‌های این چسب می‌گوید: استفاده از این چسب در نمونه‌های متعدد حیوانی روی شریان‌های کوچک و بزرگ، پیوندهای عصبی و پیوندهای استخوانی و روده با موفقیت همراه بوده است.
وی با بیان اینکه در مورد استخوان استفاده از چسب محدود به استخوان‌هایی است که فشار روی آنها نباشد، می‌گوید: در استخوان‌هایی مثل دست و پا که فشار روی آنهاست این چسب مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و در استخوان‌هایی مثل سر و صورت ، جمجمه و استخوان‌های ریز دست استفاده از آن با موفقیت همراه بوده است. این متخصص در زمینه امکان استفاده از این چسب برای پوست، می‌گوید: چسب‌هایی که برای پوست استفاده می‌شوند کاملاً متفاوت هستند و اگرچه چسب هوشمند بافتی برای پوست نیز قابل استفاده است، بهتر است به جای استفاده پوستی در موارد مهم‌تر از این چسب استفاده شود.
به گفته دکتر راستی چسب‌های پوستی دو نوع هستند: یکسری مانند نوار چسب دولبه پوست را به هم نزدیک کرده و در کنار هم قرار می‌دهند و نوع دیگر چسب‌های مایع هستند که از مهمترین آنها می‌توان به اپی‌گلو اشاره کرد که یک ترکیب صنعتی است و فقط برای پوست کاربرد دارد و در موارد داخل بدن منع مصرف دارد.
چسب خوب سیری چند؟
تهیه تجهیزات و امکانات مرکزی برای تولید چسب بافتی، رقمی حدود 300 میلیون تومان به عنوان هزینه اولیه نیاز دارد. دکتر کلانتری با بیان این رقم می‌افزاید: در مرکزی با این خصوصیات می‌توان روزانه برای 50 بیمار چسب تولید کرد.
وی روند تولید چسب برای بیماران را چنین تشریح می‌کند: اگر موردی برای عمل جراحی درنظر گرفته شود باید شخص روز قبل از عمل در بیمارستان بستری شود و از بیمار خونگیری انجام شود. فردای آن روز چسب در اختیار جراح قرار خواهد گرفت و البته در این مرحله می‌توان گلبول‌های قرمز را به بدن فرد برگرداند.
به گفته وی، مراحل تولید چسب 6 تا 18 ساعت زمان می‌برد. با در نظر گرفتن اینکه چسب جهت چه نوع عمل جراحی استفاده شود ترکیب متفاوتی از چسب را تولید خواهیم کرد که ساده‌ترین ترکیب را در 6 ساعت و پیچیده‌ترین ترکیب را در عرض 18 ساعت به دست جراح می‌رسانیم.
اما در اعمال جراحی متفاوت ، با توجه به موقعیت عضو مورد جراحی و وسعت انجام کار مقادیر متفاوتی از چسب مورد نیاز است که به طور میانگین این میزان برای هر نفر 2 تا 3 سی سی برآورد می‌شود.
به گفته دکتر راستی در حال حاضر 3 سی سی از این چسب 100 تا 150 هزارتومان هزینه دارد و این درحالی است که 2 سی‌سی از نمونه خارجی این چسب 500 هزار تومان قیمت دارد. در ضمن نمونه خارجی هیچکدام از خصوصیات منحصر به فرد چسب ایرانی را ندارد.
